Stary człowiek i morze
Praca z tekstem
W rzece Heraklita
Ryba łowi ryby,
Ryba ćwiartuje rybę ostrą rybą,
Ryba buduje rybę, ryba mieszka w rybie,
Ryba ucieka z oblężonej ryby.
W rzece Heraklita
Ryba kocha rybę, twoje oczy – powiada –
lśnią jak ryby w niebie,
chcę płynąc razem tobą do wspólnego morza,
o najpiękniejsza z ławicy
[…]
w rzece Heraklita
ja ryba pojedyncza, ja ryba odrębna
(choćby od ryby drzewa i ryby kamienia)
pisuję poszczególnych chwilach małe ryby
w łusce srebrnej tak krótko,
że może to ciemność w zakłopotaniu mruga?
Wisława Szymborska W rzece Heraklita
Pytania:
1. Heraklit powiedział słynne słowa „pantha rhei”. Kim był, co oznaczają te słowa?
2. Ryba w pierwszej strofie może oznaczać człowieka, dom, miasto. Czy może też oznaczać rybę?
3. W którym miejscu słowo ryby zastępuje słowo „gwiazdy”, a w którym „miasto”?
4. Na czym polega kontrast w wersach: „ryba buduje rybę”, „ryba mieszka w rybie”, „ryba ucieka z oblężonej ryby”?
5. Metaforą czego jest rzeka Heraklita?
6. W którym fragmencie poetka zaznacza swój indywidualizm?
7. Jak odczytasz metaforę „pisuję małe ryby”.
8. Podaj dwa podobieństwa, które zauważasz pomiędzy utworem Hemingwaya i Szymborskiej?
9. Jak rozumiesz zdanie Wisława Szymborska opisała świat rybą?
10. Czy można powiedzieć, że w obu utworach poruszony został temat przemijania?
Odpowiedzi:
1. Heraklit z Efezu to starożytny filozof grecki. Uważał, że zasadą istnienia na ziemi jest ciągły ruch, przemijanie. „Pantha rhei” – oznacza wszystko płynie. Mawiał też – nie można wejść dwa razy do tej samej rzeki (bo woda już nie będzie ta sama) – co jest istotne dla zrozumienia wiersza Szymborskiej.
2. Tak. Wisława Szymborska zbudowała ten, wiersz używając zasady zastąpienia różnych pojęć słowem-kluczem. To słowo to „ryba”. Wers „ryba łowi ryby” można odczytać dwojako: człowiek poluje na innych albo… człowiek łowi ryby.
3.
W słowach „twoje oczy lśnią jak ryby w niebie” – ryby to gwiazdy.
W słowach „ucieka z oblężonej ryby” – ryba to miasto.
4. Na przeciwieństwie sensu ukrytego pod działaniami i otoczeniem człowieka. Ryba buduje mieszka – to świat spokoju, konstrukcji. Ucieka z oblężonej ryby – to czas wojny, burzenia spokojnego świata.
5. Rzeka Heraklita to życie ludzkie, reguły istnienia i świat w którym zanurzony jest człowiek.
6. W wersie: „ja ryba pojedyncza ja ryba odrębna” (Choćby od ryby drzewa i ryby kamienia).
7. Małe ryby to… wiersze.
8. Motyw ryby – jako elementu świata, przestrzeni wodnej. Ryba spełnia inne funkcje
w obu utworach, ale w obu jest elementem, wobec którego został usytuowany człowiek.
Metafora wody jako świata i życia ludzkiego. W opowiadaniu morze,
w wierszu rzeka – ale chodzi i tu, i tu o ludzkie istnienie, o reguły rządzące ludzkim światem.
9. Poetka stworzyła wiersz za pomocą swoistej zabawy słownej. Trochę na wzór dziecinnych zabaw – na pewno każdy zna „pomidora”. Tu rolę słowa-klucza spełnia ryba. Uznajmy na chwilę, że nasz świat to rzeka, a Heraklit miał rację – woda wciąż płynie i wszystko przemija. Żyjąc w rzece, jesteśmy jak ryby. Można powiedzieć człowiek zabija drugiego – można, w zgodzie z przestrzenią wody napisać – ryba ratuje rybę. Tego właśnie dokonała poetka – dlatego mówi się, że opisała świat rybą.
