Przymiotnik
| Przymiotnik – samodzielna, odmienna część mowy | ||
| Odpowiada na pytania |
|
|
| Funkcja | nazywa cechy i właściwości rzeczowników |
|
| określa kształt i barwę |
|
|
| określa materiał, z jakiego dana rzecz jest wykonana |
|
|
Zapamiętaj na przykładzie:
Rzeczownik książka można opisać za pomocą różnych przymiotników. Książka może być:
- gruba, stara, zabrudzona, ciekawa, mała, pognieciona, pożyczona, zgubiona, szara, poręczna, duża itp.
I to jest właśnie zadanie przymiotnika: nazywanie cech rzeczowników!
Przymiotniki odmieniają się przez:
1. Liczby
- liczbę pojedynczą:
- zielony beret, ekskluzywny samochód,
- ładna dziewczyna, duża pika
- grzeczne dziecko, czyste okno
- liczbę mnogą:
- zielone berety, ekskluzywne samochody
- ładne dziewczyny,
- grzeczne dzieci, czyste okna
2. Rodzaje
- Liczba pojedyncza
- rodzaj męski
- duży,
- nerwowy
- rodzaj żeński
- duża,
- nerwowa
- rodzaj nijaki
- duże,
- nerwowe
- rodzaj męski
Liczba mnoga
-
- rodzaj męskoosobowy
- duzi,
- nerwowi
- rodzaj niemęskoosobowy
- duże,
- nerwowe
- rodzaj męskoosobowy
Pamiętaj
Przymiotniki zgadzają się z rzeczownikami pod względem: liczby, rodzaju, przypadka.
- duży chłopiec – liczba pojedyncza, rodzaj męski, mianownik;
- mądrych kobiet – liczba mnoga, rodzaj żeński, dopełniacz;
- ekskluzywne samochody – liczba mnoga, rodzaj niemęskoosobowy, mianownik;
- ładnemu dziecku – liczba pojedyncza, rodzaj nijaki, celownik.
| Liczba pojedyncza | Liczba pojedyncza | |||
| rodzaj męski | rodzaj żeński | rodzaj nijaki | rodzaj męskoosobowy | rodzaj niemęskoosobowy |
| mały | mała | małe | mali | małe |
| jasny | jasna | jasne | jaśni | jasne |
| biurowy | biurowa | biurowe | biurowi | biurowe |
3. Przypadki
| słoneczna plaża | ||
| l. pojedyncza | l. mnoga | |
| M. | słoneczna (plaża | słoneczne (plaże) |
| D. | słonecznej (plaży) | słonecznych (plaż) |
| C. | słonecznej (plaży) | słonecznym (plażom) |
| B. | słoneczną (plażę) | słoneczne (plaże) |
| N. | słoneczną (plażą) | słonecznymi (plażami) |
| MSC. | słonecznej (plaży) | słonecznych (plażach) |
| W. | słoneczna (plażo) | słoneczne (plaże) |
Zapamiętaj!
- Przymiotniki mają ten sam przypadek, liczbę i rodzaj gramatyczny, co określane przez nie rzeczowniki, np.: Przymiotnik z określanym przez niego rzeczownikiem zawsze tworzą związek zgody.
- słonecznym dniem,
- słonecznymi plażami,
- słonecznymi dniami.
- Aby bez problemu odmienić przymiotnik przez przypadki, dobierz do niego jakiś rzeczownik. Będzie Ci o wiele łatwiej, np. słoneczna (plaża).
I teraz określamy rodzaj
- Niektóre przymiotniki w rodzaju męskim, oprócz dłuższej formy w mianowniku l.poj. z końcówką -y (np. wesoły, zdrowy, gotowy) mają także krótsze formy, pozbawione końcówki np.
- wesoły – wesół,
- zdrowy – zdrów,
- gotowy – gotów,
- pewny – pewien,
- winny – winien.
