Lektura: Antygona Sofoklesa
Rodowód: Kreon jest bratem Jokasty (szwagrem Edypa), wujem nieżyjących braci Eteoklesa i Polinejkesa oraz Antygony i Ismeny.
Przełom w jego życiu: Objęcie tronu po bratobójczej śmierci prawowitego władcy Teb – Eteokles i podjęcie pierwszej decyzji – Kreon wydaje zakaz pochówku zmarłego Polinejkesa (zdrajcy Teb).
Cechy Kreona jako złego władcy
- Brak obiektywizmu.
- Nadużywanie władzy do realizacji własnych ambicji.
- Traktowanie miasta-państwa jak prywatnej własności.
- Brak szacunku wobec praw boskich.
- Lekceważenie narodowej tradycji.
- Mściwość, okrucieństwo, bezwzględność.
- Upieranie się przy niesłusznej decyzji.
- Demagogiczne dyskusje.
- Nieufność wobec doradców (Chóru, syna, Terezjasza, obywateli).
- Agresywność, napastliwość, złośliwość, cynizm.
Stosunek do obywateli
Brak zaufania do rady starszych (Chóru), służby (strażników), obywateli Teb. Posądza poddanych o przekupstwo, chęć zysku, prywatę, chciwość, niechęć do władcy, uprzedzenia wobec swoich decyzji, zazdrość, zawiść, świadome kolaborowanie z wrogiem. Bezwzględny, surowy (za nieposłuszeństwo grozi karą śmierci lub torturami).
Motywy egzaminacyjne, przy których może pojawić się ta postać
Wina
Zignorował uświęcone tradycją boskie prawa. Nie wolno mu było ingerować w sprawy świata zmarłych. Skazał na śmierć swoją siostrzenicę Antygonę. Pośrednio winny jest też śmierci syna Hajmona, który po kłótni z ojcem popełnił samobójstwo, oraz żony Eurydyki. Kreon czuje się winny ich śmierci (nazywa siebie mordercą).
Władza
Mądry władca kieruje się rozumem, dobrem poddanych i kraju, którym rządzi. Kreon chciał pokazać, że będzie władcą idealnym. Usiłował kierować się dobrem publicznym, a nie prywatą czy koligacjami rodzinnymi. Intencje Kreona w sterowaniu państwem nawet jeśli były słuszne, okazały się niedobre dla obywateli. Ich król stał się nie tyle władcą surowym i silnym, co despotycznym i niesprawiedliwym. Chciał podejmować pewne, stabilne decyzje, ale nie potrafił na czas dostrzec swojego błędu i zmienić postępowania, którego stawką było ludzkie życie. Nie cofnął się z obawy o siebie – uznał, że zmiana kary skompromitowałaby go jako władcę, osłabiłaby jego pozycję, byłaby dowodem na to, że jest królem słabym, chwiejnym, niekonsekwentnym, labilnym, miękkim. W opinii Antygony, syna i zwykłych obywateli stał się tyranem, który nie liczył się z opinią poddanych. Zgubiła go pycha, zatwardziałość i brak zaufania do Tebańczyków.
Rodzice – dzieci
Kreon jest ojcem Hajmona – narzeczonego Antygony. W konflikcie Kreon oczekuje od syna, że ten wyrzeknie się uczuć do Antygony, że potępi jej czyn. Wymaga od syna lojalności, posłuszeństwa (ślepego) i zgodności we wszystkich sprawach. Próbuje narzucić mu swoje zdanie. Pragnie, żeby Hajmon zerwał zaręczyny, potępił Antygonę i obarczył ją zdradą domu i kraju. Nie chce cofnąć decyzji o karze śmierci. Oczywiście, Hajmon nie podporządkował się ojcu. Wybrał miłość do Antygony, której postawę uznał za bohaterską i godną naśladowania.
Śmierć
W tragedii Sofoklesa śmierć zbiera obfite plony. Już na początku dowiadujemy się o przekleństwie ciążącym na rodzie Edypa, które doprowadziło do śmierci dwóch braci – Eteoklesa i Polinejkesa. Zgodnie z grecką tradycją obydwu należał się pogrzeb, ale jednemu z nich pochówku odmówiono. To stało się przyczyną kolejnych nieszczęść i samobójczych śmierci Antygony, Hajmona i Eurydyki.
Przeznaczenie
Nie da się go odwrócić, uciec od niego. Udowodniło to całe pokolenie rodu Edypa. Pokolenie przeklęte. Z przeznaczeniem wiąże się pojęcie fatalizmu, które oznacza nieodwracalność losu, konieczność zdarzeń.
