Czas i miejsce akcji
Miejsce to Werona i Mantua – włoskie miasta. Czas akcji – koniec wieku XVI (w dramacie wspomniane jest trzęsienie ziemi z 1580 r. – akt 1, scena 3). Akcja rozgrywa się w ciągu pięciu dni.
Autor
William Szekspir (Shakespeare) (1564-1616) Angielski poeta, dramaturg, aktor. Powszechnie uważany za jednego z najwybitniejszych twórców teatru. Stworzył zupełnie nowy gatunek dramatyczny, tzw. dramat szekspirowski.
Najważniejszym motywem jego dramatów jest problem władzy, która jawi się jako demoralizująca i niszcząca. Interesuje Shakespeare’a mechanizm władzy, ukrytego obiektu ludzkich pragnień. Najbardziej znane dramaty to: Makbet, Hamlet, Romeo i Julia, komedie: Jak wam się podoba, Wieczór Trzech Króli.
Jaki to gatunek literacki?
Szekspir swój utwór określił jako tragedię. Nie jest to jednak tragedia taka jak antyczna (np. Antygona). Szekspir (nazywany ojcem teatru nowożytnego) stworzył własne zasady dramatu.
Teatr elżbietański
Romeo i Julia to dramat należący do gatunku określanego zwykle jako tragedia elżbietańska. Nazwa ta wiąże się z okresem panowania w Anglii królowej Elżbiety I. Za umowną datę powstania teatru elżbietańskiego uznaje się rok 1576 – wtedy powstał pod Londynem pierwszy gmach przeznaczony wyłącznie do prezentacji widowisk teatralnych.
Szekspir zyskał miano wielkiego reformatora teatru – w swoich dramatach nie trzymał się – jak inni dramatopisarze – niepodważalnych do tej pory reguł, wyłożonych przez Arystotelesa w Poetyce. Przyjmuje się, że jego twórczość zapoczątkowała rozwój nowoczesnego teatru.
Cechy dramatu szekspirowskiego (zwanego też elżbietańskim)
- Brak zasady trzech jedności: jedności czasu (akcja Romea i Julii toczy się przez pięć dni i nocy, a nie od świtu do zachodu, jak nakazywała to grecka tragedia); jedności miejsca (miejsce akcji – Werona – ulice i plac miejski, komnaty i ogród w domu Capulettich, cela ojca Laurentego, cmentarz i rodzinny grobowiec; i Mantua); jedności akcji (akurat w przypadku Romea i Julii można powiedzieć, że jedność akcji została zachowana – cały utwór dotyczy wątku nieszczęśliwej miłości młodych, pojawiają się jednak epizody, które nie mają bezpośredniego wpływu na rozwój akcji. W pozostałych dramatach Szekspira jedność akcji nie obowiązuje).
- Znaczne ograniczenie roli chóru. W dramacie antycznym jego zadaniem było komentowanie przebiegu akcji i postępowania bohaterów, pomagał także w odpowiednim odczytaniu dzieła. U Szekspira chór pojawia się zaledwie kilka razy, dzięki czemu czytelnik nie ma narzuconej z góry interpretacji.
- Zerwanie z zasadą decorum (czyli stosowności). Momenty tragiczne przeplatane są elementami komicznymi (w Romeo i Julii zdecydowanie najzabawniejszymi postaciami są narzekająca Marta i dowcipny Merkucjo). Szekspir łączy także elementy dramatu z elementami lirycznymi (np. monolog zakochanej Julii) i epickimi (opowiadanie piastunki Marty o wypadku trzyletniej Julii). Autor wprowadził także do słownictwa bohaterów potoczne wyrazy, co było niemożliwe w dramacie klasycznym. W antyku nie ukazywano także scen śmierci bohaterów – o tym fakcie informował jedynie posłaniec. I tutaj Szekspir wprowadził swoje zasady – widzowie oglądają najpierw pijącego truciznę Romea, potem przebijającą się sztyletem Julię.
