IV część Dziadów rozgrywa się w domu księdza, nadal w noc Zaduszek. Plebanię odwiedza dziwny gość – Pustelnik. Rozmawia z księdzem przez trzy godziny:
- Godzina miłości – w tym czasie dowiadujemy się o tragedii miłosnej, którą przeżył bohater. Wspomina swoją miłość, ślub ukochanej z innym człowiekiem, porównuje swoje dzieje do losów postaci z Nowej Heloizy i Cierpień młodego Wertera. Pustelnik rozpatruje pojęcie śmierci i interpretuje ją na trzy sposoby: śmierć ciała, śmierć jednostki ludzkiej dla świata i rodzaj najgorszy – śmierć wieczna, bez nadziei zbawienia, taka, która czeka grzeszników.
- Godzina rozpaczy – Pustelnik ujawnia swoje imię. Okazuje się, że jest to dawny uczeń księdza, młody człowiek, który rozpacza nie tylko nad niepowodzeniem miłosnym, lecz także nad rozczarowaniem ideowym, którego doznał. Powraca tu klasyczno-romantyczna dyskusja o nauce, sile wiary, zabobonach. Gustaw (bo tak brzmi imię Pustelnika) prezentuje i udowadnia pogląd romantyczny, ksiądz, zgodnie z ówczesną postawą duchowieństwa – pogląd klasyczny. Godzina rozpaczy kończy się zadziwiająco: Gustaw przebija swoje serce sztyletem i żyje dalej.Jak interpretować ów fakt?Może w myśl założeń romantyków, odrzuciwszy racjonalne przyzwyczajenia, uznać, że wszystko zdarzyć się może – nawet taki cud? Można potraktować gest Gustawa jako scenę symboliczną – wówczas jego „śmierć” nie będzie śmiercią rzeczywistą, lecz po prostu odejściem od świata ludzi, od użyteczności społecznej w krainę samotności i wyobcowania.
- Godzina przestrogi – jest refleksją o charakterze filozoficznym. Gustaw ubolewa nad wadami tego świata – obserwuje rój motyli i ciem krążących koło świecy. Scena ta przypomina część II – bowiem Gustaw uznaje owe stworzenia za dusze zmarłych i rekonstruuje panoramę społeczną ludzi. Przestroga brzmi jak nakaz z części II: szczęście niebiańskie, jeśli trafi się człowiekowi za życia (a szczęściem takim jest miłość) „opóźnia” drogę do szczęścia wiecznego.
Uwaga!
Godziny rozdzielone są gaśnięciem kolejnych świec i lampy, a także pianiem kura.
Zobacz:
Dlaczego IV część Dziadów określa się jako wielkie studium miłości?
Omów treść IV części Dziadów. W jakich trzech godzinach się zawiera?
Udowodnij, że Dziady Adama Mickiewicza są dramatem romantycznym
Scharakteryzuj Gustawa z IV części Dziadów jako bohatera werterycznego.