Ikar Iwaszkiewicza
Treści związane z lekturą, potrzebne do egzaminu
Motywy
Młodość, idealizm, książka – czytanie, wojna, obojętność, samotność.
Powyższe motywy to tematy godne egzaminu, dojrzewanie i książka nawet już w egzaminacyjnych testach gościły.
Powtórz:
- Informacje o bohaterach młodych, dojrzewających, takich, którzy ponieśli klęskę w zderzeniu z otaczającym ich światem: znasz przecież Ikara, Romea i Julię, Holdena z Buszującego w zbożu Salingera, Siłaczkę – Stasię Bozowską, młodych bohaterów walczących z okupantem (Kamienie na szaniec), czy bohaterów z Syzyfowych prac Żeromskiego.
- Romantyzm i ujęcie młodości przez romantyków – uważali młodość za bóstwo przeciwstawiali pogardzanej starości (Oda do młodości Mickiewicza).
- Zestaw Michasia z innymi postaciami kochającymi książki i płacącymi za to wysoką cenę – są to Skawiński z Latarnika Henryka Sienkiewicz i Don Kichot z powieści Cervantesa. Skawiński tak zaczytał się w Panu Tadeuszu, że zapomniał o włączeniu latarni, przez co stracił pracę. Don Kichot tak zaczytał się w romansach rycerskich, że wydało mu się, iż sam jest rycerzem i wyruszył walczyć ze złem.
- Uświadom sobie lektury związane z II wojną światową – znasz Kamienie na szaniec, poznałeś wiersze Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, zapewne też fragmenty Pamiętnika z powstania warszawskiego .Pokazują grozę wojny, ale i wojenną codzienność. Pokazują zło wojny – do niej należy też zobojętnienie ludzi na cierpienie jednostki.
Uwaga!
Do tego tematu przydatna okaże się poezja – Tadeusz Różewicz często ukazywał ludzką obojętność, znieczulicę wobec cierpienia człowieka tuż obok – wszyscy zapewne pamiętają wiersz List do ludożerców. Znany jest też wiersz Czesława Miłosza Campo di Fiori – o podobnej wymowie.
Ernest Hemingway – autor opowiadania Stary człowiek i morze, napisał znakomitą i słynną powieść, pt. Komu bije dzwon. Dzwon pogrzebowy, słyszany z oddali – zawsze obcy, nie nasz. Hemingway w proteście przeciw obojętności, nawołując, by współodczuwać cierpienie i ból innych, napisał w motcie do swojej powieści – „nie pytaj komu bije dzwon, zawsze bije on tobie…”. Zapamiętaj tę wypowiedź – może bardzo się przydać – na egzaminie i w życiu.
Ikar – sposób na zapamiętanie treści
Jesteś w tłumie, stoisz na przystanku. Ale ponad 60 lat temu – trwa wojna, w każdej chwili może cię zaskoczyć łapanka. Zupełnie jakbyś był w czarno-białym filmie wojennym. I widzisz jak mody chłopak, zaczytany po uszy, nieuważnie stąpa na ulicę prosto pod kola nadjeżdżającego auta gestapo. Wypadek? Nie – gorzej. Gestapowcy wciągają broniącego się chłopaka do samochodu, ironicznie otwierając przed nim drzwi jak przed jakimś dyplomatą. Wiesz, że chłopiec już nie wróci.Ludzie na przystanku nie reagują, każdy zajęty własnym życiem. Oto cała – niedługa – treść opowiadania.
Ikar Iwaszkiewicza – serwis pytań
Co pamiętać o głównym bohaterze?
- Imię Michaś nadaje mu pisarz w swojej wyobraźni – nie wiadomo, jak się chłopiec nazywał.
- Był bardzo młody, mógł mieć 15 lub 16 lat.
- Należał do ludzi kochających książki i czytanie.
- Musiał być roztargniony, pochłonięty lekturą. Jest postacią z innego świata
– nie pasuje do wojennych realiów.
Jakie podobieństwa i różnice pomiędzy Michasiem a mitologicznym Ikarem dostrzegasz?
Obaj są młodzi, nierozważni, zatopieni w marzeniach, odlegli od rzeczywistego świata, obaj giną – życiem płacą za to, że dali się ponieść marzeniu.
Różne są oczywiście realia, Ikar leci na sztucznych skrzydłach do słońca, Michaś zatapia się w lekturze, Ikar nie jest sam lecz z ojcem, Michaś jest samotny.
Co wydaje Ci się ważniejszym kontekstem kulturowym opowiadania – mit czy obraz Breughla?
Obraz jest kontekstem bezpośrednim – pisarza interesuje podobieństwo reakcji otoczeniana tragedię chłopca. Breughel zwracał uwagę na obojętność świata wobec upadku Ikara – to samo czyni Iwaszkiewicz, do tego dodając niejako refleksje: oto Ikar współczesny. Oceanem jest warszawska codzienność, lotem w niebo – ucieczka w świat książki, a obojętność tłumu i samotność ginącego – taka sama.
