Czy brzydota może być piękna? Rozważ ten problem, odnosząc się do Padliny Charles’a Baudelaire’a.
Na pytanie zawarte w poleceniu można by odpowiedzieć przekornie: w wierszu pt. Padlina nie mamy do czynienia z brzydotą. Utwór jest piękny, kunsztowny, pełen niespodzianek. Poza tym jest to swego rodzaju wyznanie miłosne – czyż zapewnienie o trwałości uczuć do kobiety, mimo (to delikatne określenie) skutków działania okrutnego czasu może być „brzydkie”?
Przy lekturze wiersza Baudelaire’a nie towarzyszą nam przecież takie odczucia jak wstręt, obrzydzenie czy niesmak. Będzie to raczej zaskoczenie (nawet szok), któremu jednak towarzyszy pewna przyjemność estetyczna – tym „większa”, gdy jesteśmy przyzwyczajeni do ckliwych, sentymentalnych czy patetycznych utworów dotykających spraw związanych z uczuciem łączącym dwoje ludzi. Podniosły nastrój często bywa wpisany w poetykę utworów, w których mowa jest o śmierci. Przyzwyczajeni byliśmy do takiego ujmowania sprawy, że ciało zmarłej ukochanej nie traci po śmierci nic ze swej urody – przeciwnie – zmarła kochanka wygląda, jakby spała (słodko, niewinnie i spokojnie). Podobnie ciało bohatera, człowieka zasłużonego czy świętego nie traci nic ze swej godności, nie ma mowy o gniciu zwłok, rojach much i specyficznym zapachu – o ile nie jest ono „bezwonne”, wydziela zapach kwiatów.
Epoka modernizmu to nowe, zaskakujące ujęcie tej tematyki.
Oprócz Padliny przykładem może być Śpiący w kotlinie Rimbauda. To utwór przekorny – młody żołnierz o delikatnej urodzie wygląda jakby spał – ma rozchylone usta, uśmiecha się… Piękny sen? Nie – to „dwie jamki krwawe” w jego prawym boku. Siła oddziaływania tego utworu zawiera się w dużej mierze w ostatnim jego wersie. Gdyby nie ten chwyt poetycki, byłby to kolejny „nudny” wiersz, w którym mowa o spokojnej, pięknej przyrodzie.
Utwór Baudelaire’a jest jeszcze bardziej brutalny – przez psychopatyczne nieomal zestawianie ze sobą młodości i piękna z obrazami rozpadu i zgnilizny.
Sceneria, w której rozgrywa się akcja, jest piękna i romantyczna – spacer dwojga zakochanych w „letni tak piękny poranek.” Piękna jest chyba także młoda kobieta, która była bliska omdlenia z powodu smrodu zgnilizny wydobywającego się z brzucha padliny. Świadczy o tym fakt, że została nazwana „wdzięków królową”.
W utworze sporo jest słów i określeń kojarzących nam się z pięknem, pogodnym nastrojem, poezją.
Będą to choćby jarzące się słońce, orkiestra, „kwiat jaskrawy”, brzmienie muzyczne. Sztampa? Otóż nie, gdyż orkiestra, o której mowa, jest orkiestrą much, która „Brzęczała na tym zgniłym brzuchu”, w „kwiat jaskrawy” rozkwita szkielet, za brzmieniem muzycznym zaś biegną czerwie, robaki toczące zwłoki. Określenie „przepyszna budowa”, automatycznie kojarzące się nam z posągowym, idealnym ciałem kobiety, tu użyte jest w odniesieniu do… szkieletu. Prócz tego w utworze nagromadzonych jest wiele określeń związanych z rozkładem, brzydotą lub po prostu kojarzących się negatywnie: „plugawa padlina”, „ścierwo”, czerwie toczące zwłoki w „mogilnej ciemności”, czarne larwy.
Aż dwa razy pojawia się w wierszu słowo „zgnilizna” – pełen zgnilizny jest brzuch leżących przy drodze zwłok, a jej smród jest tak silny, że uderza do głowy. Pojawia się także przymiotnik „zgniły” – zastosowany w odniesieniu do brzucha, nad którym brzęczy orkiestra much.
Brzydota może być piękna – jak dokładnie, z dbałością o wszystkie szczegóły skonstruowany jest opis gnijących zwłok. Lecz w tym opisie zaskakująca jest nie tylko jego precyzja, ale i poetyckość. Piękno tego wiersza to nie tylko kunsztowna forma, ale także brutalność, operowanie jaskrawym kontrastem, liryzm zmieszany z prozą życia w najbardziej przerażającym wydaniu. Czytając te strofy, mamy być może, odruchy wymiotne. Lecz przede wszystkim odczuwamy perwersyjną przyjemność, podziw dla warsztatu poetyckiego autora i… zaciekawienie. Niewielu chyba z nas miało okazję przyjrzeć się gnijącym zwłokom.
Zobacz:
Jak zinterpretujesz utwór Charles’a Baudelaire’a pt. Padlina?
Określ nastrój i postawę podmiotu lirycznego w wierszu Baudelaire’a Spleen II
Jak odczytasz symbole zawarte w utworze pt. Statek pijany Artura Rimbaud?