Partykuła

Partykuła – niesamodzielna, nieodmienna część mowy.

Funkcja

Modyfikuje (czyli zmienia) sens wyrazu lub zdania.

• Tworzy pytania,
  Użyj partykuły czy, gdy chcesz o coś zapytać.
  • czy
    – Czy wczoraj była klasówka z fizyki?

• Wyraża przypuszczenie,
  Użyj partykuły -by, gdy chcesz zaznaczyć w swojej wypowiedzi przypuszczenie.
  • -by
    – Poszłabym do kina, gdybym nie musiała uczyć się wiersza na pamięć.

• Zaprzecza treści wyrazu lub zdania.
  Użyj partykuły nie, gdy chcesz czemuś zaprzeczyć.
  • nie
    – Płytę pożyczę ci nie dziś, ale w czwartek.
    – Nie pojadę w Tatry na wakacje.
    – Nie zrobię tego!

• Wyraża rozkaz lub życzenie.
  Użyj niech, oby – użyj ich, gdy wyrażasz żądanie.
  • Niech
    – Niech Zbyszek w końcu odda mi tę książkę!
    – Niech tak będzie!
    
  • Oby
    Oby Lidka nie spóźniła się na pociąg!

• Wzmacnia znaczenie zdania.
  Użyj no, -że gdy chcesz podkreślić swoją wypowiedź.
  • no
    – Chodź no do mnie!, Daj no, ten zeszyt
    – Idźże szybciej! Zróbże porządek na swoim biurku.
    
  • -że
    – Chodźże!

 

Podział partykuł:

• pytające
  tworzą formę pytającą –li, czy, czyż (partykuła wprowadzająca pytanie retoryczne)
  Znaszli ten kraj?
  Uwaga!
  • -li – piszemy zawsze łącznie z poprzedzającym go wyrazem,
  • partykuła -li jest już archaiczna, ma ona znaczenie współczesnej partykuły czy.
    – Czy pójdziesz ze mną do kina?
    – Czyż nie mówiłam, że tak będzie?!

• przypuszczające
  Nadają ton przypuszczenia, prawdopodobieństwa.
  Użyj jej, gdy chcesz zaznaczyć w swojej wypowiedzi przypuszczenie lub konieczność spełnienia jakichś warunków:
  -by, -byś, -bym, -byśmy, byście
  – Gdybym miała czas, poszłabym z tobą.
  – On by to zrobił dobrze.
  – Zrobiłbyś tutaj porządek!

• przeczące
  Nadają wypowiedzi charakter przeczący. Zaprzeczają treści wyrazu lub zdania:
  ani, nie, ni, wcale
  – Ani myślę!
  – Nie będę z tobą chodził.
  – Nie zrobię tego ani dziś, ani jutro.
  – Nie zgadzam się na to!

• rozkazujące
  Sprawiają, że wypowiedź ma charakter życzenia.
  Używamy ich również, gdy oczekujemy wykonania jakiejś czynności.
  oby, bodaj, niech, niechaj, żeby
  – Niech ona w końcu to skończy!
  – Oby twoje słowa stały się prawdą.

• wzmacniające
  uwydatniają rozkaz
  no, -ż, -że, ci, ależ
  – Dajże mi wreszcie ten komputer, tato! Idźże szybciej! Ruszże się!
  – Chodź no tutaj!
  – Ależ ziąb! Ależ on się zmęczył!
  – Pani pozwoli? – Ależ oczywiście.

• ograniczające
  tylko, jedynie, choć, chociaż
  – Posadź tam chociaż dwa krzaki.
  – Mam tylko pięć złotych.
  – Mogę jedynie porozmawiać z twoimi rodzicami.

• wskazujące na pewność
  na pewno, pewnie
  – Na pewno o tobie nie zapomnę.
  – Pewnie zarobimy tu dużo pieniędzy.
  – Pewnie byś ją polubiła.

• przypuszczająca
  chyba, może, bodaj
  – Chyba się rozpłaczę.
  – Chyba miała bliznę na twarzy.
  – Chybaby przyjechał, gdybym go o to poprosił? – No chyba.
  – Chyba doszliśmy do porozumienia.
  – Zadzwoń do niej, może już wróciła
  – To bodaj ich jedyne dziecko.

 

Kłopoty z pisownią partykuł

• Zdecydowanie łącznie pisz czasowniki z partykułą -że, -li.
  • Idźże w końcu do domu.
  • Zróbże sobie chwilę przerwy.
  • Miejże chociaż trochę rozsądku.
  • Znaszli tę krainę?

• Oddzielaj czasownik od partykuły: no, czy, niechaj, niech, bodaj, oby.
  • Podejdź no tutaj!
  • Niechaj mnie dzisiaj nikt o nic nie prosi!
  • Niech nikt się nie skarży!
  • Obyś się nie zająknęła podczas jutrzejszej recytacji.

 

Kłopoty z „nie”!

Łączną pisownię nie skojarz z:

• imiesłowami przymiotnikowymi, np. nieznający, nierosnący, nieodgadniony, nieugięty, nieukryty;
• rzeczownikami, np. nieporządek, nieśmiałość, nieostrożność, nieobecność;
• przymiotnikami w stopniu równym, np. niegrzeczny, nieduży, niegłupi;
  
• przysłówkami odprzymiotnikowymi w stopniu równym, np. nielekko, nieładnie, niedobrze.

Osobno napisz partykułę nie z:

• liczebnikami, np. nie dwa, nie piętnasty;• zaimkami, np. nie ja, nie wy, nie tamten (wyjątki: niejako, nieco, nieswój);
• czasownikami w formie osobowej, np. nie pójdę;
• bezokolicznikami, np. nie dostawać, nie śpiewać;
• formami nieosobowymi czasownika zakończonymi na -no, -to, np. nie umyto, nie zrobiono;
  
• imiesłowami przysłówkowymi, np. nie śpiewając, nie rozumiejąc, nie przeczytawszy, nie zrozumiawszy;
• przymiotnikami w stopniu wyższym i najwyższym, np. nie większy, nie głupszy, nie największy, nie najgłupszy;
• przysłówkami odprzymiotnikowymi w stopniu wyższym i najwyższym, np. nie lepiej, nie gorzej, nie najlepiej.

Nie unikniesz zapamiętania wyjątków.
Pisz nie oddzielnie z rzeczownikiem, przymiotnikiem i imiesłowem przymiotnikowym, gdy napotkasz wyraźne przeciwstawienia treści w zdaniu:

• To nie przyjaciel, ale wróg.
• Mieliśmy nie łatwy, ale trudny egzamin.
• Talerz był nie umyty, ale brudny.
  

 

Kłopoty z „by”!

• Napisz by łącznie z:
  
  • osobowymi formami czasowników, np. zrobiłbym, poszłaby, zgarnąłby;
  • ze spójnikiem gdy, że, a, np. gdyby, żeby, aby;
  • z wyrazem porównawczym, np. jakby, niby;

• Zdecydowanie oddziel by od:
  • form nieosobowych, np. zrobiono by, uszyto by.
  • wyrazu modalnego pełniącego funkcję czasownika, np. można by, warto by, trzeba by.

Zobacz:

Fleksja

Fleksja TEST

Zaimek

Części mowy. Podstawowe informacje. (ćwiczenia)

Części mowy – powtórka