Czym jest fraszka? Omów fraszki Jana Kochanowskiego

Informacje podstawowe

• Fraszka jest gatunkiem o rodowodzie antycznym.

• Nazwa pochodzi z języka włoskiego, gdzie „frasca” w znaczeniu przenośnym oznacza błahostkę, coś lekkiego, żartobliwego.

• Powstała na bazie starożytnego epigramatu, którego twórcą był Simonides z Keos.

• Tak jak epigramat odznacza się krótką, maksymalnie zwięzłą formą.

• Kochanowski odszedł od konwencji gatunku, z utworu lekkiego, o niezobowiązującej tematyce uczynił typ wypowiedzi lirycznej, ujętej często w wyszukaną stylistycznie formę i podejmującej ważne kwestie.

Fraszka bywa pisana:

• „na coś” (np. Na lipę),
• „do czegoś” (Do gór i lasów),
• lub „o czymś” (O doktorze Hiszpanie).

 

Podział fraszek Kochanowskiego

Ze względu na temat, jaki podejmują fraszki, możemy je podzielić na:

• autobiograficzne,
  np. Do gór i lasów, Na dom w Czarnolesie

• autotematyczne (czyli wiersze o pisaniu wierszy),
  np. Ku Muzom, Do fraszek, O fraszkach

• filozoficzno-refleksyjne,
  np. O żywocie ludzkim, Do snu

• biesiadne,
  np. O doktorze Hiszpanie, Za pijanicami

• miłosne,
  np. O miłości, Do Hanny, Do Magdaleny

• religijne,
  np. Modlitwa o deszcz, Do Pana, Na dom w Czarnolesie

• obyczajowe,
  np. O kaznodziei, Raki, O swych rymiech

• patriotyczne,
  np. Na sokalskie mogiły

• epitafia,
  np. Epitafium Sobiechowi, Nagrobek Rózynie

• swawolne, erotyczne,
  np. O rozwodzie, Na matematyka, O gospodyniej

 

Ze względu na budowę fraszki możemy podzielić na:

• epigramatyczne – krótkie, zwięzłe;
• opisowo-ilustracyjne – są ilustracją pewnego zjawiska, dominuje narracja;
• wyznaniowo-liryczne – zazwyczaj pisane w pierwszej osobie, opisujące uczucia, doznania, refleksje podmiotu lirycznego;
• dramatyzowane – są rozbudowane dialogowo, przypominają scenki teatralne.

 

We fraszkach Kochanowskiego odnajdujemy:

satyrę na obyczaje panujące na dworach

• Do Mikołaja Firleja,
• O doktorze Hiszpanie,
• O kapelanie;

kpinę z ludzkich wad

• z dewocji (Na nabożną),
• z chciwości (O kaznodziei);

refleksję filozoficzną.

• Fraszka O żywocie ludzkim jest jakby chwilą zadumy nad ludzkim losem, nad niepewnością i ulotnością ziemskich wartości, takich jak: „zacność, moc, pieniądze, sława”. Wszystko, co myślimy i co czynimy – to „fraszki”. Ludzi poeta obrazowo porównuje do teatralnych kukiełek, laleczek, które po przedstawieniu wędrują do worka – choć wydaje się im, że są sprawcami wszystkich dzieł. Bóg w świetle fraszek jest Wielkim Budowniczym i Architektem, lecz także Reżyserem śmiejącym się z teatru świata, widzem, obojętnym na sprawy doczesne.

• „Wielka Myśli” – zwraca się Kochanowski do Boga w drugiej fraszce pt. O żywocie ludzkim. W tym utworze ludzie to z kolei dzieci przypisujące wagę rzeczom i wydarzeniom zgoła nieważnym w Boskim systemie wartości.

• We fraszce Do gór i lasów poeta pisze o sobie i o swoim życiu, w którym zdążył spróbować wszystkiego: oto życie człowieka uczonego, dworskiego, rycerskiego, we Francji, Niemczech, Włoszech. Spojrzenie wstecz kończy typowo epikurejską konkluzją:
  Dalej co będzie? Srebrne w głowie nici,
  A ja z tym trzymam, kto co w czas uchwyci.

Cały cykl

Aby zrozumieć znaczenie fraszek Kochanowskiego, warto potraktować je całościowo, nie jako zbiór odrębnych utworów – bo jako całość oddają pięknie wizję świata, światopogląd i humanistyczny sposób myślenia poety. Są także ilustracją Polski szesnastowiecznej – jej obyczajowości, humoru, refleksji humanistycznej.

Fraszki wydają się jednym z głównych osiągnięć Jana Kochanowskiego i między innymi one sprawiły, że spełniło się marzenie poety zapisane we fraszce Ku Muzom:

Proszę, niech ze mną za raz me rymy nie giną;
Ale kiedy ja umrę, ony niechaj słyną!

Fraszki – błahostki czy wielka poezja?

