Filozofię średniowiecza zdominowały dwa systemy – najpierw św. Augustyna, który przeszczepił na chrześcijański grunt ideę Platona, potem św. Tomasza, który z kolei to samo uczynił z myślą Arystotelesa. Swoistą naukę wielkiej miłości głosił św. Franciszek z Asyżu. Nie stworzy, co prawda, systemu filozoficznego, ale funkcjonuje w naszej świadomości pełna pokory i zachwytu nad światem postawa franciszkańska.
Filozofia średniowiecza
Święty Augustyn
Augustynizm (filozofia dramatyczna)
Człowiek jest istotą rozdartą między tęsknotą za niebem a ziemią…
- Dokonał połączenia myśli Platona z założeniami chrześcijaństwa.
- Przeniósł na grunt Europy platoński dualizm (każda rzecz ma postać duchową – ideę i postać materialną – cień idei).
- Ukazał człowieka jako rozdartego pomiędzy tęsknotą za niebem, a pokusami ziemskiego istnienia, rozpiętego pomiędzy aniołami a zwierzętami – stąd dramat.
- Myśl o życiu przyszłym i Bogu (kontemplację) uważał za jedyny istotny cel egzystencji. „Pragnę poznać Boga i duszę… I nic więcej” – głosił.
Konsekwencje
Bardzo silny system filozoficzny, gruntujący teocentryczny światopogląd epoki. Przyczynił się do rozwoju hagiografii, podobnego postrzegania świata w epokach uduchowionych jak barok czy romantyzm, oraz popularności motywu vanitas (przemijania) w kulturze. Powraca w epokach uduchowionych.
Święty Tomasz
Tomizm (filozofia harmonijna)
Świat jest harmonijnym dziełem Boga
- Pragnął połączyć myśl Arystotelesa z doktryną chrześcijańską.
- Głosił harmonijną strukturę wszechświata, w którym każdy byt ma swoje miejsce w hierarchii (na drabinie bytów) – człowiek znajduje się na szczeblu niższym niż anioły, ale wyższym od reszty stworzeń..
- Stworzył pierwszy całościowy system teologiczno-filozoficzny.
- Dostrzegał potęgę rozumu ludzkiego, twierdził, że „rozum nie niszczy wiary, lecz ją udoskonala”.
- Według niego człowiek jest istotą społeczną, a władza monarchy pochodzi od Boga.
- Sformułował pięć dowodów na istnienie Boga.
Konsekwencje
Tomizm stał się podstawą wszelkich ideologii racjonalnych, odżywa w epokach takich jak renesans czy oświecenie, od niego wychodzą filozofowie wierzący w ludzki rozum jak choćby Kartezjusz, twórca racjonalizmu.
Tomizm porządkuje świat, definiuje istnienie jako doskonałe dzieło Boskie – pozwoli to późniejszym pokoleniom godzić wiarę i religię z afirmacją życia.
Przedstaw podstawowe założenia filozofii św. Tomasza z Akwinu
Święty Franciszek
franciszkanizm (filozofia miłości bliźniego)
- Głosił filozofię wszechogarniającej miłości do świata i wszelkiego stworzenia jako dzieła Bożego.
- Kierował się dosłownym rozumieniem nakazu Chrystusa o porzuceniu wszystkiego i podążaniu za nim.
- Zrezygnował z dziedzictwa, rozdał pieniądze, stworzył wędrujący zakon.
- Był przeciwnikiem ascetyzmu umartwiającego ciało.
- Głosił kazania do ryb i ptaków.
- Spisano jego czyny w Kwiatkach świętego Franciszka.
Konsekwencje
Franciszkanizm stał się nurtem w filozofii, ale i literaturze, powracającym w epokach późniejszych. Idea miłości, pochwały życia, zrozumienia słabości ludzkich zyskała popularność. Franciszkanizm zaistniał też w poezji współczesnej (twórczość księdza Twardowskiego), oraz klasycznych utworach chwalących świat.
Zauważ, że średniowiecze wcale nie odwróciło się całkowicie od antyku, jak sugeruje to renesans, pragnący być jedynym odrodzeniem i spadkobiercą starożytności. Arystoteles był prawdziwym autorytetem wieków średnich, a słowa Marka Aureliusza uznawano za zapowiedź przyjścia Chrystusa i interpretowano w duchu chrześcijańskim.
Uwaga
- Augustynizm odnajdujemy w hagiografii, w ukształtowaniu ascetycznego modelu życia, pochwały kontemplacji, pogardy dla świata ziemskich wartości.
Przykład – święty Aleksy, który latami leży pod schodami, obojętny na chłód, głód, upokorzenia – stara się myślą dotrzeć do Boga. Augustyńskie rozdarcie pomiędzy pokusami ziemi a wołaniem nieba pobrzmiewa też mocno w poezji prebarokowej i baroku. W sonetach Mikołaja Sępa-Szarzyńskiego („I nie miłować ciężko, i miłować nędzna pociecha…”), w wierszach Daniela Naborowskiego, w Miltonowskim Raju utraconym.
- Tomizm pociągał twórców ceniących uporządkowanie świata. Misterną strukturę skonstruował w wiekopomnym dziele Włoch Dante Alighieri. Boska komedia to księgi Piekła i Czyśćca oraz „nieba” – Raju. Harmonię i ład ceniono też w renesansie – w poezji Kochanowskiego znajdziemy pochwałę Bożego stworzenia, urody w konstrukcji wszechświata, pochwałę Boga-Mistrza, genialnego Architekta.
- Św. Franciszek sam stał się bohaterem literatury – nie tylko Kwiatków…, ale również innych: Kwiatków świętego Franciszka z Asyżu Romana Brandstaettera, Krzyżowców Zofii Kossak-Szczuckiej, Srebrnych orłów Teodora Parnickiego. Jego poglądy i postawa wpłynęły na poezję – do franciszkanizmu zwrócił się po wcześniejszym buncie przeciw Bogu Kasprowicz, również Leopold Staff, a w poezji współczesnej – ideały franciszkańskie zawiera w swoich strofach ksiądz Jan Twardowski.
Zobacz:
Czy potrafisz wykazać, że filozofia średniowiecznych myślicieli miała wpływ na literaturę?
Czy potrafisz wykazać, że filozofia średniowiecznych myślicieli miała wpływ na literaturę?