- Wprowadzenie scen zbiorowych – do tej pory na scenie mogło przebywać jednocześnie najwyżej trzech aktorów.
- Przyczyną nieszczęścia postaci nie jest już fatum (przeznaczenie, któremu ogromną moc przypisywali starożytni), ale ich własne błędy – bohaterowie mogą sami podejmować decyzje dotyczące ich życia. Jednak w Prologu Szekspir wyraźnie nawiązuje do roli fatum, ślepego losu.
- Zmiana budowy akcji, która w dramacie antycznym była skonstruowana według schematu: prolog, zawiązanie akcji, punkt kulminacyjny, rozwiązanie i zakończenie utworu. Romeo i Julia to utwór dużo bardziej skomplikowany – pojawiają się zaskakujące zwroty w akcji i kilka punktów kulminacyjnych, po których spada napięcie, by za chwilę znów wzrosnąć.
- I jeszcze jedna ważna cecha dramatu szekspirowskiego, niewystępująca jednak we wszystkich utworach dramaturga: na scenie pojawiają się postacie fantastyczne – duchy, wiedźmy. To zer-wanie z klasyczną zasadą mimesis czy odwzorowywaniem rzeczywistości.
Odzwierciedlenie tych cech w Romeo i Julii
- Brak jedności czasu: akcja Romea i Julii toczy się przez pięć dni, a nie od świtu do zachodu, brak jedności miejsca: miejsce akcji – Werona i Mantua, w przypadku Romea i Julii można powiedzieć, że jedność akcji została zachowana – cały utwór dotyczy wątku nieszczęśliwej miłości młodych.
- Elementy liryczne: opowieść Merkucja o Mab – królowej snów czy monologi zakochanej Julii; elementy epickie: opowiadanie niani o wypadku trzyletniej Julii.
- Uwaga! W omawianej tragedii nie ma tych elementów.
- Przykładowo: rozmowa ojca Julii z jej nianią, dyskusje Romea z Merkucjem, komentarze niani na temat zakochanych i powinności panny młodej.
- Niedopilnowanie przez ojca Laurentego powiadomienia Romea o udawanej śmierci Julii oraz niefrasobliwość młodych to przyczyny nieszczęścia.
Historia tragicznej miłości
Dwa arystokratyczne rody Capulettich i Montecchich od dawna dzieli zażarta nienawiść. Nikt nie zna jej przyczyny, ale niechęć przenosi się z pokolenia na pokolenie. Nie ma więc mowy o tym, aby Julia Capuletti i Romeo Montecchi mogli zostać małżeństwem. Los jednak sprawił, że się poznali i pokochali. Romeo spotkał Julię na balu maskowym. Młodzi zakochują się w sobie od pierwszego wejrzenia, mają jednak świadomość, że rodziny nigdy nie pozwolą im być razem. Kiedy wszystko zaczyna się komplikować, a zakochani uświadamiają sobie, że nie mogą bez siebie żyć, chcą się połączyć ze sobą choć po śmierci. Ich śmierć godzi także zwaśnione ze sobą rody.
Wydarzenia w skrócie
1. Książę wydaje nakaz o zaprzestaniu wszelkich waśni w Weronie.
2. Romeo wraz z Merkucjem i Benwoliem idzie na bal maskowy do domu Kapuletich.
3. Romeo poznaje Julię – młodzi zakochują się w sobie.
4. Nocna schadzka zakochanych. Decyzja o ślubie.
5. Potajemny ślub udzielony przez ojca Laurtentego.
6. W ulicznej walce Tybaltzabija Merkucja.
7. Romeo mści się za śmierć przyjaciela – z jego rąk ginie Tybalt.
8. Romeo zostaje skazany na wygnanie z Werony.
9. Decyzja ojca Julii o jej szybkim ślubie z Parysem.
10. Podstęp ojca Laurentego.
11. Pogrzeb Julii.
12. Nieudana próba zawiadomienia Romea o podstępie ojca Laurentego.
13. Wizyta Benwolia w Mantui – zawiadomienie Romea o śmierci Julii.
14. Rozpacz Romea. Zakupienie trucizny.
15. Nad grobem Julii – pojedynek między Parysem a Romeem.
16. Śmierć Parysa. Samobójstwo Romea.
