O czym traktuje Lord Jim?
- Właściwie wstęp do wszelkich kłopotów Jima, fakt, który określił całe jego późniejsze życie, miał miejsce na Patnie, starym statku przeciążonym pasażerami. Jim był tam pierwszym oficerem. Pewnej nocy uszkodzony statek zaczął tonąć. Nie było szans na uratowanie ludzi, zresztą dowództwo nawet o tym nie myślało. Wbrew zasadzie, że kapitan schodzi z pokładu ostatni – tylko kapitan i kilku białych oficerów opuścili sobie jedną jedyną łódź ratunkową. Wraz z nimi skoczył z pokładu Jim, choć wiedział, że powinien pozostać na statku, że jest odpowiedzialny za ludzi, których przewozi.
- W tej chwili przegrał swoje życie. Ciemność nocy oddzieliła ocalonych uciekinierów od tonącego statku, rano już nie było widać go na gładkiej tafli wody. Tyle że, jak się potem okazało, morze wcale nie pochłonęło Patny, lecz uratował ją inny statek…
- Dowództwu Patny, w tym Jimowi, wytoczono proces. Przyznał się do winy, nie skorzystał z możliwości ucieczki, przyjął karę – odebranie mu stopnia oficera. Odtąd podążał od portu do portu, pracował jako akwizytor, świetnie i odważnie wykonywał swoją pracę na morzu. Nigdzie jednak nie zatrzymał się na stałe, gdy tylko ktoś zaczął rozmawiać o historii Patny – Jim znikał i udawał się na dalszą tułaczkę.
- Aż wreszcie otrzymał życiową szansę – propozycję wyjazdu do Patusanu, egzotycznego, niecywilizowanego kraju, gdzieś na Archipelagu Malajskim. Tu Jim – teraz Lord Jim – odnalazł szczęście, szacunek i miłość. Tu znowu, choć nieumyślnie, stał się przyczyną zguby i śmierci ludzi, których kochał: zaufał białym, którzy pod wodzą Browna przybyli do Patusanu, i zaręczył za nich, co uspokoiło tubylców. Tymczasem Brown miał zamiary zbrodnicze i tylko dzięki „pomocy” naiwnego Jima – powiodły się one. Jim był zdruzgotany rozwojem wypadków, szczególnie zaś śmiercią przyjaciela.
Życie Jima obfitowało w nieszczęśliwe wydarzenia, lecz nie w tym tkwił jego tragizm. Główny problem to piętno hańby, którego nie mógł się pozbyć. Jim postąpił źle – sam nie wiedział dlaczego, gdyby mógł choć chwilę pomyśleć, być może pozostałby na Patnie. Wskoczył do łodzi ratunkowej w bezradnym odruchu. Gorzko żałował swego czynu, ale musiał ponieść jego konsekwencje.
Conrad używa go jako przykładu odpowiedzialności, jaką ponosi się za zły czyn – zawsze i wszędzie, za każde odstępstwo od zasad etycznych. Człowiek, który raz popełnił błąd – nie znajdzie już spokoju i szczęścia. Wyrok jest bezdyskusyjny, mimo że moglibyśmy bronić Jima: skoczył powodowany odruchem samozachowawczym, szczerze żałował swego czynu, chciał ponieść karę… Był szlachetny, odważny, uczciwy, o czym świadczą jego późniejsze losy… Tak, to wszystko prawda – odpowiedziałby zapewne Conrad – lecz wyskoczył z tonącego okrętu, uciekł jak szczur. Pierwszy oficer pozostawił ludzi w niedoli. Musiał ponieść za to karę, nie sprostał wszelkim zadaniom, które postawiło mu życie, mimo że był uczciwy, mądry, szlachetny.
Cechy kompozycyjne Lorda Jima
Lord Jim jest powieścią skomplikowaną, nawet trudną w odbiorze, autor przedkłada tu bowiem warstwę refleksji i rozważań nad wartką, spójną i chronologiczną akcję. Wśród cech wpływających na oryginalność utworu należy wymienić:
- Specyficzną narrację. Conrad nie organizuje tu przezroczystej, wszechwiedzącej narracji, lecz posługuje się głosem Marlowa – postaci funkcjonującej w świecie powieści. Posługuje się chwytem „opowieści w powieści”, tzn. – Marlow opowiada słuchaczom dzieje Jima (dwie warstwy fabularne).
- Rozłam biografii ma dwie części: Jim tułający się w poszukiwaniu pracy po portach i Jim na Patusanie.
- Ważną rolę opisów przyrody, zwłaszcza żywiołu morskiego w powieści.
- Brak chronologii – poznajemy wydarzenia nie po kolei, przyczyny i następstwa często są przestawione, co utrudnia zrozumienie utworu, lecz zarazem stwarza atmosferę tajemniczości, a na plan pierwszy wysuwają się odczucia bohaterów.
- Konstrukcję bohatera. Jim to postać złożona, jest w swojej ułomności i zarazem szlachetności bardzo prawdziwy. Jego problem dociera do czytelnika, który mu szczerze współczuje, lecz też trudno usprawiedliwić jego czyn. Poza tym Jim nosi znamiona bohatera romantycznego: jest samotny, tajemniczy, szlachetny, wrażliwy, jest marzycielem i idealistą.