Podział przymiotników:
Przymiotniki zmysłowe
– oznaczają cechy, które możemy spostrzec różnymi zmysłami:
- wzrokiem dostrzegamy barwy, wymiary np. złocisty, kulisty, duży;
- słuchem – cechy głosów, np. cichy, chrapliwy;
- dotykiem odczuwamy, czy przedmiot jest gładki czy szorstki, suchy czy mokry;
- smak – ważny jest przy potrawach, np. kwaśny, słodki, słony, ostry;
- powonienie – służy do rozpoznawania zapachów, np. pachnący, wonny, śmierdzący.
Przymiotniki umysłowe
– określają cechy psychiczne, ludzkie, np.:
- cierpliwy, bystry, zdolny, hojny, odważny, pojętny, słowny, dzielny, mądry, troskliwy.
Przymiotniki względne
– oznaczają materiał, z którego rzecz została zrobiona, np.:
- stalowy nóż,
- marmurowa rzeźba,
- brylantowy pierścionek,
- drewniany płot,
- plastykowy kubek,
- złota obrączka,
- słomiany dach,
- jedwabna koszula.
Uwaga
Przymiotniki względne nie stopniują się, ponieważ nie można powiedzieć, że stół był bardziej drewniany, a obrączka bardziej złota!
Przymiotniki charakterystyczne
Nadają rzeczownikom szczególne, indywidualne cechy.
Tworzy się je od rzeczowników za pomocą przyrostków -aty, -asty, -ty, -sty.
- -aty brodaty (od brody),
- -asty kraciasty (od kraty), iglasty (od igły), falbaniasty (od falbany)
- -ty piegowaty (od piegów),
- -sty piaszczysty (od piasku), błotnisty (od błota), mglisty (od mgły)
Przymiotniki dzierżawcze
Informują, do kogo należy przedmiot. Zwykle pochodzi od nazwy właściciela.
Pytamy wtedy:
- czyj? los psi
- czyja? miłość siostrzana, ręka ojcowska
- czyje? oczy kocie, łoże Madejowe
Stopniowanie przymiotników
Stopniowanie przymiotników służy do wyrażenia różnego stopnia natężenia cechy:
- stopień równy jest określeniem neutralnym,
- stopień wyższy wskazuje na większe natężenie cechy,
- stopień najwyższy – największe.
Mamy trzy stopnie przymiotnika:
- stopień równy
– to forma wyjściowa. Określa normalne natężenie cechy np.
głośny, miły, szorstki, chory, grzeczny
- stopień wyższy
– wskazuje, że natężenie cechy wzrasta.
Dodaj przyrostek -szy lub użyj słowa bardziej lub mniej np.
głośniejszy, milszy, bardziej szorstki, bardziej chory, mniej grzeczny
- stopień najwyższy
– opisuje największe natężenie cechy.
Dodaj przedrostek naj- i przyrostek -szy lub użyj słowa najbardziej lub najmniej np.
najgłośniejszy, najmilszy, najbardziej szorstki, najbardziej chory
| STOPNIOWANIE | stopień równy | stopień wyższy | stopień najwyższy |
| proste / regularne | ładny gruby |
ładniejszy grubszy |
najładniejszy najgrubszy |
| opisowe / złożone | miękki
szorstki |
bardziej miękki mniej miękki bardziej szorstki mniej szorstki |
najbardziej miękki najmniej miękki najbardziej szorstki najmniej szorstki |
| nieregularne | zły dobry mały duży |
gorszy lepszy mniejszy większy |
najgorszy najlepszy najmniejszy największy |
Zapamiętaj
- Przy stopniowaniu zwykłym – kolejne szczeble tworzymy, dodając:
Stopniowanie nieregularne. Dotyczy przymiotników nieregularnych, które całkowicie zmieniają temat wyrazu:
zły – gorszy – najgorszy; duży – większy – największy; mały – mniejszy – najmniejszy.
- przyrostki w stopniu wyższym -szy,
- przedrostki w stopniu najwyższym naj-.