17. Przebudzenie się Julii. Rozpacz na widok nieżyjącego Romea.
18. Wyjaśnienia ojca Laurentego.
19. Samobójstwo Julii.
20. Nadejście Kapuletich i Montekich.
21. Żałoba i zgoda między Kapuletimi a Montekimi.
Co było przyczyną konfliktu między rodziną Montekich i Kapuletich?
Nie wiadomo dokładnie. Rodziny te były ze sobą skłócone od wielu lat. Przedstawiciele młodszego pokolenia – Romeo, Julia, Tybalt – nie wiedzą nawet, dlaczego ich rodziny się nienawidzą, ale idąc za przykładem i nakazem swoich rodziców, nie dopuszczają nawet myśli o zgodzie, jaka mogłaby zapanować między Kapuletimi i Montekami.
Uwaga! Pisownia!
Dopuszczalne są formy:
- odmienne: Capuletti (Capulettim, z Capulettimi, o Capulettich), Montecchi (Montecchiego, o Montecchim, z Montecchimi)
- odmienne spolszczone: Kapuleti, Monteki
Jakie problemy zostały poruszone w tragedii?
- Zakazana miłość – młodzi pokochali się wbrew woli rodziców. Wiadomo, że nikt z Kapuletich ani Montekich nie zgodziłby się na ślub swoich dzieci – wieloletnie spory sprawiły, że rodziny te nienawidziły się. Nawet Julia jest przekonana, że nie powinna kochać Romea, ponieważ nazywa się on Monteki (słynna scena, w której Julia porosi Romea, aby odrzucił swoje nazwisko). Jednak miłość okazuje się silniejsza od uprzedzeń.
- Rządy głowy rodziny – rody Kapuletich i Montekich nie liczą się z uczuciami swoich dzieci. Bez porozumienia z nimi decydują o ich przyszłości – planują śluby, wykształcenie. Z woli apodyktycznego ojca czternastoletnia, niedojrzała jeszcze emocjonalnie Julia ma podjąć obowiązki żony wobec niekochanego przez siebie mężczyzny. Ale w szesnastym wieku taka sytuacja była całkiem normalna. Głowa rodziny decydowała o wszystkim, a układy, znajomości, powiązania, a przede wszystkim majątek i pozycja społeczna były najważniejsze. Na uczucia nikt nie zwracał uwagi.
- Bunt dzieci przeciwko rodzicom – Nic dziwnego, że młodzi przeciwstawiają się narzucanej im woli rodziców. Julia nie chce wyjść za Parysa i otwarcie się do tego przyznaje. Jej sprzeciw wywołuje gniew ojca – grozi on córce, że albo pogodzi się z jego wolą, albo zostanie wydziedziczona. A co mogłaby zrobić czternastolatka pozbawiona domu i opieki? Na pewno nie czekałoby ją nic dobrego. Dlatego Julia (choć tylko pozornie) zgadza się poślubić Parysa.
Jak oceniasz zachowanie Julii?
Julia wyraźnie zmienia się w trakcie utworu. Jest więc postacią dynamiczną.
- Początkowo:
Cicha, uległa, posłuszna, niedoświadczona. Idzie na bal, aby przyjrzeć się Parysowi, za którego planują wydać ją rodzice.
- Kiedy spotyka Romea:
Wie, że to wyjątkowa miłość (być może, twierdzi tak, ponieważ Romeo jest jej pierwszą miłością), odrzuca nienawiść do rodziny Montekich, wierzy w zapewnienia ukochanego, jest gotowa żyć na przekór rodzicom, aby tylko być razem z Romeem (chociaż nie wiadomo, czy ta rozpieszczana dotąd jedynaczka naprawdę zdaje sobie sprawę z trudności samodzielnego życia).