Cechy charakterystyczne prozy Conrada:
- Tematyka morska. Pisarz umieszcza akcję swoich powieści najczęściej na morzu, a bohaterami jego dzieł są ludzie morza. Conrad zdradza wciąż fascynację siłą morskiego żywiołu, przestrzenią wód, lecz zarazem groźbą i wyzwaniem, jakie stawia człowiekowi. Specyfika życia marynarzy stwarza szczególną atmosferę tych powieści. Sam pisarz wiódł pełne przygód życie marynarza – stąd zapewne jego zamiłowanie do tematyki tego typu.
- Problematyka moralna. Conrad znany jest z tego, że wciąż stawia swoich bohaterów w trudnych, ostatecznych sytuacjach, w których muszą dokonywać wyboru. Te decyzje nigdy nie przychodzą łatwo, lecz przyświeca im idea wierności kodeksowi moralnemu, który przyjęli. W imię czystego sumienia należało poświęcić wartości inne – odstępstwo od zasad nie wchodziło w grę, dyskwalifikowało człowieka i pociągało poważne skutki. Punkty zasadnicze Conradowskiej etyki to natomiast: honor, obowiązek, wierność przyjętym zasadom, poczucie odpowiedzialności, odwaga, prawość.
- Bohater – sam przeciw światu. Jest to typowa dla Conrada kreacja postaci – wiodą samotną walkę z żywiołem (np. Tajfun), ze złem, z ludźmi, wreszcie z pokusą… Są to postacie samotne, gdyż nie znajdują zrozumienia innych, muszą podjąć decyzję samodzielnie, same też ponoszą za nią odpowiedzialność. Pisarz poddaje swoje postacie psychologizacji, wnika w głąb odczuć i przemyśleń, otacza je aurą tajemniczości, co widać na przykładzie Lorda Jima.
- Joseph Conrad głosi absolutyzm etyczny. Jego kodeks postępowania to wierność kilku prostym zasadom: odwaga, wierność słowu, honor, pomoc bliźniemu, obowiązek. Nie ma w tej sferze kompromisów.
Autor
Joseph Conrad to wielki pisarz angielski, pochodzenia polskiego. Jako siedemnastoletni chłopak opuścił kraj, by zrealizować młodzieńcze marzenia o wielkich podróżach. Marzenia się spełniły. Został kapitanem żeglugi i odbył szereg rejsów do Indonezji, Indii, Australii, Afryki. Gdy rozstał się z zawodem, osiadł na angielskiej prowincji i zaczął pisać. Tematy czerpał ze swoich morskich doświadczeń.
Najpierw wydał Szaleństwo Almayera, potem Wyrzutka, Lorda Jima, Tajfun, Jądro ciemności, Nostromo, Smugę cienia i inne utwory.
Zyskał miano „moralisty”, bowiem żądał absolutnej wierności „kilku prostym zasadom”, takim jak honor, odwaga, odpowiedzialność, obowiązek. Nie uznawał kompromisów – dlatego mówimy o absolutyzmie etycznym.
Zapamiętaj!
- Sytuacja conradowska – to trudna, wymagająca wyboru, ostateczna, w której został postawiony bohater. Na przykład decyzja kapitana z Tajfuna – omijać żywioł i spóźnić się czy ryzykować podróż w czasie tajfunu?
- Conradowska przestrzeń – to najczęściej morze. Conrad sam służył w brytyjskiej marynarce handlowej, żeglował po Morzu Śródziemnym, Pacyfiku, Oceanie Indyjskim, poznał Australię i Wyspy Archipelagu Malajskiego.
- Tragiczna koncepcja losu człowieka – w duszy ludzkiej kryją się mroczne tajemnice, natura ludzka, czyny człowieka są trudne do przewidzenia. Jednakże wierność zasadom moralnym popłaca, a złamanie którejkolwiek z zasad kodeksu pociąga za sobą nieodwracalne skutki: nie można uniknąć konsekwencji swoich czynów.
- Absolutyzm moralny – postępuj według „kilku prostych zasad”: bądź wierny honorowi, powziętym postanowieniom, nieś pomoc innym, spełniaj obowiązki, bądź odważny. Moralność jest obowiązkiem jednostki.
Problem Lorda Jima to:
- odpowiedzialność za swój czyn,
- przegrana walka o starcie piętna hańby,
- walka ze złym losem i złą rzeczywistością,
- samotność wobec wyborów, których w życiu trzeba dokonać,
- złożoność natury ludzkiej – połączenie szlachetności i negatywnych odruchów, nieznajomość własnych reakcji.
Prawdopodobnie dlatego, że są to problemy uniwersalne, dotyczące jednostki ludzkiej wszech czasów – książka Conrada zyskała tak wielką popularność i tak wysokie oceny. Pisarz znów poruszył temat człowieka i kodeksu etycznego w sposób bardzo ciekawy, przy czym równie artystyczny.
Zobacz:
Na czym polegał problem Lorda Jima – tytułowego bohatera powieści Conrada?
Które cechy kompozycyjne Lorda Jima uważasz za szczególnie ciekawe?
Na czym polegał problem Lorda Jima – tytułowego bohatera powieści Conrada?