Niejednokrotnie mówi się o Mikołaju Reju jako o ojcu języka polskiego i autorze słynnych słów, iż „Polacy nie gęsi i swój język mają”. Jest faktem, że jest to twórca piszący po polsku i z pewnością jego dzieła tworzą podwaliny literatury polskiej. Niemniej nie jest to typowy twórca humanistyczny i nie można określić go mianem poeta doctus. Mikołaj Rej był typowym samoukiem, który w swoim życiorysie ma także porzucenie akademickiej szkoły średniej w Krakowie. Był innowiercą, człowiekiem niezwykle czynnym, później osiadł w ziemi chełmskiej, by wieść „poczciwy” żywot ziemianina. Pozostawił bogaty dorobek, pisał bowiem dużo i szybko, bez zbytniej pieczołowitości, stąd jego sposób pisania można określić jako mało wypracowany, niezbyt wypielęgnowany.
Co warto zapamiętać z bogatego kalendarium życia i twórczości Mikołaja Reja?
- Urodził się w 1505 roku w Żurawnie, nad Niestrem, niedaleko Żydaczowa w rodzinie średniozamożnej szlachty. Jako młodzieniec nie garnął się do nauki. W Akademii Krakowskiej uczył się zaledwie rok. Porzucił szkołę, by oddać się zajęciom znacznie przyjemniejszym, takim jak zgłębianie arkanów sztuki szermierczej czy myśliwskiej. W trakcie pobytu na dworze Andrzeja Tęczyńskiego zetknął się z ludźmi światłymi, z propagatorami nowej myśli renesansowej. Wówczas docenił wartość nauki i zaczął dokształcać się sam, studiując między innymi dzieła klasyków.
- Był żarliwym zwolennikiem Reformacji. Początkowo sympatyzował z luteranizmem, potem opowiedział się po stronie kalwinizmu. Uczestniczył w wielu synodach kalwinistycznych, zakładał w swych włościach zbory i szkoły. Z pasją atakował Kurię Rzymską, nazywając ją „nierządnicą babilońską”.
- Brał czynny udział w życiu publicznym. Był posłem na sejm, gdzie popierał program polityczny obozu egzekucjonistów, walczących o ukrócenie przywilejów magnaterii i kleru na rzecz rozszerzenia demokracji szlacheckiej.
- W 1531 roku osiadł na majątku ziemskim w Nagłowicach. Jako człowiek zapobiegliwy i gospodarny z czasem znacznie powiększył swoje włości. Pędził żywot typowo ziemiański, wiejski, którego rytm wyznaczały zmieniające się pory roku, obchody świąt religijnych.
- Pozostawił po sobie obszerny i zróżnicowany – tak pod względem tematyki, jak i formy, dorobek.
Do najbardziej istotnych utworów Reja należy zaliczyć:
- misterium Żywot Józefa i moralitet Kupiec; oba gatunki mają charakter religijno-moralizatorski, są charakterystyczne dla literatury średniowiecza (Rej nie przestrzegał dokładnie wymogów gatunkowych, przekształcał i modyfikował średniowieczne formy);
- fraszki, wiersze emblematyczne i tym podobne krótkie, zwięzłe utwory o żartobliwym, rubasznym charakterze zebrane w zbiorach Figliki i Zwierzyniec; pisarz nie stroni w nich od jowialnego, prześmiewczego dowcipu, nawet od wulgarności; w satyryczno-karykaturalnym skrzywieniu prezentuje postaci ludzi wybitnych, kąśliwie wychwytuje wady reprezentantów różnych stanów społecznych i różnych zawodów;
- dialog satyryczny – Krótka rozprawa między trzema osobami, Panem, Wójtem a Plebanem, obrazuje w nim ówczesne stosunki społeczne, konflikty stanowe, porusza kwestię chłopską;
- teksty parenetyczne czyli przedstawiające godne naśladowania wzorce osobowe; należy do nich Zwierciadło, którego najbardziej znaną częścią jest Żywot człowieka poczciwego; dzieło zawiera panoramiczny obraz obyczajowości w Polsce zygmuntowskiej, stanowi świadectwo mentalności naszego narodu w tamtych czasach;
- obszerny zbiór kazań Postylla propagujący myśl reformacyjną, przeznaczony do czytania w domu;
- przekład Psałterza Dawidowego dokonany z tekstu łacińskiego van den Campena, (za przekład Psałterza Rej otrzymał od Zygmunta Starego wieś Temerowce).
Do najbardziej istotnych utworów Reja należy zaliczyć:
- misterium Żywot Józefa i moralitet Kupiec; oba gatunki mają charakter religijno-moralizatorski, są charakterystyczne dla literatury średniowiecza (Rej nie przestrzegał dokładnie wymogów gatunkowych, przekształcał i modyfikował średniowieczne formy);
- fraszki, wiersze emblematyczne i tym podobne krótkie, zwięzłe utwory o żartobliwym, rubasznym charakterze zebrane w zbiorach Figliki i Zwierzyniec; pisarz nie stroni w nich od jowialnego, prześmiewczego dowcipu, nawet od wulgarności; w satyryczno-karykaturalnym skrzywieniu prezentuje postaci ludzi wybitnych, kąśliwie wychwytuje wady reprezentantów różnych stanów społecznych i różnych zawodów;
- dialog satyryczny obrazuje ówczesne stosunki społeczne, konflikty stanowe, porusza kwestię chłopską;
- teksty parenetyczne czyli przedstawiające godne naśladowania wzorce osobowe; należy do nich Zwierciadło, którego najbardziej znaną częścią jest Żywot człowieka poczciwego; dzieło zawiera panoramiczny obraz obyczajowości w Polsce zygmuntowskiej, stanowi świadectwo mentalności naszego narodu w tamtych czasach;
- obszerny zbiór kazań Postylla propagujący myśl reformacyjną, przeznaczony do czytania w domu;
- przekład Psałterza Dawidowego dokonany z tekstu łacińskiego van den Campena, (za przekład Psałterza Rej otrzymał od Zygmunta Starego wieś Temerowce).
Zobacz:
Kim jest człowiek poczciwy w utworze Mikołaja Reja Żywot człowieka poczciwego?