Do pisarzy doby Sejmu Wielkiego, głoszących konieczność reform, zaliczamy twórców ówczesnej publicystyki, czyli:
- Stanisława Staszica,
- Hugona Kołłątaja,
- Franciszka Salezego Jezierskiego.
Stanisław Staszic
napisał:
Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego i Przestrogi dla Polski.
Podjął w swoich dziełach szereg istotnych problemów: kwestię wychowania, obieralności królów, pojęcie narodu, demokracji, wolności itp.
Oto reformy, jakie propagował:
- konieczność edukacji obywateli (przywołuje tu słynne zdanie Zamoyskiego:
„Takie będą Rzeczypospolite, jakie ich młodzieży chowanie”), - równość obywateli wobec prawa,
- zniesienie liberum veto,
- tronem dziedzicznym zastąpić obieralność królów,
- zapewnić bezpieczeństwo miastom i mieszczanom,
- otoczyć opieką rolników,
- wytępić narodowe wady, które doprowadziły do upadku kraju.
Hugo Kołłątaj
napisał: Anonima listów kilka, Prawo polityczne narodu polskiego, Do Prześwietnej Deputacji, Porządek fizyczno-moralny.
Nawoływał Kołłątaj do nadania wolności chłopom, co było rewolucyjnym postulatem jak na owe czasy. Dyskutował też o pojęciu wolności i prawdy oraz rozważał, czym zastąpić pańszczyznę.
Uwaga! Kołłątaj jest twórcą tzw. Kuźnicy Kołłątajowskiej. Była to grupa patriotów i reformatorów skupiona wokół tego myśliciela. Należeli do niej: Franciszek Dmochowski, Jan Dembowski, Franciszek Salezy Jezierski.
Franciszek Salezy Jezierski
napisał Katechizm o tajemnicach rządu polskiego – w którym krytykuje szereg anachronizmów ustrojowych Polski oraz walczy o równość między stanami (mieszczaninem, chłopem a szlachtą).
Jezierski był najbardziej radykalnym z polskich publicystów. Jego dzieło przybrało oryginalną formę (na przykład Katechizm o tajemnicach rządu polskiego skonstruowane jest na wzór wyznania wiary), całość to katechetyczna forma pytań i odpowiedzi. Jezierski jest też autorem słownika społeczno-politycznego pt. Niektóre wyrazy porządkiem abecadła zebrane…
Komisja Edukacji Narodowej
Można powiedzieć, że było to pierwsze ministerstwo oświaty. Po rozwiązaniu zakonu jezuickiego pozostał pewien majątek. Król Stanisław August Poniatowski przekazał go właśnie komisji, powołanej w 1773 r. jako oficjalna władza w celu prowadzenia prac dotyczących uformowania, zorganizowania i zreformowania szkolnictwa.
KEN zajęła się nie tylko szkoleniem kadry nauczycielskiej, powołała także Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych, którego celem była praca nad odpowiednimi dla szkół podręcznikami.
Zobacz:
Dokonaj podsumowania reformatorskich dokonań polskiego oświecenia
Jakie znaczenie w epoce odrodzenia miał rozwój publicystyki? Jakich znasz jej przedstawicieli?