- W imię miłości:
Podejmuje trudną decyzję – sprzeciwia się woli rodziców i potajemnie bierze ślub z ukochanym. PóŹniej, kiedy pojawiają się trudności (zabójstwo Tybalta), to ona przejmuje inicjatywę. Planuje nocną schadzkę, wspólnie z ojcem Laurentym obmyśla podstęp, który miałby ją uchronić przed ślubem z Parysem. Wreszcie odważnie zażywa środek nasenny i czeka na przybycie Romea. Ostatnia jej decyzja – najbardziej tragiczna – również dowodzi odwagi Julii. Pokonała lęk przed śmiercią i popełniła samobójstwo, bo nie wyobrażała sobie życia bez ukochanego.
Jak oceniasz zachowanie Romea?
- Początkowo:
Trudno uwierzyć w szczerość jego uczuć – jednego dnia wzdycha do Rozaliny, następnego zakochuje się w Julii. Lubi grać rolę nieszczęśliwie zakochanego – celowo unika przyjaciół, aby w samotności rozpaczać nad swym cierpieniem.
- Kiedy spotyka Julię:
Zakochuje się w niej, jest oczarowany jej urodą. Przekonawszy się, że Julia odwzajemnia uczucie, jest szczęśliwy, gotowy wyrzec się majątku i nazwiska po to, aby być z ukochaną. Nadal jest jednak hardym młodzieńcem – mści śmierć Merkucja. Wcześniej jednak za wszelką cenę starał się zapobiec walce Merkucja z Tybaltem. To dobrze o nim świadczy – gdyby walka ta nie doszła do skutku, prawdopodobnie byłby to pierwszy krok w kierunku zgody zwaśnionych rodów. Jednak stało się inaczej.
- W imię miłości:
Nie potrafi żyć z dala od ukochanej. Wygnanie z Werony jest dla niego równoznaczne z wyrokiem śmierci. Na wiadomość o śmierci Julii (w rzeczywistości był to letarg), przybywa do Werony w jednym celu – chce umrzeć u boku żony. Przypadkowe spotkanie z Parysem kończy się śmiercią narzeczonego Julii – zdesperowany Romeo popełnia kolejną zbrodnię. Następnym krokiem jest samobójstwo.
Jak oceniasz zachowanie ojca Laurentego? Czy jest on winien śmierci młodych?
Z pewnością ponosi część winy, choć błąd popełnił nieświadomie. Udzielił młodym ślubu w dobrej wierze – miał nadzieję, że miłość przypieczętowana małżeństwem zakończy wojnę między Kapuletimi i Montekimi. Jego podstęp z podaniem środka nasennego Julii powiódłby się, gdyby Romeo został w odpowiednim czasie o wszystkim powiadomiony. Niestety, ojciec Laurenty tego nie dopilnował. Powinien był powiadomić wszystkich o ślubie udzielonym Julii i Romeowi. Autorytet zakonnika przekonałby skłócone rodziny. Największą jednak odpowiedzialność ponosi za śmierć Julii – nie powinien był jej pozostawiać samej w grobowcu. Zrozpaczona, opuszczona przez wszystkich dziewczyna jedyny ratunek widziała dla siebie w samobójstwie. Gdyby ojciec Laurenty pozostał przy niej, najprawdopodobniej udałoby mu się zapobiec śmierci Julii. Odszedł, ponieważ nie chciał udzielać wyjaśnień na temat swojego udziału w tej nieszczęśliwej historii. Po prostu stchórzył.
Czy w dramacie Szekspira można odnaleźć elementy humorystyczne?
Tak – rozmowa ojca Julii z jej nianią, dyskusje Romea z Merkucjem, komentarze niani na temat zakochanych i powinności panny młodej. Nawet w najbardziej dramatycznych sytuacjach (bójka na ulicy i śmierć Tybalta) wypowiedzi niani nie są pozbawione humoru. Zamiast szybko wytłumaczyć Julii, kto nie żyje, a kto jest zabójcą, niania skarży się na swoje zmęczenie i opowiada o wszystkich swoich dolegliwościach.
