Ach gdyby nawet piec zabrali…
Moja niewyczerpana oda do radości
Mam piec
podobny do bramy triumfalnej!
Zabierają mi piec
podobny do bramy triumfalnej!
Oddajcie mi piec
podobny do bramy triumfalnej!
Zabrali.
Została po nim tylko
szara
naga
jama
szara naga jama.
I to mi wystarczy:
szara naga jama
szara naga jama
sza-ra- na-ga- ja-ma
szaranagajama.
Co jest głównym rekwizytem poetyckim w wierszu?
Piec.
Co uderza w tym rekwizycie?
Jego prozaiczność, niepoetyckość, bo któż spodziewa się utworu o piecu?!
Do czego porównany zostaje ten główny rekwizyt?
Do bramy triumfalnej (łuku triumfalnego).
Dlaczego to porównanie zaskakuje czytelnika?
Ponieważ proza życia, jaką reprezentuje piec, zostaje tu podniesiona do rangi czegoś godnego chwały, wzniosłego jak brama triumfalna (łuki triumfalne były wznoszone od czasów antyku na część zwyciężców, wodzów, bohaterów, sławnych postaci).
Porównanie to ma sens, gdyż piec może faktycznie kształtem przypominać taką bramę, o ile jednak łuki triumfalne kojarzą się z czymś niezwykłym i odświętnym wzniosłym, piec kojarzy się z prozą życia. Mamy tu więc zderzenie, kontrast dwu rzeczywistości.
Jaka sytuacja liryczna zostaje dokładnie przedstawiona w tekście?
Podmiot liryczny przedstawia kolejne sytuacje: posiadanie pieca w domu, zabranie mu pieca, bezskuteczne protesty właściciela, wreszcie pozostanie szarej nagiej jamy po tym sprzęcie i zaakceptowanie przez mówiącego w wierszu takiego stanu rzeczy.
Kim jest mówiący w wierszu?
Najkrócej mówiąc – to posiadacz pieca – ktoś, kto miał i utracił piec.
Jakie uczucia i reakcje towarzyszą mówiącemu w wierszu w związku ze zmieniającą się sytuacją opisaną w utworze?
Początkowo radość z posiadania pieca.
Potem strach i rozczarowanie z powodu jego utraty.
Następnie – bunt przeciwko zabraniu pieca („oddajcie piec”).
Kolejne uczucie to smutek po zabraniu go („została po nim tylko szara naga jama”).
Wreszcie – pogodzenie się z losem („i to mi wystarczy”) i wręcz nastrój zabawy (towarzyszący grze słownej).
Jaką postawę życiową reprezentuje mówiący w wierszu?
Pogodzenia z losem, radości istnienia, optymizmu.
Co cieszy mówiącego w wierszu?
Codzienność (której elementem jest piec), zwyczajne rzeczy, ale także samo poczucie istnienia i gra słów pod koniec wiersza.
Na czym polega awangardowość utworu Białoszewskiego?
Na nadaniu wielkiej rangi poetyckiej codziennej prozaicznej rzeczywistości.
Na grze językowej (typowej dla poezji lingwistycznej) – sformułowanie „szara naga jama”, niosące smutek, zbija się w pewnym momencie jedynie w zbitkę pojedynczych sylab, potem w jeden dziwny, przypominający nieco japońskie słowa wyraz. Zabawa słowem odbiera mu smutne, ponure znaczenie i daje typową dla zabawy radość.
Sposób oddania tej radości jest właśnie awangardowy.
Jak określilibyśmy tematykę utworu?
Pozornie wydaje się to tematyka bardzo błaha, codzienna (posiadanie i wynoszenie pieca).
Faktycznie można temu tekstowi przypisać głębię filozoficzną, egzystencjalną – wiersz mówi o pewnej filozofii życiowej. Po pierwsze: o nieuleganiu rozpaczy i godzeniu się z losem, po drugie: o cieszeniu się codziennością i przyznawaniu jej wielkiego znaczenia.
Jaka jest wymowa tekstu?
Pierwsze zawarte w nim przesłanie jest takie, że codzienność ma wielką wartość. Nawet tak prozaiczna rzecz jak piec jest godna porównania z bramą triumfalną, łukiem triumfalnym. A tak prozaiczna czynność jak posiadanie czy wyniesienie pieca jest warta ody.
Druga prawda: nie warto rozpaczać, warto godzić się z losem i cieszyć codziennością.
Co sugerują tytuł i podtytuł wiersza?
Tematykę i wymowę utworu. Także uczucia i filozofię życiową podmiotu lirycznego.
Radość – sugeruje już pierwszy cytat w tytule: „gdyby nawet piec zabrali…”, coś zostanie ocalone. Podtytuł zdradza już wyraźnie, że tym czymś ocalonym jest… radość.
Tytuł i podtytuł ujawniają też obecne w całym wierszu napięcie pomiędzy prozą życia a wzniosłością.
Słowa: „Ach, gdyby nawet piec zabrali…” są wzięte z języka potocznego (poza wyrazem: „ach”, który jest bardzo poetycki). Z kolei podtytuł odwołuje się do kultury wysokiej. Oda to określenie gatunku literackiego, znanego od dawien dawna. Mamy tu też aluzję do konkretnych utworów z kultury wysokiej – Ody do radości Schillera i skomponowanej do niej melodii kantaty Beethovena (część IX Symfonii).
O co może zapytać Cię nauczyciel?
Jakie znasz inne wiersze Białoszewskiego, w których codzienność urasta wręcz do rangi sfery sacrum?
Na przykład Podłogo, pobłogosław czy Karuzela z madonnami.
Praca domowa
1. Jakich znasz innych przedstawicieli poezji lingwistycznej?
Tymoteusz Karpowicz, Stanisław Barańczak.
2. Czym charakteryzuje się poezja lingwistyczna?
To nurt poezji, eksponujący grę słów, zabawę słowem. Do ulubionych zabiegów poetów lingwistów należy między innymi posługiwanie się homonimią i wieloznacznością słów, rozbijanie zbitek wyrazów, kalek językowych, a nawet dzielenie wyrazów, mówiąc krótko – rozbijanie schematów językowych i gra z utartymi przyzwyczajeniami odbiorcy.
Specjalne zasługi ma poezja lingwistyczna w ośmieszaniu, parodiowaniu i obnażaniu nieprawdziwości języka propagandy komunistycznej w Polsce, tzw. nowomowy. Szczególnie zasłużyli się w tym względzie poeci tzw. Nowej Fali, zwłaszcza Stanisław Barańczak.
3. Sprawdź jaki film nakręcono o Mironie Białoszewskim.
Parę osób, mały czas – film w reż. Andrzeja Barańskiego, w którym zagrała między innymi Krystyna Janda.
Zobacz:
Jakie uczucia opisuje wiersz Ach, gdyby, gdyby nawet piec zabrali… Mirona Białoszewskiego?