Przy tytule widnieje dopisek: „wiersz pisany w roku 1830”. Ta data ma swoją wymowę – to przecież rok wybuchu powstania listopadowego… Wprawdzie Mickiewicz napisał swój wiersz wcześniej, bo w lipcu 1830 r., w drodze do Genui, lecz ta data umieszczona przy tytule dziś podkreśla wymowę utworu. A jest to jeden z najpopularniejszych wierszy patriotycznych polskiej literatury, który w chwilach zagrożenia kraju, powstań, wojen, potrzeby walki od nowa staje się aktualny i prawdziwy.
Jak wskazuje tytuł, utwór jest apostrofą – do matki Polki. Poeta zwraca się do polskiej matki z goryczą i cierpieniem, nieraz używając ironii, układa zbiór przykazań: jak wychowywać młodego Polaka.
- Po pierwsze ostrzega – geniusz dziecka, szlachetność, duma z historii kraju i jego dawnej świetności sprowadzą nań tragedię i śmierć.
- Po drugie – prorokuje, że nawet gdy świat będzie trwać w pokoju, najlepsi synowie Polski będą musieli walczyć „bez chwały”, podstępem, samotnie, bez nadziei na sławę należną bohaterom, którzy zginęli na polu walki.
- Po trzecie – przewiduje męczeńską przyszłość synów narodu – niewolę, obuch kata, szubienicę i płacz kobiety – taki musi być efekt walki z potężnym wrogiem, i do tego powinna od dziecka przyuczać młodego Polaka matka.
O popularności wiersza zadecydowały:
- Formuła patriotyzmu zawarta w utworze, patriotyzm czasów niewoli, miłość ojczyzny, która nie tyle polega na pesymistycznym opłakiwaniu kraju, lecz na uporczywym, męczeńskim działaniu przeciw wrogowi.
- Świetny wizerunek świadomości człowieka czasów niewoli, „psychiki straceńców”, którzy od dziecka przyzwyczajają się do myśli o niewoli, zsyłce, uwięzieniu, szubienicy.
- Utwór podejmuje i popularyzuje mit Wallenroda i wallenrodyzmu jako postawę już nie tylko jednostki, lecz całego zniewolonego społeczeństwa.
- Utwór jest hołdem złożonym pokoleniom spiskowców-męczenników, ich bohaterskiej, patriotycznej, pełnej poświęcenia postawie oraz rozpaczy matek wychowujących wiele pokoleń bohaterów.
Uwaga!
„Długie, nocne rodaków rozmowy” (cytat z wiersza) – to wyrażenie weszło do języka potocznego. Słowa te określają charakter społeczeństwa wciąż trapionego niewolą i nigdy z nią się niegodzącego, a tym samym przyzwyczajonego do atmosfery spisku i buntu, konspiracji i tajnej, organizowanej nocą walki z wrogiem. Wiersz Mickiewicza przyczynił się do rozpowszechnienia takiej wizji spiskującego Polaka.
Zobacz:
Literacka wizja odzyskania niepodległości w twórczości Adama Mickiewicza – ewolucja poglądów.
Jakie przesłanie dla matek zawiera wiersz Do matki Polki Adama Mickiewicza?
Jak kultura ludowa odzwierciedla się w twórczości Adama Mickiewicza?