Uwaga! Obecność akcentów humorystycznych to element odróżniający tragedię Szekspira od tragedii antycznych.
Czego symbolem są losy Romea i Julii?
Miłości – bezrozumnej, nieszczęśliwej, zdolnej do największych poświęceń, miłości od pierwszego wejrzenia aż po grób. Także szaleństwa, buntu młodych przeciwko nakazom starszych.
Pytania z gwiazdką
Takie pytania może zadać Ci nauczyciel, jeśli będzie chciał sprawdzić, czy dokładnie przeczytałeś lekturę:
- Czy Julia miała rodzeństwo?
Wiele lat wcześniej zmarła Zuzanna– bliźniacza siostra Julii. Tybalt, zamordowany przez Romea, był natomiast bratem ciotecznym Julii.
- Na co zabroniła przysięgać Romeowi Julia?
Na księżyc – zdaniem Julii jest on zmienny i nie może być gwarancją wiecznej miłości.
- Czy Julia lubiła skowronki?
Nie, ponieważ śpiew skowronka jest zapowiedzią świtu, a początek dnia zmuszał do rozstania kochanków spotykających się pod osłoną nocy.
- Dlaczego książę nie ukarał Romea śmiercią zgodnie ze swym wcześniejszym postanowieniem?
Ponieważ Romeo popełnił zbrodnię, chcąc pomścić śmierć Merkucja– swojego przyjaciela, ale jednocześnie krewnego księcia. Książę był przeciwny samosądom na ulicach, ale w głębi serca sprzyjał Romeowi.
Dyskusja na lekcji
1. Czy ojciec Laurenty jest winien tragedii młodych? Przedstaw argumenty.
Jest niewinny
- Udzielił młodym ślubu w dobrej wierze – miał nadzieję, że miłość przypieczętowana małżeństwem
zakończy wojnę między Kapuletimi a Montekimi. - Swój błąd popełnił nieświadomie.
- Jego podstęp z podaniem środka nasennego Julii powiódłby się, gdyby Romeo został w odpowiednim czasie o wszystkim powiadomiony.
Jest winien
- Nie dopilnował powiadomienia Romea o podaniu Julii środka nasennego.
- Powinien był powiadomić wszystkich o ślubie udzielonym Julii i Romeowi. Autorytet zakonnika przekonałby skłócone rodziny.
- Ponosi całkowitą odpowiedzialność za śmierć Julii – nie powinien był jej pozostawiać samej w grobowcu. Zrozpaczona, opuszczona przez wszystkich dziewczyna jedyny ratunek widziała dla siebie w samobójstwie.
2. Romeo i Julia dziś. Czy taka historia mogłaby się przydarzyć?
Jak zachowuje się Julia?
- Julia trzeźwo myśli. Jest zakochana, ale nie traci głowy.
- Nie chce bez potrzeby narażać siebie i ukochanego na gniew rodziny.
- Nie chce też rozpocząć zakazanego romansu, który miałby okazać się nietrwały. Dlatego tak bardzo ważne jest dla niej ustalenie ślubu. To Julia chce sprecyzować godzinę przysłania posłańca, to Julia za wszelką cenę dąży do małżeństwa.
- Ostatnia jej decyzja – najbardziej tragiczna – również dowodzi odwagi Julii. Pokonała lęk przed śmiercią i popełniła samobójstwo, bo nie wyobrażała sobie życia bez ukochanego.
Jak Julia mogłaby zachować się dziś?
- Julia dziś byłaby uczennicą gimnazjum, a więc na pewno nie planowałaby ślubu z Romeem.
- Ale lubiłaby przejmować inicjatywę, a więc to prawdopodobnie ona decydowałaby o miejscu spotkań, wspólnych imprezach, wakacjach.
- Prawdopodobnie wyrywałaby się na randki, nie mówiąc nic o tym rodzicom.
- Od Romea wymagałaby ciągle zapewnień o jego miłości i deklaracji odnośnie do wspólnego życia.
