Literacka wizja odzyskania niepodległości w twórczości Adama Mickiewicza – ewolucja poglądów.
Poglądy Mickiewicza ulegały przeobrażeniom – wpływ na ich ewolucję miała obserwacja bieżących wydarzeń.
- Pierwszy pomysł „wybicia się na niepodległość” przedstawił poeta w Konradzie Wallenrodzie. Patrząc na krwawe stłumienie powstania dekabrystów i widząc potęgę caratu, doszedł do wniosku, że silniejszego wroga można pokonać tylko sprytem i inteligencją. Poemat jest apoteozą spiskowych metod walki. Już samo motto utworu stanowi „podpowiedź” skutecznego sposobu walki! Mickiewicz zacytował myśl włoskiego renesansowego filozofa – Nicollo Machiavellego (Książę), który twierdził:
„(…) są dwa sposoby walczenia – trzeba być lisem i lwem”.
Z tą filozofią pokrywa się przesłanie poematu głoszącego, że w słusznej sprawie bez skrupułów można sięgać nawet po zdradę! Gdy celem jest wolność ojczyzny, czyn nie będzie naganny moralnie.
- Kontynuacją poglądów z Konrada Wallenroda jest napisany tuż przed wybuchem powstania wiersz Do matki Polki. Jej syn nie ma walczyć tak jak dawni rycerze, lecz być konspiratorem i nauczyć się „(…) pod ziemię kryć z gniewem”.
- Ale zaraz po wybuchu powstania w twórczości Mickiewicza pojawiają się motywy tyrtejskie (rola poety – zagrzewanie narodu do walki, na wzór antycznego Tyrteusza, poświęcenie jednostki). W napisanych wówczas lirykach: Reduta Ordona, Śmierć Pułkownika, podkreśla, że droga do wolności nie może obejść się bez ofiary!
- Teraz pora na najwybitniejsze dzieło poety: III część Dziadów, a wraz z nim – filozofię mesjanistyczną. Konrad idzie dalej niż jego poprzednicy – chce się poświęcić nie tylko w realny sposób (czyn patriotyczny), ale także bierze na siebie cierpienia całego narodu:
„(…) Nazywam się Milijon, bo za miliony kocham i cierpię katusze”;
„Ja i ojczyzna to jedno”.
Uważa się za „(…) najwyżej czującego na ziemskim padole” Mesjasza i ta zdolność uprawnia go we własnym mniemaniu do wyzwania na pojedynek samego Boga. Ale idee mesjanistyczne w Dziadach związane są również z postacią skromnego księdza Piotra, który w swojej profetycznej (proroczej) wizji zestawia śmierć Chrystusa na krzyżu z męczeństwem Polski.
- Mickiewicz dostrzegał możliwość odrodzenia narodowego w jeszcze inny sposób: przez porzucenie wewnętrznych waśni dzielących nasze społeczeństwo i kultywowanie rodzimych tradycji. Takie przesłanie zawarte jest w Panu Tadeuszu. W poemacie odnajdujemy surowy osąd dawnej Polski i szlacheckich wad, które doprowadziły do jej upadku (przerost ambicji, pycha, warcholstwo, pieniactwo), ale z drugiej – apoteozę polskości i wiarę, że naród nie zginie fizycznie, dopóki będzie miał szacunek dla swojej tradycji i historii. By podnieść Polaków na duchu, Mickiewicz wykreował Soplicowo na nieco wyidealizowaną ostoję polskości („(…) tam się człowiek napije, nadysze Ojczyzny!”), a nawet… zreinterpretował fakty historyczne (mimo że znał już finał kampanii napoleońskiej, kazał swoim bohaterom entuzjastycznie wierzyć w zwycięstwo cesarza).
Podsumuj
Na literacką wizję odzyskania niepodległości u Mickiewicza składają się następujące etapy:
- zachęta do działalności konspiracyjnej (Konrad Wallenrod, Do matki Polki);
- tyrteizm (Reduta Ordona, Śmierć Pułkownika, Pieśń żołnierzy);
- mesjanizm (III część Dziadów, Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego);
- towianizm – dzieje świata zamykają się w formule „plan Opatrzności – genialna jednostka – naród”;
- poszukiwanie siły i tożsamości narodowej w tradycji i historii (Pan Tadeusz).
Czy pamiętasz, że…
w twórczości romantyków wątek narodowo-wyzwoleńczy był bardzo istotny. Taka wizja literatury ukształtowała się pod wpływem historii. W tej epoce w całej Europie dochodziło do zrywów wolnościowych (1821 – powstanie w Grecji, 1825 – powstanie dekabrystów w Rosji, 1848 – Wiosna Ludów). Polska znajdowała się w sytuacji szczególnej, bo od 1792 była pod zaborami.
Zobacz:
W jakich utworach romantycy podejmowali temat patriotyzmu i walki o wolność ojczyzny?