Biblia – MAPA MYŚLI

Biblia – mapa myśli

• Biblia, obok kultury antyku, jest jednym z najważniejszych źródeł naszej kultury.
• Na niej opiera się system wartości całego świata chrześcijańskiego.
• Z niej także wyrasta nasza kultura i sztuka, dla której przez wiele wieków była główną inspiracją i pozostała nią do dzisiaj.
• Biblia jest także księgą uniwersalną, zawierającą ponadczasowe, ponadkulturowe prawdy moralne – jak dekalog, czyli dziesięć przykazań Bożych.

.

Biblia – dzieło złożone

• Powstawała przez około 1400 lat. Jest dziełem wielu autorów. Jej wielorakie funkcje w kulturze starożytnego Izraela znalazły odbicie w różnorodności form, jakie się na nią składają.

• Obok zapisu mitów są tu traktaty filozoficzne. Poezja sąsiaduje ze zbiorami surowych praw. Znajdujemy w Biblii szczegółowe opracowania historyczne i zapisy tajemniczych i wieloznacznych wizji.

• Oprócz funkcji sakralnych i kulturowych Biblia spełniała i inne – była kroniką i kodeksem prawnym, zarówno karnym, jak i cywilnym.

Nazwa

Biblia znaczy po grecku: księgi. To liczba mnoga od słowa biblion – księga, zwój papirusu – pierwszego materiału piśmienniczego, na którym zapisywano przekaz religii judaizmu. Z czasem utrwaliła się jako nazwa własna, ale funkcjonuje też tytuł tradycyjny: Pismo Święte.

Prawo

Biblia jest księgą, która poucza, według jakich praw powinien żyć człowiek. Najważniejsze:

• Stary Testament – dekalog – dziesięć przykazań Bożych
• Nowy Testament – Chrystusowy nakaz miłości

Kiedy powstała?

Księgi Starego Testamentu powstały między XIII a II wiekiem przed naszą erą.

• XIII wiek p.n.e. – najstarsze teksty Biblii (Pięcioksiąg, najstarsze psalmy),
• VIII-VI wiek p.n.e. – Księgi Izajasza, Jeremiasza, Ezechiela (proroctwo),
• V-IV wiek p.n.e. – Księgi Hioba, Eklez­jasty, Pieśń nad Pieś­niami,
• II-I wiek p.n.e. – Księga Mądrości,

I wiek n.e. – Nowy Testament:

• Listy św. Paw­­ła,
• Ewangelie,
• Apokalipsa św. Jana.

Biblijne gatunki

Biblia to bogaty zbiór gatunków literackich.

• Psalm – błagalne, dziękczynne, pochwalne, patriotyczne, religijne, mądroś­ciowe. Psalm to w Biblii pieśń łącząca cechy hymnu i modlitwy.
• Modlitwa – osobista, dziękczynna lub błagalna (Mojżesza, Dawida, Salomona).
• Saga rodu – epicka opowieść o dziejach narodu wybranego, patriarchach i ich potomkach.
• Proroctwo – wizja przyszłości świata i ludzkości.
• Dialog – historia zawarta w dialogu postaci (Księga Hioba)
• Przypowieść (parabola) – opowiadanie ilustrujące przesłanie moralne i dydaktyczne.
• Kazanie – kaznodziejskie pouczenie skierowane do wiernych, oparte na słowach Boga (np. kazania Chrystusa).

Zakres treści

Biblia jest zamkniętą całością: pokazuje świat i człowieka od chwili stworzenia i pierwszego upadku aż po czas przyjścia Mesjasza, Jego śmierć i zmartwychwstanie, dzięki któremu człowiek może osiągnąć zbawienie. Kończy się na ostatecznym zniszczeniu zła, szatana.

• Stary Testament – święta księga judaizmu i chrześcijaństwa – szczegółowo przedstawia dzieje Narodu Wybranego – Izraela.
• Nowy Testament – święta księga chrześcijan – opisuje życie i naukę Jezusa, oraz pierwsze lata działalności chrześcijan. Wieńczy ją Apokalipsa św. Jana.

Języki

Biblia znaczy po grecku: „księgi”. To liczba mnoga od słowa biblion – księga, zwój papirusu. Z czasem utrwaliła się jako nazwa własna, ale funkcjonuje też tytuł tradycyjny: Pismo Święte.

• Księgi Starego Testamentu zostały napisane w językach hebrajskim i aramejskim oraz greckim.
• Księgi Nowego Testamentu – w języku greckim, z wyjątkiem Ewangelii według świętego Mateusza, która powstała w języku aramejskim.

Najstarsze przekłady

Biblię przełożono prawie na wszystkie języki świata.