- Gdy stopniujemy opisowo w górę, dodajemy do formy stopnia równego wyrazy bardziej a do stopnia najwyższego najbardziej np.
- śliski – bardziej śliski – najbardziej śliski
- śliski – bardziej śliski – najbardziej śliski
- Gdy stopniujemy opisowo w dół, dodajemy do formy stopnia równego wyrazy mniej do stopnia najwyższego najmniej np.
- śliski – mniej śliski – najmniej śliski
- śliski – mniej śliski – najmniej śliski
Uwaga!
- Stopniowanie malejące można przeprowadzać tylko w sposób opisowy!
- Niektóre przymiotniki nie stopniują się!
- Te określające stałe cechy np. materiał z którego coś zostało zrobione (mosiężny, dębowy, złoty) – drewniany (most) – to most wykonany z drewna, więc nie może być np. bardziej drewniany (to stała cecha).
- Te pochodzące od rzeczowników (sokoli wzrok, matczyna miłość, wieczorna cisza) – wronie (gniazdo) – to gniazdo należące do wron (nie może więc być „bardziej wronie”)
- Te określające stałe cechy np. materiał z którego coś zostało zrobione (mosiężny, dębowy, złoty) – drewniany (most) – to most wykonany z drewna, więc nie może być np. bardziej drewniany (to stała cecha).
- Przymiotniki złożone
- ciemnoczerwony szal,
- jasnoniebieski płaszcz,
- przydomowy ogródek,
- nadbudowane piętro,
- przydrożny bar,
- małomiasteczkowa atmosfera.
- Przymiotniki, które mają już pewien stopień
- niebieskawy odcień (lekko niebieski)
- zielonkawy deseń (lekko zielony)
- złotawy poblask (lekko złoty)
- Jeżeli chcemy wskazać na brak jakiejś cechy, możemy posłużyć się formantem nie lub bez:
- bezwonny gaz,
- bezbarwna ciecz,
- bezludna wyspa
- nielubiany serial,
- nieładny widok,
- niemiła sytuacja
Pamiętaj o podstawowej zasadzie: jeśli można stopniować przymiotnik w sposób prosty, to posługiwanie się stopniowaniem opisowym jest błędem. Przede wszystkim stopniowanie proste (regularne)! Zdecydowanie więc ładniejszy niż bardziej ładny.
Pamiętaj, że przymiotnik łączy się zawsze z rzeczownikiem, tworząc związek zgody. W takim związku wyrazy „zgadzają się” ze sobą mają, jednakowe formy: przypadków, liczb, rodzajów.
Wątpliwości co do poprawności
Nie z przymiotnikiem – razem czy oddzielnie?
- Nie – z przymiotnikiem w stopniu równym zawsze piszemy łącznie
niedogodny, niecierpliwy, nieładny, niegościnny, niebezpieczny.
- Nie – z przymiotnikami w stopniach wyższym i najwyższym zawsze piszemy oddzielnie
nie dłuższa; nie najszybszy; nie najlepsze; nie najwdzięczniejsza, nie najładniesza.
Kiedy stosować łącznik?
Jeżeli dwa lub trzy przymiotniki są równe sobie znaczeniem – to łączymy je kreseczką (łącznikiem), np.
- sezon wiosenno-letni;
- klasa matematyczno-fizyczna;
- Akademia Górniczo-Hutnicza;
- słownik polsko-angiesko-niemiecki,
- deseń biało-niebieski.
Wyjątek stanowi wyraz głuchoniemy!
Bez łączników piszemy natomiast przymiotniki złożone z członów nierównorzędnych, np.
-
- dwukierunkowy,
- szorstkowłosy,
- małosolny,
- międzykontynentalny,
- dalekobieżny,
- wczesnobarokowy,
- jasnoczerwony,
- ciemnoniebieski.
| Przymiotnik w zdaniu może pełnić funkcję
|
Zobacz:
Posegreguj podane przymiotniki w zależności od sposobu stopniowania