Poezja powojenna

Trzy nowe nurty w poezji współczesnej (po roku 1956)

• lingwistyczny (Miron Białoszewski, Tadeusz Karpowicz).
• turpistyczny (Stanisław Grochowiak),
• neoklasyczny
  • klasycyzm współczesny (Jarosław Marek Rymkiewicz, Zbigniew Herbert)
  • przełom lat 60. i 70. – tzw. Nowa Fala (Stanisław Barańczak, Ryszard Krynicki, Julian Kornhauser)

Założenia poezji lingwistycznej

• Poezja lingwistyczna to silna orientacja w powojennej poezji. Nazwa jej pochodzi od słowa lingua (język). Jej założenie brzmi: poezja ma wypróbowywać i wykorzystywać językowe możliwości polszczyzny. Poezja „skonstruowana” z form mowy, z szablonów wypowiedzi, przysłów, konwencji językowych może obfitować w znaczenia.

• Lingwizm – to eksperyment językowy, gra słów, dowcip językowy, z którego wyłania się niebagatelny sens. Najważniejszy przedstawiciel tego nurtu to: Miron Białoszewski.
  Ideę lingwizmu obrazuje tytuł wiersza Białoszewskiego Mironczarnia – to znaczy np. „męczarnia Mirona” – neologizm, a zarazem dowód pomysłowości!
  Zapamiętaj: lingwizm to poezja oparta na języku, słowach, ich konwencjach i kombinacjach, z nich czerpiąca summę wartości.

Założenia neoklasycyzmu

Przedstawiciele nurtu to Zbigniew Herbert, Czesław Miłosz, częściowo Wisława Szymborska.

• Podstawą neoklasycystycznej wizji sztuki jest przekonanie, że zasadniczym trzonem europejskiej kultury jest cywilizacja grecko-rzymska. Dokonania zaś i pojęcia tej ostatniej trwają wedle neoklasycystów w naszej świadomości kulturowej do dziś i są jednym z podstawowych jej elementów. W dodatku współczesna historia i rozwój cywilizacji niosą w sobie wiele zagrożeń dla ludzkiej struktury duchowej – w czasach kryzysu kulturowego zaś najpewniejszym oparciem jest właśnie samo sedno świadomości kulturowej, którym według neoklasycyzmu jest właśnie myśl antyku.

• Neoklasycy bardzo często odwołują się więc do klasycznych filozofów – ulubieni to Marek Aureliusz i Heraklit.

• Postulują powrót do starożytnego ideału harmonii jako podstawy i idei sztuki – współczesny świat może się zmieniać i trwać w bezustannym pędzie – ale gdzieś głęboko znajdują się jakieś niewzruszone prawa – jakaś miej lub bardziej harmonijna struktura świata i ducha.

• Podejmują tematy mitologiczne, odwołania do antycznej i renesansowej sztuki. Starają się także na ogół wypracować jakąś współczesną wersję antyczno–renesansowego humanizmu – już nie tak prostego i jasnego, opartego wszak na podobnych do pierwowzoru zasadach.

Powroty do tradycji w poezji współczesnej

Turpizm

Pojęcie to zastosował po raz pierwszy Julian Przyboś w Odzie do turpistów – wierszu wymierzonym przeciwko pojawieniu się pewnych nowych tendencji w ówczesnej poezji, czyli uznania brzydoty za temat i środek poetycki.

Turpis – to po łacinie tyle, co brzydki. Poeci-turpiści – Stanisław Grochowiak, w niektórych wierszach Czesław Miłosz czy Andrzej Bursa – nie obawiają się pisania o brzydocie starości, śmierci, bólu. To ich zdaniem część prawdy o człowieku i musi mieć miejsce w poezji.

Do motywu brzydoty zaś przyłączyły się u nich także obsesja przemijania, lęk i fascynacja pustką i nieskończonością oraz barokowe wątpliwości i pytania co do materii i znaczeń słów.

Protestował przeciw turpistom Julian Przyboś słynną Odą do turpistów

Bez serc, bez nerek, bez mięsa od kości,
o, najwierniejszy posągu człowieka,
trwały, pogrzebny
szkielecie,
arcydzieło portretowej rzeźby!
Podaj mi piszczel!

Zobacz:

Dokonaj przeglądu polskiej poezji powojennej

Scharakteryzuj lingwizm, turpizm i neoklasycyzm w poezji powojennej

Poezja Stanisława Grochowiaka.