- Nie wiadomo, czy współczesna Julia popełniłaby samobójstwo. Ale może z powodu zakazu rodziców i rozłąki z ukochanym chłopakiem uciekłaby z domu, zaczęłaby wagarować lub w inny sposób demonstrować swoją rozpacz?
Jak zachowuje się Romeo?
- Romeo imponuje swoją odwagą – bez wątpienia w imię miłości do Julii jest w stanie przeciwstawić się wszystkim wrogom.
- Zakochany Romeo nie myśli o konsekwencjach zakazanego związku. Kocha całym sobą i jest gotowy bronić tej miłości.
Jak Romeo mógłby zachować się dziś?
- Łatwo popadałby w zły nastrój – niemożność spotkania się z dziewczyną lub drobna kłótnia byłaby dla niego tragicznym wydarzeniem.
- Jako zakochany cały czas poświęcałby dziewczynie – pisałby SMSy, dzwoniłby nieustannie. Dla niej zapomniałby o kumplach.
- Często bezmyślnie narażałby Julię na nieprzyjemności – gniew rodziców, kłopoty w szkole. Wszystko z powodu swojej miłości.
3. Czy uczucia młodych powinny być uzależnione od decyzji rodziców?
Powinny być uzależnione
W sytuacji Romea i Julii:
Trudno porównywać sytuację Romea i Julii z sytuacją współczesnych nastolatków. Romeo i Julia byli całkowicie uzależnieni od swoich rodzin – nie byli samodzielni. Nie byli w stanie utrzymać się, musieli korzystać z majątku rodziny. W takiej sytuacji rodzice mają prawo decydować o losie dzieci. Ale w szesnastym wieku taka sytuacja była całkiem normalna. Głowa rodziny decydowała o wszystkim, a układy, znajomości, powiązania, a przede wszystkim majątek i pozycja społeczna były najważniejsze. Na uczucia nikt nie zwracał uwagi.
W sytuacji współczesnych nastolatków:
Obecnie nastolatki są bardziej samodzielne – decydują o wyborze drogi życiowej, swoich przyszłych małżonków. Ale znaczna większość nastolatków musi liczyć się ze zdaniem rodziców – bo to na ogół rodzice finansują studia i pomagają młodej parze w kupnie mieszkania, wychowaniu dzieci. Młodzi, którzy kochają się na przekór swoim rodzicom, wcześniej czy później odczują skutki swojego postępowania
– trudno im będzie nawiązać zerwane więzi z rodzicami, trudno poprosić o pomoc, radę w jakiejkolwiek sytuacji.
Nie powinny być uzależnione
W sytuacji Romea i Julii:
Kapuleci i Montecy nie liczą się z uczuciami swoich dzieci. Bez porozumienia z nimi decydują o ich przyszłości – planują śluby, wykształcenie. Z woli apodyktycznego ojca czternastoletnia, niedojrzała jeszcze emocjonalnie Julia ma podjąć obowiązki żony z niekochanym przez siebie mężczyzną. To niesprawiedliwe i okrutne traktowanie. Młodzi nie mają możliwości zadecydowania o najważniejszych dla siebie rzeczach. Nic dziwnego, że przeciwstawiają się narzucanej im woli rodziców. Julia nie chce wyjść za Parysa i otwarcie się do tego przyznaje. Jej sprzeciw wywołuje gniew ojca – grozi on córce, że albo pogodzi się z jego wolą, albo zostanie wydziedziczona. A co mogłaby zrobić czternastolatka pozbawiona domu i opieki? Na pewno nie czekałoby ją nic dobrego. Dlatego Julia (choć tylko pozornie) zgadza się poślubić Parysa.
W sytuacji współczesnych nastolatków:
To, kogo pokochamy, jest tylko i wyłącznie nasza sprawą. Nikt absolutnie nie powinien wpływać na wybór naszego partnera życiowego. Dlatego w wyborze męża czy żony należy kierować się tylko i wyłącznie swoimi uczuciami, a nie sugestiami rodziców.
Zobacz: