- Chudy literat – to biedny uczony, wydawca i twórca ksiąg, który użala się swojemu rozmówcy, że obrał trudne i niedochodowe rzemiosło, gdyż ksiąg nikt nie chce ani czytać, ani kupować. Scenka z życia Warszawy jest doskonałym pretekstem do zaprezentowania stanu intelektualnego społeczeństwa doby stanisławowskiej. Nic dziwnego, że król szczególną wagę przykładał do nauki i kultury. Nie chcą czytać ani księża, ani szlachta. Literat proponuje Kazania, przekłady Tacyta, Wiersze, Polskie dzieje, dzieła traktujące o gospodarstwie i o polityce. Wszystko to budzi drwinę i wyzwiska kupującego. Przy okazji Naruszewicz zarysowuje portret ówczesnego szlachcica z całym zestawem typowych wad: wszystkowiedzącego, wierzącego w legendy, wpatrzonego tylko we własne sprawy – „pycha szalona” i duma z własnego rodowodu.
- Pouczenie, które wynika z utworu, jest jednoznaczne – nie chodzi autorowi tylko o ubolewanie nad losem literata, przede wszystkim pragnie on potępić ciemnotę i spopularyzować przychylność do książki i czytania.
- Zauważmy, że Chudy literat jest satyrą dialogową (literat zwierza się swojemu rozmówcy), a w tym dialogu – w obfitych partiach wypowiedzi literata – mieszczą się jeszcze inne dialogi i scenki. Są nakreślone żywo, obrazowo – jak choćby rozmowa staruszka księgarza ze szlachcicem z prowincji, tym, co to wiersze nazywa błazeństwami i nie chce ani Tacyta, ani Kazań, ani nawet ksiąg o gospodarstwie. Można dostrzec pewien ponadczasowy problem: oto inne spojrzenie ma na literaturę pisarz, artysta, ambitny wydawca, a inne – lwia część odbiorców, ta, która księgi kupuje.
Kilka słów o Adamie Naruszewiczu
Ważna i znana postać z kręgu króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Według niektórych – wręcz pochlebca i dlatego faworyt króla. Pisał sporo, uznawano i naśladowano jego dzieła. Mógł się Naruszewicz poszczycić bardzo wysokim pochodzeniem – był potomkiem magnackiego rodu, ale bardzo zubożałego, jako jedno z sześciorga dzieci musiał obrać karierę duchowną i liczyć na poparcie protektorów. Owszem, znaleźli się, a w końcu trafił pod opiekuńcze skrzydła Stanisława Augusta. Brał udział w obiadach czwartkowych, redagował Zabawy Przyjemne i Pożyteczne i rozpieszczał króla panegirykami, co wielu miało mu za złe, tak samo zresztą jak urzędy, ordery i beneficja, które Naruszewicz otrzymywał od monarchy.
Zazdrość nie jest niczym nowym, a przyznać trzeba, że Adam Naruszewicz był jednym z czołowych patriotów polskich, podejmował tematy obywatelskie i szczerze bolał nad rozbiorami. Zapisał się też w naszej kulturze jako autor Historii narodu polskiego – kolejnego dzieła historycznego, które miało syntetycznie ująć dzieje Polski.
Naruszewicz przyjął z entuzjazmem uchwalenie Konstytucji 3 maja. Upadek niepodległości załamał go całkowicie, zmarł też wkrótce, 6 lipca 1796 r., jak świadczą źródła współczesne – z przejęcia się nieszczęściami, które spadły na kraj.
Zobacz:
Jakie pouczenia zamieszcza Adam Naruszewicz w satyrze pt. Chudy literat?
Wymień i scharakteryzuj twórczość pisarzy doby Sejmu Wielkiego
Krytyka wad szlacheckich w literaturze czasów stanisławowskich
Troska o kraj – patriotyczne postawy w polskiej literaturze oświecenia
W jaki sposób literatura doby oświecenia wspierała reformy państwa?
Jakie tematy podejmowano najchętniej i najczęściej w dobie polskiego oświecenia?