• Septuaginta

  to najstarszy przekład Starego Testamentu na język grecki, powstały w III i II w. p.n.e. na użytek Żydów w Egipcie. Według legendy dokładnie takiego samego tłumaczenia dokonało niezależnie od siebie siedemdziesięciu lub siedemdziesięciu dwóch żydowskich uczonych. Stąd nazwa – Septuaginta znaczy dosłownie: siedemdziesiąt. Chrześcijaństwo starożytne używało Starego Testamentu przede wszystkim w wersji Septuaginty. Była ona także podstawą dalszych przekładów, między innymi Wulgaty.

• Wulgata

  to przekład Biblii na łacinę, dokonany pod koniec IV wieku, głównie przez świętego Hieronima. W części to oryginalny przekład ksiąg biblijnych z języka hebrajskiego, w części poprawiona wersja wcześniejszych przekładów. Od VII-VIII wieku Wulgata była najczęściej używaną w liturgii Kościoła zachodniego wersją Biblii. W 1546 roku sobór trydencki uznał ją za przekład obowiązujący w Kościele rzymskokatolickim. Była podstawą tłumaczenia Biblii na języki narodowe. Od 1979 roku w liturgii łacińskiej Kościoła rzymskokatolickiego powszechnie używa się poprawionej wersji Wulgaty, zwanej Neowulgatą. Nazwa pochodzi od łacińskiego: editio vulgata – wydanie popularne, ludowe.

Wybrane przekłady na język polski

• Psałterz floriański
  to najstarszy polski przekład psalmów. Zawiera teksty psalmów po łacinie, z przekładem niemieckim i polskim. Napisany przez trzech autorów, pochodzi z przełomu XIV i XV wieku. Przekładu polskiego dokonano z łaciny, posiłkując się tłumaczeniem czeskim. Jego nazwa pochodzi od opactwa Sankt-Florian w Austrii, gdzie w XIX wieku został znaleziony.

• Psałterz puławski
  zawiera drugie staropolskie tłumaczenie psalmów. Rękopis, będący odpisem z nieznanego dziś oryginału, pochodzi prawdopodobnie z początku XVI wieku; oryginał powstał co najmniej pół wieku wcześniej. Nazwa pochodzi od Puław, gdzie rękopis był przechowywany w wieku XIX.

• Biblia królowej Zofii
  to zachowana część pełnego staropolskiego przekładu Biblii, którego dokonano z łaciny w I połowie XV wieku. Dziś znany jest niecały tom pierwszy, zawierający znaczną część Starego Testamentu. Tom drugi, z wyjątkiem kilku kart, zaginął. Nazwy przekładu nawiązują bądź do imienia ostatniej żony Władysława Jagiełły, dla której prawdopodobnie Biblię przetłumaczono, bądź do miejscowości na Węgrzech, gdzie w wieku XIX została odnaleziona.

• Biblia Leopolity (Kraków 1561)
  to pierwsze pełne wydanie polskiego przekładu Biblii przeznaczone dla katolików. Tłumacz bądź tłumacze nie są znani, nazwa zaś pochodzi od głównego redaktora przekładu – Jana Leopolity, profesora Akademii Krakowskiej. Ponieważ wkrótce po wydrukowaniu tej wersji Biblii sobór trydencki nakazał przy tłumaczeniu Pisma Świętego na języki narodowe trzymać się ściśle łacińskiego tekstu Wulgaty, dość wolny przekład Biblii Leopolity nie uzyskał aprobaty kościelnej i został zapomniany.

• Biblia Jakuba Wujka
  to katolicki przekład całej Biblii na język polski, opublikowany w 1599 roku. Najpopularniejszy przez wieki – aż do tzw. Biblii Tysiąclecia.

• Przekłady innowiercze całego Pisma Świętego w dawnej Polsce to:
  • Biblia brzeska lub Radziwiłłowska (Brześć 1563);
  • Biblia Szymona Budnego lub nieświeska (Nieśwież 1572);
  • Biblia gdańska (Gdańsk 1632), która stała się tekstem kanonicznym dla polskich protestantów.

• Biblia Tysiąclecia, wydana w roku 1965, to pełny przekład Pisma Świętego, dokonany pod redakcją benedyktynów tynieckich.

• Biblia poznańska,
  wydana przez Księgarnię Św. Wojciecha w latach 1974-75.

Przekłady psałterza wyprzedzały zazwyczaj tłumaczenia całości Biblii na języki narodowe. Od 1539 roku ukazują się przekłady dokonane przez autorów, których nazwiska znamy.

