Niezupełnie. Postulowali raczej chwilowe odłożenie broni. Wszak Polacy byli już zanadto wyczerpani walką – część zginęła w powstaniach, niektórzy zostali osądzeni i zesłani w głąb Rosji, wielu wyemigrowało w obawie przed represjami. Polska (choć pod zaborami) potrzebowała odnowy gospodarczej, przezwyciężenia biedy w środowiskach wiejskich i miejskich. Nie spełniło się romantyczne wezwanie wykorzystane przez przywódców powstania styczniowego w odezwie do narodu: Ty, który wczoraj byłeś pokutnikiem i mścicielem, jutro musisz być i będziesz bohaterem i olbrzymem. Dlatego walczących bohaterów pozytywiści zamienili na ludzi pracy, do których należeli Stanisław Wokulski z Lalki Bolesława Prusa oraz Bohatyrowicze z Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej.
„Młodzi” pisarze pozytywistyczni spotykali się z zarzutem romantyków, iż gardzą przeszłością i narodowymi ideałami, chcą odciągnąć społeczeństwo od trzech wartości (BÓG, HONOR, OJCZYZNA) od wieków istotnych dla narodu polskiego. Ale pozytywiści bronili się przed tymi atakami, mówiąc o przywiązaniu do tradycji „rozumnie pojętej”. Aleksander Świętochowski nawoływał do „pozbycia się niedorzecznego samochwalstwa, które nas ukoronowało prawdziwie izraelską manią ludu wybranego”.
Na kartach literatury pozytywiści pokazywali, do czego doprowadził romantyczny mesjanizm:
- ofiara powstańców była nadaremna (nawet niektóre mogiły powstańców są zaniedbywane),
- nie pojawił się żaden wyzwoliciel („czterdzieści i cztery”) zapowiadany przez romantyków,
- kraj jest osłabiony,
- panuje bieda i ciemnota.
Co pozytywiści proponowali zamiast walki?
Pracę!
- Pracę organiczną wszystkich warstw społecznych, która miałaby rozwinąć gospodarkę kraju.
- Pracę u podstaw, czyli oświecanie tych, którzy nie mają łatwego dostępu do wiedzy – chłopów, robotników.
Co pozytywiści przejęli od romantyków?
- Ideał patriotyzmu – choć inaczej realizowany. Odrzucając metodę walki zbrojnej, składali hołd powstaniom i ich bohaterom (Prus, Orzeszkowa, Sienkiewicz).
- Umiłowanie piękna natury, litewskiego i polskiego pejzażu, motyw polskiego dworku szlacheckiego.
- Sentymentalne spojrzenie na romantyzm (Sienkiewicz).
- Szacunek dla romantycznych wieszczów, zwłaszcza dla Mickiewicza.
Zobacz: