Kto jest autorem tego utworu i co o tym autorze wiesz?
William Szekspir (Shakespeare), angielski dramaturg, prawdopodobnie najbardziej znany na świecie autor utworów scenicznych.
Urodził się prawdopodobnie 23 kwietnia 1564 roku w Stratfordzie nad rzeką Avon. Sporą część życia spędził jednak w Londynie.
Był reformatorem teatru. Stworzył zupełnie nowy typ dramatu – dramat szekspirowski. Jego sztuki, zarówno tragedie, jak i komedie, pogłębione psychologiczne, poruszające, oddające największe dylematy człowieka są aktualne do dziś i z wielkim powodzeniem grane na scenach całego świata. Ekranizowano je również wiele razy. Reżyserowaniem tych dramatów zajmowali się najwybitniejsi światowi reżyserzy. A zagranie Hamleta – tytułowego bohatera chyba najbardziej znanej tragedii Szekspira – jest marzeniem każdego aktora.
Najbardziej znane utwory Szekspira to: Makbet, Hamlet, Romeo i Julia, Sen nocy letniej, Kupiec wenecki czy Król Lear, Otello, Burza. Szekspir pisał również kroniki historyczne i sonety.
Co wiesz o kolejach życia Szekspira?
Jego ojciec wywodził się z chłopskiej rodziny, udało mu się jednak awansować społecznie. Z kolei matka Williama pochodziła ze środowiska szlacheckiego. Szekspir był najstarszym z ośmiorga dzieci. Po ukończeniu szkoły miejskiej prawdopodobnie przerwał naukę z powodu kłopotów finansowych ojca (który pracował jako kupiec). William podjął więc pracę jako guwerner, sekretarz, w końcu aktor. Przeniósł się z rodzinnego miasta do Londynu.
Tam został udziałowcem teatru The Globe. Kupił posiadłość w Stratfordzie, miał też nieruchomości w Londynie.
Choć ożenił się w Stratfordzie i tam miał rodzinę, mówi się, że to w Londynie spotkał miłość życia.
Zmarł 23 kwietnia 1616 w Stratfordzie, gdzie został pochowany w prezbiterium kolegiaty Świętej Trójcy.
Czego dotyczą największe wątpliwości co do twórczości Szekspira?
Podobnie jak w przypadku Homera – autorstwa. Wielu badaczy literatury zastanawiało się, czy jedna osoba mogła napisać tyle wybitnych dzieł i czy to prawdopodobne, by człowiek taki jak Szekspir ani słowem nie wspomniał w testamencie o dziełach, które pozostawił.
Najbardziej podejrzane dla badaczy literatury było jednak to, że człowiek, który nie odebrał gruntownego wykształcenia, mógł napisać utwory zdradzające tak olbrzymią wiedzę z dziedziny filozofii, prawa czy polityki. Podejrzewano, że teksty Szekspira mogły wyjść spod pióra słynnego filozofa Francisa Bacona lub dramaturga Christophera Marlowa. Nie wyklucza się także autorstwa zbiorowego.
Jak się nazywa epoka, w której powstały dzieła Szekspira?
Epoka elżbietańska – od panowania królowej angielskiej Elżbiety I.
Za umowną datę powstania teatru elżbietańskiego przyjmuje się rok 1576 – wtedy powstał pod Londynem pierwszy gmach przeznaczony wyłącznie do wystawiania widowisk teatralnych.
Z czym zerwał dramat elżbietański, zwany też szekspirowskim?
Przede wszystkim Szekspir zerwał w swych sztukach z zaleceniami starożytnych dotyczącymi reguł pisania. Były one dotąd bezwzględnie przestrzegane. Wyłożył je Arystoteles w Poetyce.
Szekspir zerwał m.in. z niepodważalną dotąd zasadą trzech jedności. Od czasów angielskiego dramaturga datuje się rozwój nowoczesnego teatru i dramatu.
Czym charakteryzował się dramat szekspirowski?
- Brakiem zasady trzech jedności: miejsca (akcja w tragedii antycznej musiała toczyć się w jednym miejscu), czasu (musiała zamknąć się w ciągu doby) i akcji (jeden wątek).
- Znacznym ograniczeniem roli chóru (w dramacie antycznym pełnił bardzo ważną funkcję, komentował wydarzenia, oceniał bohaterów, u Szekspira chór pojawiał się zaledwie kilka razy, autor nie chciał narzucać czytelnikowi oceny zdarzeń i postaci).