• Pierwszy z nich, pióra Walentego Wróbla, to Żołtarz Dawidów na rzecz polską wyłożony (1539).
• Kolejny to prozatorski przekład Mikołaja Reja – Psałterz Dawidów (1546).
• Pierwszym wierszowanym tłumaczeniem całego psałterza był Psałterz Dawida Jana Lubelczyka (1558).
• Arcydziełem jest przekład pióra Jana Kochanowskiego – Psałterz Dawidów (1579).
• Parafrazy niektórych psalmów dokonał Mikołaj Sęp-Szarzyński.
• W dwudziestoleciu międzywojennym przełożył Księgę Psalmów między innymi Leopold Staff (1937).
• Po wojnie – Roman Brandstaetter (Psałterz, 1968) oraz Czesław Miłosz (Księga psalmów, 1979).
  Czesław Miłosz jest tłumaczem Księgi Rut, Księgi Estery, Księgi Hioba, Księgi Psalmów, Księgi Koheleta, Pieśni nad Pieśniami, Lamentacji, Ewangelii św. Marka i Apokalipsy św. Jana.

 

Wartość Biblii

• Biblia to źródło europejskiej kultury.

• Biblia to arcydzieło literatury światowej.

• Biblia to powszechne, kulturowe dziedzictwo, magazyn norm moralnych i wzorców postępowania.

• Biblia jest źródłem myśli filozoficznej i religijnej, jest księgą mądrości, a oprócz tego prezentuje ludzkie wzory i postawy, które są w literaturze przywoływane, oceniane, chwalone lub krytykowane.

• Jest zbiorem przykładów – wzorców i antywzorców postępowania.

• Zawiera kodeks moralny, podaje, co jest dobre, a co złe (dekalog).

• Jest przebogatym magazynem prawd o człowieku, o złożoności natury ludzkiej.

• Jest próbą odpowiedzi na pytania nurtujące ludzkość – porządkuje sprawy życia i śmierci, cierpienia i szczęścia, definiuje człowieka.

• Jest dziełem artystycznie złożonym, niejednolitym, źródłem przeróżnych gatunków literackich.

• Prezentuje ludzi, ich obyczaje i poglądy z wielu epok, ale eksponuje to, co uniwersalne i niezależne od kostiumu i czasu historycznego.

• Jest dziełem, które wpłynęło na światopogląd, kulturę, a nawet język współczesnych ludzi.

• Dla ludzi wierzących księgą świętą. Słowem objawionym przez Boga. Tak odczytują Biblię chrześcijanie różnych wyznań. Dla Żydów Pismem Świętym jest tylko Stary Testament, a zwłaszcza Pięcioksiąg, czyli Tora.

• Możemy ją traktować jako księgę historyczną, mówiącą o dawnych ludach i obyczajach. Nawet dla ateistów stanowi źródło wiedzy o kulturze, w której wszyscy, mniej czy bardziej świadomie, jesteśmy zakorzenieni. Biblia bowiem, obok kultury antycznej, stoi u początków kultury europejskiej..

• Biblia jest także źródłem stylizacji językowej, współcześni twórcy przyswajają sobie gatunki biblijne, słownictwo, język czy rytm. Aby umieć rozpoznać podobne zabiegi, trzeba choć w niewielkiej mierze znać świętą księgę. Przede wszystkim dlatego, że jest ona źródłem tematów, motywów i wartości podejmowanych we współczesnej sztuce. Człowiek współczesny, który nie zna Biblii, nie tylko nie rozumie wielu lektur powstałych w ciągu naszej ery, lecz także nie pojmuje wielu dzieł sztuki współczesnej.

 

Zapamiętaj!
Biblia, czyli Pismo Święte, składa się ze Starego Testamentu – jest to historia od czasu powstania świata aż do narodzin Chrystusa, oraz Nowego Testamentu – to historia narodzin i życia Chrystusa, Jego śmierci, dzieje pierwszych chrześcijan, aż po Apokalipsę świętego Jana – proroctwo końca świata.

Mniej więcej przez pierwszych 500 lat, od XVIII do XIII w. p.n.e., Biblia była przekazywana ustnie. Potem zapisywano ją na kamiennych tablicach, następnie na tablicach glinianych czy drewnianych, później na zwojach z wyprawionych skór, które zszywano w jeden zwój i nawijano na ozdobne drążki. Potem zapisywano ją na papirusie i pergaminie.

Budowa Biblii

Najmniejszą cząsteczką Biblii jest werset – rozbudowane zdanie. Wersety tworzą rozdziały, a te łączą się w księgi. Ogólnie w Starym i Nowym Testamencie mamy trzy rodzaje ksiąg: historyczne, mądrościowe, prorockie.

Znaczenie słowa „testament”

Po łacinie testamentum to „przymierze”. Stary Testament jest zapisem przymierza między Bogiem a Narodem Wybranym, czyli Izraelem.
Natomiast Nowy Testament to przymierze „rozszerzone”, które przez ofiarę na krzyżu Jezus zawarł ze wszystkimi ludźmi, obiecując im zbawienie.

