Boccaccio – twórca noweli nowożytnej
Boccaccia nazywa się twórcą nowożytnej nowelistyki, gdyż Dekameron jest zbiorem nowel, skonstruowanych według wymogów tego gatunku. Klasyczną nowelą, która stała się wzorem późniejszych nowelistów, jest nowela pt. Sokół – od jej tytułu teorię dotyczącą budowy noweli, ściśle określającą wymagania tego gatunku, nazwano teorią sokoła.
Sokół noweli to inaczej motyw, który stanowi oś kompozycyjną utworu. Często nadaje noweli tytuł. Tak jest we wzorcowej noweli – Sokół Boccaccia.
Podobną rolę jak sokół mogą odgrywać:
- przedmioty, np. kamizelka i katarynka w nowelach Bolesława Prusa;
- zjawiska, np. dym w noweli Marii Konopnickiej;
- zwierzęta, np. szkapa w noweli Marii Konopnickiej;
- lub osoby, np. Siłaczka w noweli Stefana Żeromskiego; Antek w noweli Bolesława Prusa; Tadeusz w noweli Elizy Orzeszkowej.
Nowy gatunek! Nowela:
- utwór krótki,
- akcja jednowątkowa, zwarta,
- centralny motyw, często zapowiadany w tytule, pojawia się potem w każdej fazie fabuły,
- fragment życia bohatera, zagęszczenie dramatycznych zdarzeń,
- motyw sokoła (motyw, który spaja całą nowelę),
- punkt kulminacyjny odmieniający losy bohatera,
- niewiele postaci,
- opisy ograniczone do minimum,
- brak komentarzy,
- wyraźna pointa na końcu.
Treść noweli Sokół
O czym opowiada nowela Sokół?
O miłości szlachcica Federiga degli Alberighi do Monny Giovanny. To nieco dziwna historia: młodzieniec kocha damę, która go nie chce. Mimo to urządza na jej cześć przyjęcie, popisuje się na turniejach tak, że traci wszystko oprócz ukochanego sokoła. Zubożały, wraca na wieś – tam żyje samotnie, polując z sokołem. W tym czasie Monna Giovanna zostaje wdową i z małym synkiem przenosi się na wieś – oczywiście w sąsiedztwo Federiga. Spotyka ją kolejne nieszczęście – dziecko zapada na ciężką chorobę, podczas której jego marzeniem nade wszystko jest zobaczenie… sokoła Federiga. Dama przełamuje opory i daje się zaprosić na obiad do wielbiciela. Federigo wszakże nie ma jej czym przyjąć – w desperacji poświęca więc ukochanego sokoła i każe go upiec… Kiedy uwielbiana Monna w końcu zdobywa się na wyznanie prawdziwego celu swej wizyty, okazuje się, że jej prośba oczywiście nie może być spełniona. Federigo popada w rozpacz – wreszcie umiłowana Monna jest w jego domu, a on nie może uczynić zadość jej życzeniu. Co za złośliwość losu! Synek Giovanny umrze, ale Federigowi udaje się zdobyć serce ukochanej. Historia kończy się ślubem.
.
Tematyka innych nowel z Dekameronu
Dekameron to zbiór 100 nowel, opowiadanych przez 10 dni. Bohaterowie to siedem kobiet i trzech mężczyzn, którzy w czasie zarazy opuścili miasto, chroniąc się w willi daleko poza zasięgiem choroby, i spędzali czas na opowiadaniu sobie różnych historii.
Boccaccio bardzo solidnie przyłożył się do pracy nad zbiorem swych nowel. Krążył wśród kupców, wędrowców, wysłuchiwał przeróżnych opowieści dworskich i ludowych. Przeszukiwał też dostępne mu rękopisy. Spisywał historie powszechnie znane, przerabiał je, uzupełniał, a co najważniejsze – wzbogacał szczegółowymi opisami wnętrz, strojów i obyczajów. Nie pomijał realiów historycznych: wypraw krzyżowych, walk politycznych wewnątrz państwa włoskiego.
Pamiętaj! Główny temat nowel Boccaccia to miłość i różne jej przejawy.
Podział nowel na dziesięć dni ułatwia utrzymywanie opowieści w jednorodnej tonacji. Dzień IV na przykład skupia się na miłości tragicznej, a już w dniu VII mamy do czynienia z zupełną zmianą nastroju: nowele te opowiadają o różnych małżeńskich figlach, przepełnione są humorem i zmysłowością. Boccaccio potrafił znaleźć złoty środek w ukazywaniu miłości zmysłowej. Żadnej wulgarności, szczerość, bezpruderyjność. Miłość to największa siła kierująca człowiekiem. Poddanie się jej jest zgodne z naturą. Człowiek jako istota rozumna powinien korzystać z tego cudownego daru natury. Kto tego nie pojmie, jest… głupcem. Najbardziej znaną nowelą jest Sokół, ale współcześnie popularnością cieszą się też bardzo zabawne nowelki, jak: Ferondo w czyśćcu, Miłosne przygody Calandrina, Diabeł i piekło, Calandrino przy nadziei.
.
Boccaccio o człowieku:
- Prezentuje zestaw zalet i wad: spryt, odwagę, ale i głupotę, fałsz, skąpstwo, chciwość itd.
- Ośrodkiem większości spraw ludzkich jest miłość. Wcale nie platoniczna.
- Romans, flirt, małżeńska zdrada – to ludzka rzecz. Bohaterami romansów, i to wcale pikantnych, są również mnisi i zakonnice. Schemat: stary mąż i młoda żona – niechybnie prowadzi do okpienia i ośmieszenia męża, któremu rogi przyprawi sprytny zalotnik. Boccaccio wcale się nie oburza, pointę należałoby raczej odczytać: „dobrze mu tak”.
- Śmiech towarzyszy ludzkiemu życiu: trzeba śmiać się z siebie i z innych. W związku z tym przyjmijmy morale Dekameronu – z uśmiechem.
- Wartości życia ludzkiego: uroda, młodość, bogactwo, zmysły, wino, muzyka, żarty. Oto dowód, że dzieło jest renesansowe, choć powstało w… XIV w., gdy w północnej Europie panowało jeszcze głębokie średniowiecze, zaraza i myśl o śmierci!
Zapamiętaj!
- Teoria sokoła to, sformułowana w roku 1871 przez niemieckiego poetę i nowelistę Paula Heysego, teoria klasycznie skomponowanej noweli. Chodzi tu o utwór zbudowany wokół motywu dominującego, którym jest symboliczna rzecz. Teorię tę oparł Heyse na analizie noweli Sokół z piątego dnia Dekameronu Boccaccia.
- Szczyt kariery noweli przypada na drugą połowę XIX w., kiedy do głosu dochodzą naturalizm i pozytywizm warszawski. Krótka i wyrazista forma noweli doskonale nadawała się do ilustracji tez i teorii społecznych, które dominowały wówczas zarówno w życiu społecznym, jak i w literaturze.
Przykłady literackie:- Guy de Maupassant, Baryłeczka, Perła;
- Maria Konopnicka, Nasza szkapa;
- Bolesław Prus, Antek;
- Henryk Sienkiewicz, Janko Muzykant.
Zobacz: