Analiza zdania pojedynczego
Analiza (rozbiór) zdania polega na określeniu wszystkich jego części, czyli:
- części zdania (wykonujemy tzw. rozbiór logiczny),
- części mowy (wykonujemy tzw. rozbiór gramatyczny).
Kolejność czynności
- Na początku należy w zdaniu znaleźć podmiot i orzeczenie (zazwyczaj jedną linią zaznaczamy podmiot, dwoma – orzeczenie).
- W następnej kolejność wyodrębniamy:
- wyrazy, które wchodzą w skład grupy podmiotu (będzie to podmiot z przydawkami),
- wyrazy wchodzące w skład grupy orzeczenia (tworzy ją orzeczenie wraz z określeniami).
- Następnie należy narysować pomocniczy wykres zdania, który pomoże określić poszczególne części zdania.
- Nazwać części mowy i części zdania.
- Wypisać i nazwać związki wyrazowe.
Mały Janek bardzo lubi niebezpieczne przygody.
. ↑ ↑
grupa podmiotu grupa orzeczenia
– podmiot i jego określenia – orzeczenie i jego określenia
Części zdania:
- Mały – przydawka
- Janek – podmiot gramatyczny
- bardzo – okolicznik sposobu
- lubi – orzeczenie czasownikowe
- niebezpieczne – przydawka
- przygody – dopełnienie bliższe
Części mowy:
- Mały – przymiotnik
- Janek – rzeczownik
- bardzo – przysłówek
- lubi – czasownik
- niebezpieczne – przymiotnik
- przygody – rzeczownik
Związki wyrazów:
- związek główny
– Janek lubi – związek zgody
- związki poboczne:
– mały Janek – związek zgody
– bardzo lubi – związek przynależności
– lubi przygody – związek rządu
– niebezpieczne przygody – związek zgody
Uwaga!
- Zawsze rysuj wykres (dzięki niemu wszystko będzie przejrzyste i nie zgubisz żadnej części zdania).
- Zacznij od określenia w zdaniu najważniejszych części – podmiotu i orzeczenia. Dopiero później szukaj ich określeń, czyli wyrazów, które tworzą grupę podmiotu i grupę orzeczenia.
- Zwracaj szczególną uwagę na pytania, które zadajesz do poszczególnych części zdania. Pamiętaj, że to właśnie od rodzaju pytania zwykle zależy, czy wyraz staje się okolicznikiem, dopełnieniem czy przydawką (to jest ważne np. podczas rozróżniania dopełnień i podmiotów, bowiem pytamy tu co? kto? lub np. co? kogo?).
- Warto natomiast (a nawet trzeba!) wypisywać wszystkie związki wyrazowe (zgody, rządu i przynależności).
- Na koniec podaj, które wyrazy określenia należą do grupy orzeczenia, a które do grupy podmiotu. Najwygodniej będzie Ci, jeśli oddzielisz je na wykresie.
Pamiętaj!
- Podmiot wskazuje na wykonawcę czynności – zapytasz o niego kto? co?
- Orzeczenie wyraża czynność lub stan podmiotu – zapytasz o nie co robi? co się z nim dzieje?
- Dopełnienie dopełnia informacje zawarte w orzeczeniu – jest więc określeniem czasownika.
Odpowiada na wszystkie pytania przypadków (oprócz mianownika i wołacza).
- Okolicznik należy do grupy orzeczenia i najczęściej określa czasownik.
W zależności od rodzaju okolicznika ta część zdania odpowiada na pytania:
gdzie? skąd? kiedy? dokąd? jak długo? dlaczego? po co? jak? pomimo czego? pod jakim warunkiem?
- Przydawka zawsze określa rzeczownik i odpowiada na pytania jaki? który? czyj?
Zobacz:
https://aleklasa.pl/matura/c317-nauka-o-jezyku/skladnia-polecenia
https://aleklasa.pl/matura/c317-nauka-o-jezyku/skladnia-polecenia