Praca z tekstem
1.
[…]
Historia zaokrągla szkielety do zera.
Tysiąc i jeden to wciąż jeszcze tysiąc.
Ten jeden jakby go wcale nie było:
Płód urojony, kołyska próżna,
Elementarz otwarty dla nikogo,
Powietrze, które śmieje się, krzyczy i rośnie,
Schody dla pustki zbiegającej z ogrodu,
Miejsce niczyje w szeregu.
Wisława Szymborska, Obóz głodowy pod Jasłem
Pytania:
1. Jaką refleksję zamieszcza w pierwszych dwóch wersach poetka?
2. Czy w jakiś sposób kojarzy Ci się ten fragment z opowiadaniem Ikar?
Odpowiedzi:
1. Zwraca uwagę na prawidłowość statystyk historycznych – podając dane liczbowe badacze zaokrąglają, „gubiąc” w ten sposób jednostki – ludzi, którzy przecież byli osobami, nie kolejną cyfrą, statystycznym numerem.
2. Tak, powinien. Bo przecież można powiedzieć, że ta zaokrąglona do tysiąca ofiara to może być właśnie Michaś. Jego życie – miejsca, w których już nie będzie, tak jakby się nie urodził, nie zajmował kołyski, nie zajmował przestrzeni, nie zbiegał do ogrodu.
I wiersz Szymborskiej, i opowiadanie Iwaszkiewicza są wołaniem o prawo jednostki do dostrzeżenia jej tragedii, protestem przeciw temu, że świat nie zauważa tragedii pojedynczych Ikarów, Michasiów, tysiąc pierwszej osoby w liczbie zabitych.
2.
Breughel co osiwiał
Pojmując ludzi, oczy im odwracał
Od podniebnych dramatów. Wiedział, że nie gapić
Trzeba się nam w Ikary, nie upadkiem smucić
– choćby najwyższy…
A swoje ucapić […]
Ernest Bryll, Wciąż o Ikarach głoszą…
Pytania:
1. Jak poeta interpretuje obraz Breughla?
2. Jakiego środka stylistycznego używa Bryll?
Odpowiedzi:
1. Ernest Bryll pisze, że malarz odwraca oczy ludzkie od samej tragedii Ikara, a każe patrzeć na rzeczy codzienne, odczytuje wymowę płótna szesnastowiecznego mistrza jako pochwalę realizmu, sensu codzienności,a pogardę dla podniebnych, nierealnych lotów zakończonych upadkiem. Ale – uwaga – to nie jest główne przesłanie tego tekstu.
Słowa takie jak „gapić”, „ucapić” zdradzają, że poeta wcale nie pochwala takiego spojrzenia na świat, że przemawia przez niego gorycz, tęsknota za wrażliwością ludzką, Takie są prawa ludzkie – pisze – tak jak zauważył mistrz co posiwiał od poznawania ludzi. Ale czy to jest dobrze? Wcale nie. Tak jak Breughel pokazał ludzką obojętność, tak Bryll o niej pisze, ale nie bez żalu. Niby pochwala tych, którzy chcą „swoje ucapić”, nawołuje do patrzenia na ziemię, nie w niebo, utożsamia się z tłumem, ale… odczytujemy żal spowodowany faktem, że nie trzeba smucić się upadkiem, choćby był najwyższy, najwznioślejszy.
2. Ironii.
Krótka wypowiedź pisemna
Napisz opis sytuacji, w którym ujmiesz aresztowanie Michasia.
Warszawa, jedna z głównych ulic – Krakowskie Przedmieście. Zwykły dzień, gdyby
nie flagi ze swastykami w oknach nie odczuwałoby się atmosfery okupacji. Tłumek na przystanku tramwajowym – wszyscy zajęci swoimi sprawami. Wydaje się, że tym razem nic się nie zdarzy. Nagle, uwaga, nadjeżdża karetka gestapo. Wszyscy jakby kulą się w sobie, chowają. Oprócz jednego chłopca. Co on robi? Zapatrzony w książkę, nieprzytomny, stąpa na ulicę prosto pod maskę wozu gestapo! Niemcy hamują z piskiem opon. Otwierają drzwi przed chłopakiem… ten, przerażony,jakby się bronił… Na darmo. Ci dranie nie wypuszczają z rąk zdobyczy. Karetka odjeżdża, tłum stoi nieporuszony, jakby nic się nie zdarzyło… Zaraz nadjedzie tramwaj…
Pamiętaj!
W opisie sytuacji
- nakreśl, gdzie i co się dzieje,
- używaj wielu czasowników, aby oddać bieg wypadków,
- Możesz dodać własne emocje – tu oddane słówkiem „ci dranie”.