Prawo
Nie zawsze prawo ustanowione przez człowieka jest słuszne. Zdarzają się sytuacje wymykające się spod paragrafów i ustaw. Prócz prawa ludzkiego jest też prawo boskie – w każdej religii. To ono często przeważa w podejmowaniu ludzkich decyzji. W starożytnej Grecji ustanowione przez bogów było prawo każdego człowieka do godnego pochówku – zgodnego z przyjętą tradycją. Kreonowi nie wolno było mieszać się do tego, odmawiać Polinejkesowi pogrzebu, nawet jeśli ten był zdrajcą. Powinien bogom zostawić osąd siostrzeńca.
Literaccy krewniacy Kreona
Agamemnon
Bohater mitu trojańskiego. Król Myken, naczelny wódz wojsk greckich walczących z Trojanami.
Podobieństwa do Kreona
- Nie wahał się poświęcić życia córki Ifigenii, by spełnić swoje wojskowe ambicje – zdobyć Troję (oddał życie córki w ofierze bogom).
- Nie znosił sprzeciwu ze strony swoich poddanych i żołnierzy.
- Lubował się upokarzaniem innych – próbował obrazić Achillesa, wykradając mu jego brankę.
- Wykradając Bryzejdę Achillesowi, nie liczył się z dobrem państwa, tylko ze swoimi zachciankami (Achilles odmówił posłuszeństwa królowi, przeważając tym szalę zwycięstwa na stronę Trojan).
Roland
Średniowieczny rycerz, walczący w oddziałach króla Karola Wielkiego przeciwko Saracenom. Tytułowy bohater Pieśni o Rolandzie.
Podobieństwa do Kreona
- Poświęcił życie swoich żołnierzy dla własnej chwały i w imię źle pojętego honoru. Roland mógł zadąć w róg, czym ściągnąłby oddziały króla Karola do odsieczy. Ale nie zamierzał „zhańbić” swojego imienia wezwaniem pomocy.
- Okazał się rycerzem odważnym, ale i krótkowzrocznym, upartym, zawziętym, zarozumiałym, zbyt pewnym siebie.
- Nie chciał słuchać mądrych doradców, np. Oliwiera.
Neron
Postać historyczna przedstawiona w powieści Henryka Sienkiewicza Quo vadis. Cesarz panujący w Rzymie w I w. n.e. – w czasach pierwszych chrześcijan.
Podobieństwa do Kreona
- Decydował o życiu lub śmierci swoich poddanych.
- Jego ród naznaczony był piętnem zbrodni (jego matka Agrypina otruła swojego męża Klaudiusza i pasierba Brytanika, by Neron mógł przejąć władzę; później Neron prawdopodobnie otruł własną matkę).
- Domagał się od poddanych absolutnego posłuszeństwa i akceptacji własnych decyzji.
Balladyna
Tytułowa bohaterka tragedii Juliusza Słowackiego, aby zdobyć tron, posunęła się do mordu siostry. By utrzymać władzę, zabiła męża Kirkora, potem swojego wspólnika Kostryna oraz wyrzekła się matki. Kiedy miała wydać sąd nad zabójcą (czyli nad sobą samą), nie uciekła przed karą – skazała siebie na karę śmierci.
Podobieństwa do Kreona
- Ambitna, żądna władzy, posłuszeństwa, posłuchu poddanych.
- Gotowa poświęcić najbliższych, by osiągnąć swój cel.
Jeszcze jedno podobieństwo!
Rodzice Romea i Julii
To dość dalekie skojarzenie, bo dopiero wiele wieków po Sofoklesie Szekspir wymyślił konflikt między rodami Kapuletich i Montekich. Ale zwróćcie uwagę, jak podobny jest Kreon do rodziców Romea i Julii! Też chciał zaplanować swojemu synowi przyszłość, wybrać mu narzeczoną. Potępienie Antygony wywołało bunt Hajmona i doprowadziło go do samobójczej śmierci. Hajmon stanął w obronie narzeczonej, ale gdy jego argumenty nie przekonały ojca, postanowił zginąć razem z ukochaną. Również rodzice Romea i Julii nie zaakceptowali wyboru swoich dzieci, czym doprowadzili do tragedii.
Motyw złego władcy w poezji!
Który skrzywdziłeś Czesława Miłosza
Nie wolno władcy podporządkowywać obywateli swoim zasadom, nie wolno ograniczać niczyjej wolności. Każdy tyran poniesie karę za swoje czyny, za nadużycie władzy, za okrucieństwo wobec poddanych – taką puentą kończy się wiersz Czesława Miłosza. O prawa obywateli wcześniej czy później upomną się artyści, którzy odkryją prawdę o złym władcy.
Zobacz:
Kreon kontra Antygona – w dowolnej formie przedstaw racje jednej ze stron.
Racje serca i racje rozumu – rozpatrz konflikt między Antygoną a Kreonem
Z jakiego mitu wywodzi się Antygona Sofoklesa? Na czym polega tragizm Antygony i Kreona?