Przesłanie i tematy

We fraszkach Kochanowski zawarł:

• satyrę na obyczaje panujące na dworach (Do Mikołaja Firleja, O doktorze Hiszpanie, O kapelanie);

• kpinę z ludzkich wad np. z dewocji (Na nabożną), chciwości (O kaznodziei);

• refleksję filozoficzną:
  • życie ludzkie jest ulotne – wszystko to fraszki: moc, pieniądze, sława,
  • ludzie to laleczki, marionetki w rękach Boga,
  • Bóg to wielki stwórca, reżyser świata,
  • warto korzystać z życia w myśl epikurejskiego carpe diem,
  • Bóg to dobry ojciec, nie surowy sędzia,
  • świat nie jest doskonały – smutki przeplatają się z radościami.

W mniemaniu samego poety rola fraszek była niebagatelna.

• Pisał w Do fraszek iż są zwierciadłem jego tajemnic, odczuć, losów, mimo że są to informacje ukryte i niełatwe do odczytania. Zaznacza także Kochanowski, że łaje przywary, a nie osoby.
  Fraszki nieprzepłacone, wdzięczne fraszki moje
  w które ja wszytki kładę tajemnice moje
  bądź łaskawie Fortuna ze mną postępuje,
  bądź inaczej, czego snadź więcej się znajduje.

• Fraszki wydają się jednym z głównych osiągnięć Jana Kochanowskiego i między innymi one sprawiły, że spełniło się marzenie poety zapisane we fraszce Ku Muzom:
  Proszę, niech ze mną za raz me rymy nie giną,
  Ale kiedy ja umrę, one niechaj słyną!

• Nie można pominąć słynnej Na dom w Czarnolesie, która jest dziękczynieniem wzniesionym ku Bogu za dom, piękno natury, harmonię ludzkiego życia ale nie pomija te pierwiastka ludzkiego, wkładu człowieka w otaczający go świat.
  Panie! To moja praca, a zdarzenie Twoje;
  Raczyż błogosławieństwo dać do końca swoje!

• Podobnym hołdem, utworem głęboko religijnym jest Modlitwa o deszcz kreująca Boga jako „wszego dobrego dawcę i szafarza wiecznego”.

 

Portret humanisty na przykładzie Fraszek Jana Kochanowskiego

Kim jest człowiek, jakie jest jego miejsce w świecie?

Również takie trudne problemy znajdujemy w błahych gatunkowo fraszkach Jana Kochanowskiego. Są to problemy filozofa, humanisty poszukującego spokoju i prawdziwych wartości.

• Fraszka O żywocie ludzkim nie jest utworem zbyt optymistycznym. Przypomina o tym, że wszystko przemija, nic więc człowiekowi po wartościach, takich jak: zacność, uroda, moc, pieniądze, sława. Człowiek ma do odegrania w teatrze życia swoją rolę. Wszystko musi przebiegać zgodnie z wolą Reżysera, czyli Boga – Budowniczego świata. Żadna kukiełka nie może zostać na scenie, gdy spektakl się skończy.

• Na lipę – jak na humanistę przystało – Kochanowski chwali tu przyrodę, a właściwie jeden z jej elementów – lipę. Drzewo to jest przyjacielem ptaków (daje im schronienie), owadów (pszczoły mogą zbierać nektar z jej kwiatów), gości i domowników (zapewnia im chłód w upalny dzień) oraz poety (jest źródłem natchnienia).

• Na zdrowie – bez zdrowia nic człowiekowi po bogactwach, ale wartość zdrowia człowiek docenia dopiero w chorobie.

• Na dom w Czarnolesie – to hołd poety humanisty wobec Boga – Stwórcy świata i podziękowanie za wszystkie dary, które otrzymuje człowiek:
  Panie! To moja praca, a zdarzenie Twoje;
  Raczyż błogosławieństwo dać do końca swoje!

• Do gór i lasów – ta fraszka mogłaby być świetnym podsumowaniem życia i twórczości Jana Kochanowskiego. Pisze w niej poeta o wartościach życiowych i o przemijaniu z perspektywy człowieka, który dobrze poznał uroki i smutki życia. Liczne podróże, życie dworskie i ziemiańskie nie zmieniły jego epikurejskiego podejścia do świata – trzeba wykorzystywać każdą cenną chwilę i cieszyć się z każdego doświadczenia:
  Dalej co będzie? Srebrne w głowie nici,
  A ja z tym trzymam, kto co w czas uchwyci.

Zobacz:

Według jakich kryteriów możemy podzielić fraszki Kochanowskiego?

Najważniejsze fraszki Jana Kochanowskiego

Przedstaw Fraszki Jana Kochanowskiego jako świadectwo renesansowej świadomości i obyczajowości.

Portret humanisty na przykładzie fraszek Jana Kochanowskiego

Jakie tematy i wartości znajdujesz we fraszkach Jana Kochanowskiego

Fraszki Kochanowskiego

Dlaczego Jan Kochanowski to typowy humanista i poeta doctus?

Fraszki Jana Kochanowskiego jako wyraz poglądów renesansowego myśliciela.