Uniwersalne wartości Biblii

W Biblii odnajdziemy uniwersalne postawy, wartości i uczucia ludzkie
Najstarsze wzorce, jakie odnajdujemy w Biblii, w dużej mierze są podobne do antycznych:

• miłość do Boga
• Hiob,
• miłość ojcowską Boga do ludzi,
• miłość ojca do syna, marnotrawnego,
• miłość matczyną – matka z opowieści o sądzie Salomona,
• miłość mężczyzny i kobiety –Pieśń nad Pieśniami, Hymn o miłości,
• Rywalizację o miłość rodzicielską – bracia Józefa, Kain i Abel, syn marnotrawny i wierny ojcu,
• bunt w naturze ludzkiej – grzech pierworodny, budowniczowie wieży Babel,
• cierpienie – historia Hioba, dzieje Chrystusa,
• zbrodnię bratobójczą – historia Kaina i Abla,
• poświęcenie dla ludzkości – Chrystus,
• pokorę, wierność i ufność Bogu – dzieje Hioba, postawa Abrahama,
• miłosierdzie i wybaczanie –postawa Józefa wobec braci, Chrystusa wobec wrogów.

Ogromnie ważną wartością Biblii jest określenie postaw dobrych i złych – głównie poprzez ustalenie dziesięciorga przykazań, a co za tym idzie – obietnica nagrody za życie prawe i kary za złe.

• W Starym Testamencie kluczową rolę odgrywa dekalog.
• W Nowym Testamencie – przykazanie miłości bliźniego, które życiem i nauką propaguje Chrystus.

Waga Nowego Testamentu dla chrześcijan:

• Jest świętą księgą (sacrum).
• Opiewa dzieje i czyny najważniejszej postaci dla chrześcijan – Chrystusa.
• Zawiera naukę Chrystusa
  – wyznaczniki religii i etyki chrześcijańskiej, w tym najważniejszy nakaz – miłości bliźniego.
• Zawiera historię pierwszych apostołów i powstawania Kościoła.
• Nowy Testament wieńczy najsłynniejsze proroctwo dotyczące końca świata.

Skróty, które spotkasz w Biblii

Jak rozumieć na przykład zapis:
Wj 20, 2?

Pierwsze litery to ustalony skrót od tytułu księgi. W tym wypadku jest to skrót od Księgi Wyjścia.

Uwaga!
Wykaz skrótów utworzonych od tytułów wszystkich ksiąg biblijnych zamieszczony jest na początku Pisma Świętego.
Pierwsza liczba oznacza rozdział w danej księdze. W tym wypadku jest to rozdział dwudziesty Księgi Wyjścia.
Druga liczba, oddzielona od poprzedniej przecinkiem, oznacza werset w danym rozdziale. W tym wypadku jest to werset drugi w rozdziale dwudziestym Księgi Wyjścia.

ST – Stary Testament
NT – Nowy Testament
BT – Biblia Tysiąclecia
Rdz, 2,3–15: tytuł księgi, rozdział, werset, czyli: Księga Rodzaju, rozdział 2, wersety 3–15.

Zasady ortograficzne

Pismo Święte, Stary Testament, Nowy Testament, Biblia, Biblia Tysiąclecia, a także tytuły ksiąg biblijnych, np. Księga Rodzaju, pisze się wielką literą.

Gatunki biblijne

Podanie, legenda, dialog, psalm, pieśń, mit, kazanie, modlitwa, list, przypowieść (parabola), aforyzm, proroctwo (apokalipsa), saga rodu, poemat, nowela.

Psalm
Wyróżniamy psalmy

• błagalne,
• dziękczynne,
• pochwalne,
• królewskie,
• patriotyczno-religijne
• mądrościowe.

Są to hebrajskie pieśni łączące cechy hymnu i modlitwy.

Apokalipsa
Szczególne proroctwo – wizja losów i końca świata, Sądu Ostatecznego. Cechuje ją tajemnicza symbolika przekazu.

Przypowieść (parabola)
Utwór, który za pomocą prostej fabuły pokazuje głębsze treści dotyczące człowieka. Opowiadane zdarzenia są tylko pretekstem, ilustracją prawd egzystencjalnych.

Zobacz:

Biblia – TABELA

Biblia a filozofia

Biblia – TEST 1

Biblia i antyk – czy możliwe są porównania?

Biblia jako księga o miłości i cierpieniu. Między Pieśnią nad Pieśniami a Księgą Hioba.

Jakie wizje szczęścia są prezentowane w Starym i Nowym Testamencie?

Biblia jako źródło związków frazeologicznych

Udowodnij, że Biblia jest uniwersalną księgą naszej kultury.

Najważniejsze terminy związane z Biblią