10. Tak Santiago jest stary i walczy ze swoją słabością i przemijaniem. Zasada przemijania to podstawa filozofii Heraklita – to reguła rządząca jego rzeką. Czyli w obu utworach człowiek wobec przemijania to główny temat.
Stary człowiek i morze – krótka wypowiedź pisemna
Napisz notatkę prasową o przygodzie Santiago.
Niezwykły połów
U wybrzeży Kuby, nad Zatoką Meksykańską miało miejsce niezwykłe wydarzenie. Rybak Santiago dokonał wyjątkowego połowu – na otwartym morzy stoczył zaciętą walkę z olbrzymim, pięciometrowym marlinem. Człowiek pokonał rybę. Niestety w drodze powrotnej zaatakowały go rekiny, mimo zaciętej walki, pożarły zdobycz Santiago. W tej chwil możemy obejrzeć zaledwie szkielet marlina w wiosce rybackiej, niedaleko Hawany. Mimo porażki z rekinami gratulujemy dzielnemu rybakowi zwycięstwa nad morskim żywiołem i własnymi słabościami!
Czy napisałeś:
- Gdzie – co i komu się przytrafiło?
- Czy nadałeś notatce tytuł?
- Czy podałeś fina zdarzenia i obecna sytuacje?
- Jeśli tak, zdobyłeś należne za to zadanie punkty.
Stary człowiek i morze – wypracowanie egzaminacyjne
Największe zwycięstwo to pokonać siebie. Podaj trzy przykłady bohaterów literackich, lub znanych ci posta Ci, które potwierdzają tę tezę. Nie przywołuj Santiago.
Notatka wstępna
Pokonać siebie – to znaczy pokonać lęk, słabość, zmusić się do wysiłku. Zwalczyć nałóg. Wygrać z ciężką chorobą. Wygrać ze zniechęceniem, które ogarnia nas podczas treningu czy nauki. To naprawdę nie są małe zwycięstwa. I taka powinna być teza wypracowania.
Dowód z literatury
- Człowiekiem, który pokonał siebie – potrafił zamienić się z dumnego butnego szlachcica w skromnego Księdza Robaka, porzucić dawny styl życia – jest Jacek Soplica z Pana Tadeusza. Szlachcica takiego jak on, ze zranioną dumą, nauka pokory i skromności, a w końcu życia prośba o przebaczenie skierowana do odwiecznego wroga Gerwazego musiała go wiele kosztować. I było to największe zwycięstwo w życiu Jacka Soplicy.
- Ludzie z historii: na przykład odkrywcy nowych ziem w czasach wielkich odkryć geograficznych. Musieli pokonać z pewnością lęk przed nieznanym, trudy morskich podroży, czasem głód, wysiłek, inny klimat.
- Współcześni – sportowcy, alpiniści, wolontariusze. Bardzo dobrym przykładem jest Jaś Mela – niepełnosprawny nastolatek, który z Markiem Kamińskim zdobył dwa bieguny. Jego zwycięstwo sportowe to jedno – ale zwycięstwo nad sobą, własna słabością – to prawdopodobnie jeszcze większy sukces.
- Na zakończenia – dobry cytat. Na przykład słowa Alberta Camusa, które potwierdzają wyżej wymienione postacie, a także Santiago:
Człowiek nosi w sobie większego od siebie.
Zobacz:
https://aleklasa.pl/gimnazjum/c267-lektury-do-egzaminu/stary-czlowiek-i-morze-2
https://aleklasa.pl/liceum/c111-jak-odpowiadac-z-polskiego/wspolczesnosc/c151-wspolczesnosc/zaprezentuj-sylwetke-ernesta-hemingwaya