- Zerwaniem z zasadą decorum, czyli stosowności (w dramacie antycznym niemożliwe było używanie przez postaci słownictwa potocznego czy dosadnego, takie właśnie wprowadził Szekspir, nie obowiązywała też u niego zasada czystości gatunkowej, elementy tragiczne pojawiały się w komedii, a komiczne w tragedii, wprowadzał nawet elementy groteskowe, epickie; w antyku nie ukazywano też śmierci bohaterów na scenie, o wszystkim zawiadamiał posłaniec, tu scen drastycznych nie unikano).
- Wprowadzono sceny zbiorowe (nieobecne w tragedii antycznej, w której na scenie mogło być równocześnie najwyżej trzy postacie, o scenach zbiorowych zawiadamiał posłaniec).
- Przyczyna nieszczęścia postaci – nie było już fatum, lecz samodzielne decyzje bohaterów i ich psychika.
- Bohaterowie zostali mocno psychologicznie pogłębieni, są skomplikowani, przeżywają wewnętrzne dramaty i rozterki jak Hamlet, mają wątpliwości i problemy, płomiennie kochają, gorąco nienawidzą, pałają żądzą władzy, bogactwa bądź zemsty.
- Pojawiają się postacie fantastyczne, np. duchy, wiedźmy. Było to zerwanie z antyczną zasadą mimesis – czyli odwzorowywania rzeczywistości według zasad prawdopodobieństwa.
- Zmieniła się budowa akcji – w dramacie antycznym była ona skonstruowana według schematu: prolog, zawiązanie akcji, punkt kulminacyjny, rozwiązanie akcji i zakończenie utworu.
- U Szekspira pojawiają się zaskakujące zwroty akcji i nieraz kilka punktów kulminacyjnych.
Jakim gatunkiem literackim jest Romeo i Julia?
To tragedia, gatunek dramatyczny. Opowiada o poważnych, tragicznych wydarzeniach. Nie jest to jednak tragedia zbudowana według zasad antycznych. Szekspir stworzył własne zasady nowożytnego dramatu.
Kiedy i gdzie toczy się akcja Romea i Julii?
Pod koniec XVI wieku. We Włoszech – w Weronie i Mantui.
Ile trwa akcja utworu?
Pięć dni, a poszczególne jej etapy określone są porami dnia i nocy.
Kim są główni bohaterowie tragedii Romeo i Julia?
- To syn i córka z dwóch potężnych, bogatych rodów z Werony, które się nienawidziły.
- Były to rody Kapuletich (Julii) i Montekich (Romea).
- Dopuszczalna jest także inna pisownia tych nazwisk: Capuletti i Montecchi.
Co jest głównym tematem tragedii?
Miłość Romea i Julii – dzieci dwóch potężnych wrogich rodów z Werony, przeszkody na ich drodze i śmierć zakochanych oraz pogodzenie zwaśnionych rodzin.
Co było przyczyną konfliktu między rodziną Montekich i Kapuletich?
Nie wiadomo dokładnie. Rodziny te były ze sobą skłócone od wielu lat. Przedstawiciele młodszego pokolenia – Romeo, Julia, Tybalt – nie wiedzą nawet, dlaczego ich rodziny się nienawidzą, ale idąc za przykładem i nakazem swoich rodziców, nie dopuszczają nawet myśli o zgodzie, jaka mogłaby zapanować między Kapuletimi i Montekami.
Co dzieje się w tragedii?
Dwa arystokratyczne rody Kapuletich i Montekich są ze sobą od dawna skłócone. Nie wiadomo, jaka jest przyczyna tej głębokiej nienawiści.
Tymczasem Romeo, chcąc spotkać podobającą mu się dziewczynę Rozalindę, przybywa na bal maskowy do znienawidzonych Kapuletich (oczywiście licząc na to, że w przebraniu nie zostanie rozpoznany) i poznaje tam niespodziewanie córkę gospodarzy – Julię. Zakochuje się w niej od pierwszego wejrzenia. Zapomina o Rozalindzie. Julia odwzajemnia to uczucie. Jednakże rodzice młodych nigdy nie zezwoliliby na ich związek. Młodzi spotykają się potajemnie i uświadamiają sobie, że nie mogą bez siebie żyć. Wygląda to tak, że Romeo odwiedza ukochaną, bardziej obawiając się braku wzajemności u niej niż gniewu jej krewnych, wyznaje jej miłość, stojąc pod balkonem Julii (słynna scena balkonowa) i uzyskuje od niej zapewnienie, że dziewczyna także go kocha. W czasie tej sceny Julia nakłania młodzieńca do złożenia obietnicy, iż ma on wobec niej poważne zamiary (ożeni się) – bohaterka myśli bowiem praktycznie i wie, że spotykanie się z mężczyzną, który nie jest jej narzeczonym, uwłacza dziewczynie.
Romeo rozmawia z zaprzyjaźnionym zakonnikiem – franciszkaninem ojcem Laurentym, który zgadza się udzielić młodym potajemnego ślubu i przez małżeństwo pogodzić zwaśnione rody. Ślub zostaje udzielony.
Pod pretekstem wyjścia do spowiedzi Julia zostanie wezwana do ojca Laurentego. W komunikowaniu się z narzeczonym pomaga jej niania.
Wprawdzie potajemnie młodzi spędzają ze sobą (oczywiście w tajemnicy przed rodzicami) noc. Po ślubie zostają jednak wkrótce rozdzieleni, krewny Julii, Tybalt, niewiedzący oczywiście o potajemnym małżeństwie Julii, prowokuje pojedynek z Romeem, on nie chce do niego stanąć, zastępuje go więc przyjaciel Merkucjo, który zostaje śmiertelnie zraniony przez Tybalta. Wówczas Romeo mści się na zabójcy przyjaciela i szpadą odbiera życie Tybaltowi.
Książę Werony skazuje zabójcę Tybalta na banicję (wygnanie z miasta). Romeo musi uchodzić z rodzinnego miasta do Mantui.
Wysyła swego sługę Baltazara do Julii, ten jednak przynosi mu wiadomość o śmierci ukochanej. Nieprawdziwą, gdyż Romeo jest nieświadom intrygi, jaką uknuła Julia z ojcem Laurentym, który namówił dziewczynę, by zmuszana przez rodziców do małżeństwa z niekochanym Parysem udawała martwą, zażywszy uprzednio środek nasenny. Posłaniec od ojca Laurentego miał wszystko wytłumaczyć mężowi Julii, lecz niestety wskutek niekorzystnego zbiegu okoliczności nie dotarł do Mantui. Zrozpaczony Romeo zdobywa truciznę i postanawia popełnić samobójstwo przy grobie żony. W grobowcu napotyka jednak konkurenta do jej ręki Parysa i zabija go w pojedynku. Na prośbę umierającego składa go w grobowcu Julii, widzi śpiącą żonę, bierze ją za umarłą i z rozpaczy zażywa truciznę. Gdy Julia budzi się po czterdziestu dwu godzinach snu i widzi obok martwego Romea, odbiera sobie życie jego sztyletem. Nad ciałami trojga zmarłych dochodzi do pojednania zwaśnionych rodów – Kapuletich i Montekich.
Jakie problemy zostały poruszone w tragedii?
- Zakazana miłość – młodzi pokochali się wbrew woli rodziców. Wiadomo, że nikt z Kapuletich ani Montekich nie zgodziłby się na ślub swoich dzieci – wieloletnie spory sprawiły, że rodziny te nienawidziły się. Nawet Julia jest przekonana, że nie powinna kochać Romea, ponieważ nazywa się on Monteki (słynna scena, w której Julia porosi Romea, aby odrzucił swoje nazwisko). Jednak miłość okazuje się silniejsza od uprzedzeń.
- Rządy głowy rodziny – rody Kapuletich i Montekich nie liczą się z uczuciami swoich dzieci. Bez porozumienia z nimi decydują o ich przyszłości – planują śluby, wykształcenie. Z woli apodyktycznego ojca czternastoletnia, niedojrzała jeszcze emocjonalnie Julia ma podjąć obowiązki żony wobec niekochanego przez siebie mężczyzny. Ale w szesnastym wieku taka sytuacja była całkiem normalna. Głowa rodziny decydowała o wszystkim, a układy, znajomości, powiązania, a przede wszystkim majątek i pozycja społeczna były najważniejsze. Na uczucia nikt nie zwracał uwagi.
- Bunt dzieci przeciwko rodzicom – nic dziwnego, że młodzi przeciwstawiają się narzucanej im woli rodziców. Julia nie chce wyjść za Parysa i otwarcie się do tego przyznaje. Jej sprzeciw wywołuje gniew ojca – grozi on córce, że albo pogodzi się z jego wolą, albo zostanie wydziedziczona. A co mogłaby zrobić czternastolatka pozbawiona domu i opieki? Na pewno nie czekałoby ją nic dobrego. Dlatego Julia (choć tylko pozornie) zgadza się poślubić Parysa.