Wypracowanie egzaminacyjne
„Nikt nie spostrzegł śmierci Ikara. Jeden tylko poeta czy malarz ujrzał tę śmierć i przekazał ją potomności” – pisze Iwaszkiewicz w opowiadaniu „Ikar”. Napisz, co sądzisz o roli poety i literatury w walce z obojętnością tłumu, odwołaj się do dwóch – trzech innych tekstów kultury.
Notatka wstępna
Forma – rozprawka, ale o tyle trudna, że tezę trzeba sobie samemu sformułować.Jest wprawdzie zasugerowana w cytacie, a z pewnością ten temat nieraz opracowywałeś na polskim. Powinna brzmieć mniej więcej tak:
Misją poety, rolą literatury jest dostrzec tragedię jednostek, zapamiętać i przekazać późniejszym pokoleniom. Po co? By walczyć ze złem i obojętnością tłumu.
Uwaga – trzeba się odwołać do dwóch lub trzech innych tekstów kultury – może to być na przykład obraz Breughla, znany Ci film, znane Ci poezje.
Aby potwierdzić tezę przytocz:
- los Michasia z opowiadania Ikar,
- obraz Breughla pt. Upadek Ikara,
- wiersz Czesława Miłosza pt. Campo di Fiori.
Los Michasia ilustruje zjawisko obojętności tłumu wobec tragedii jednostki. Pokazuje, że codzienność ma swoje prawa, że ludzie wracają do swoich spraw, nawet jeśli zauważą czyjaś krzywdę, nawet jeśli zajmą się tym, pomogą – to życie toczy się dalej. Nie należy ich natychmiast i ogniście potępiać – czy my sami nie żyjemy w świecie obojętności na ból i cierpienie kwitnące tuż obok?
Podobną wymowę ma Upadek Ikara Breughla. Celowo zatonięcie bohatera to tylko epizod, a niczym nie zakłóca biegu życia. Czy powinien? Jest bardzo ciekawy wiersz Różewicz pt. Prawa i obowiązki. Tam poeta z wiekiem dochodzi do wniosku, że takie jest koło istnienia – oracz musi orać, rybak łowić ryby, a Ikar tonąć samotnie. Oracz i rybak niczego tu nie zmienią. Ale inna jest rola poety, pisarza – ich misją jest wołanie, upamiętnienie, pomoc.
Potwierdza to trzeci tekst kultury – wiersz Milosza. W Campo di Fiori poeta przywołuje egzekucję dokonaną na Giordano Bruno – tu na pięknym placu Campo di Fiori. Zaraz po zabiciu uczonego lud powrócił do swojej pełnej życia codzienności, barw, handlu, śmiechu. Poeta zestawia obrazek z epizodem z okupowanej Warszawy – tuż obok płonącego getta wesoło krąży karuzela… refleksja podobna – społeczeństwo zajęte własnym życiem nie zmieni go dlatego, że obok rozgrywa się tragedia.
Miłosz pisze:
Ja jednak wtedy myślałem
O samotności ginących.
O tym, że kiedy Giordano
Wstępował na rusztowanie,
Nie znalazł w ludzkim języku
Ani jednego wyrazu
Aby tę ludzkość pożegnać
[…]
i ci ginący samotni
już zapomniani od świata,
język ich stał się nam obcy
jak język dawnej planety.
Aż wszystko będzie legendą
I wtedy po wielu latach
Na nowym Campo di Fiorui
Bunt wznieci słowo poety
To bardzo piękne strofy – potwierdzają smutną prawidłowość zapomnienia, niezrozumienia, bólu jednostki, ale też dają nadzieję na moc legendy, na potęgę poezji
i poety, którzy potrafią wzniecić bunt przeciw złu i obojętności.
Ważni poeci – powstańcy:
- Krzysztof Kamil Baczyński – zginał w powstaniu warszawskim;
- Tadeusz Gajcy – zginął w powstaniu warszawskim.
Poeci, którzy przeżyli wojnę i pisali o niej:
- Władysław Broniewski,
- Antoni Słonimski,
- Czesław Miłosz,
- Wisława Szymborska.
Ważni pisarze:
- Jarosław Iwaszkiewicz – opowiadanie Ikar;
- Tadeusz Kamiński – Kamienie na szaniec;
- Miron Białoszewski – Pamiętnik z powstania warszawskiego;
- Roman Bratny – Kolumbowie. Rocznik 20.
Zobacz:
Dlaczego opowiadanie Jarosława Iwaszkiewicza nosi tytuł Ikar?
https://aleklasa.pl/gimnazjum/c269-powtorka-z-polskiego/c315-antyk/9-przedstaw-pozniejsze-nawiazania-do-mitu-ikaryjskiego
https://aleklasa.pl/gimnazjum/c268-prace-pisemne/praca-domowa-jezyk-polski/dlaczego-michasia-z-opowiadania-jaroslawa-iwaszkiewicza-mozna-nazwac-wspolczesnym-ikarem