Jacy bohaterowie występują w tragedii?
Romeo, Julia, ich rodzice, ojciec Laurenty, Tybalt, Merkucjo, Parys, służący Romea Baltazar i służąca i piastunka Julii Marta.
Ile Julia ma lat?
To może zdziwi współczesnego czytelnika – niespełna czternaście.
Jakie są najsłynniejsze sceny z Romea i Julii?
Scena balkonowa – najsłynniejsza scena miłosna wszech czasów, w której m.in. padają słowa:
Na skrzydłach miłości
Lekko, bezpiecznie mur ten przesadziłem,
bo miłość nie zna żadnych tam i granic;
A co potrafi, na to się i waży.
i
O! Nie przysięgaj na księżyc, bo księżyc
Co tydzień zmienia kształt swej pięknej tarczy.
oraz
Romeo! Czemuż ty jesteś Romeo!
Wyrzecz się swego rodu, rzuć tę nazwę.
Scena pożegnania Romea i Julii po miłosnej nocy, w której padają słowa:
Chcesz już iść? Jeszcze ranek nie tak bliski,
Słowik to, a nie skowronek się zrywa.
Jakie cechy dramatu szekspirowskiego ma tragedia Romeo i Julia?
Nie ma jedności miejsca ani czasu: miejscem akcji są zarówno ulice, jak i plac miejski w Weronie, komnaty i ogród domu Kapuletich, wreszcie cmentarz i rodzinny grobowiec oraz Mantua, czas akcji to pięć dni i pięć nocy. W zasadzie jedność akcji zostaje zachowana – mamy jeden główny wątek, miłość Romea i Julii.
- Komizm towarzyszy tragizmowi – najzabawniejszymi postaciami są narzekająca Marta i dowcipny Merkucjo.
- Potoczne wyrażenia w języku bohaterów.
- Drastyczne sceny (widownia ogląda samobójstwo zarówno Julii, jak i Romea).
- Nie ma fatum, nieszczęścia powodują decyzje bohaterów, choć w Prologu nawiązuje się jednak do roli ślepego losu.
- Mamy do czynienia z pogłębieniem psychologicznym bohaterów, bardzo ważną rolę w dramacie odgrywają ich uczucia. Mistrzowsko oddana jest zwłaszcza szalona miłość Romea i Julii, sięgająca aż po grób i za grób. Jest ona niedoścignionym wzorcem dla wielu zakochanych.
Czy w dramacie Szekspira można odnaleźć elementy humorystyczne?
Tak – rozmowa ojca Julii z jej nianią, dyskusje Romea z Merkucjem, komentarze niani na temat zakochanych i powinności panny młodej. Nawet w najbardziej dramatycznych sytuacjach (bójka na ulicy i śmierć Tybalta) wypowiedzi niani nie są pozbawione humoru. Zamiast szybko wytłumaczyć Julii, kto nie żyje, a kto jest zabójcą, niania skarży się na swoje zmęczenie i opowiada o wszystkich swoich dolegliwościach.
Obecność akcentów humorystycznych to element odróżniający tragedię Szekspira od tragedii antycznych.
Co wiesz o adaptacjach Romea i Julii?
Było ich bardzo wiele. Szczególnie kontrowersyjną adaptacją, przenoszącą realia Werony we współczesność, był film Baza Luhrmanna,w którym Romea zagrał Leonardo DiCaprio, i w którym szpady zostały zastąpione przez pistolety, a konie przez szybkie samochody.
Skąd wywodzi się opowieść o Romeo i Julii?
Powstała na bazie opowieści o kochankach ze Sieny. Szekspir przeniósł jej akcję do Werony. Do dziś pokazuje się wycieczkom dom, w którym być może mieszkali bohaterowie sztuki Szekspira.
Jako postacie historyczne potraktował ich też Cyprian Kamil Norwid w wierszu W Weronie – tragedia dawnych kochanków stała się dla niego pretekstem do snucia refleksji na temat ludzkiego zapomnienia, przemijania:
Nad Kapuletich i Montekich domem
Spłukane deszczem, poruszone gromem,
Łagodne oko błękitu –
Patrzy na gruzy nieprzyjaznych grodów,
Na rozwalone bramy do ogrodów,
I gwiazdę zrzuca ze szczytu –
Cyprysy mówią, że to dla Julietty,
Że dla Romea, ta łza znad planety
Spada – i groby przecieka;
A ludzie mówią, i mówią uczenie,
Że to nie łzy są, ale że kamienie,
I – że nikt na nie nie czeka!
Zobacz: