Racje serca i racje rozumu – rozpatrz konflikt między Antygoną a Kreonem.
Forma pracy
Trudno cokolwiek doradzić, bowiem wszystko już było…
Na ten temat powstało tysiące rozprawek – ta forma bardzo dobrze się do tego nadaje. Spora grupa ambitnych uczniów wybierała z kolei dialog między zwolennikiem racji Kreona a zwolennikiem racji Antygony. Były także mowy oskarżycielskie i obrończe.
Zaletą tego tematu jest duża dowolność w wyborze formy pracy. Pocieszeniem zaś fakt, że choć ten temat cieszy się wielkim powodzeniem już od lat, żadna praca nie jest taka sama. Chcąc nie chcąc, odciśniesz na niej swoje piętno.
Konflikt tragiczny to bardzo ważne pojęcie – posłuż się nim, by zasygnalizować, że rozumiesz temat.
Konflikt tragiczny to konflikt dwóch równorzędnych racji, nierozstrzygalny i nieprowadzący do tradycyjnie rozumianej wygranej któregoś z uczestników sporu. Choć oboje mają rację, w pewnym sensie przegrywają. Konflikt tragiczny to ważna kategoria w tragedii antycznej.
.
Jak zacząć?
Tradycyjny, bardzo popularny początek to prezentacja tragedii – bardzo ogólne wiadomości. Streszczania – nie polecamy (chyba że wskazanie danego fragmentu dzieła jest konieczne, by udowodnić jakąś tezę).
Drugi przykład jest dla tych, którzy zdecydują się na formę mowy oskarżycielskiej.
Przykład I
Sofokles, pisząc „Antygonę”, wykorzystał fragment tebańskiego mitu o Labdakidach. Zaprezentował tragiczne losy dzieci Edypa i Jokasty poczętych w kazirodczym związku. Zastanawiam się jednak, czy tragedia nie powinna być zatytułowana „Kreon”… Uważam, że główny nacisk został położony na problemy takie jak władza na ziemi – władza boska oraz ich granice, rozterki władcy i sama idea władzy.
Przykład II
Wysoki Sądzie,
Przypominają mi się teraz mądre słowa, które, niestety, nie pamiętam, gdzie przeczytałem: Władza demoralizuje, a władza absolutna demoralizuje w sposób absolutny. A to taka właśnie władza była ideałem (nie dość tego, celem!) Kreona. Prawa ustanawiane na ziemi ważniejsze były dla niego od praw ustanowionych przez bogów, prawa rozumu ważniejsza od praw serca. Nie dziwi go więc zapewne fakt, iż nim stanie przed sądem bogów, przyjdzie mu wysłuchać wyroku własnego sumienia i Wysokiego Sądu.
Co w rozwinięciu?
Po pierwsze: racje Antygony i Kreona. Można omawiać je oddzielnie; to gwarancja tego, że się nie pogubisz. Po drugie, własna ocena racji obu stron. Prosty przepis na sukces, który będzie tym większy, im więcej uda ci się przywołać trafnych cytatów.
Racje Antygony
Antygoną kierowały: miłość do brata, rodzinna solidarność, poczucie obowiązku wobec zmarłego, posłuszeństwo prawom boskim.
Aby zrozumieć determinację i upór dziewczyny, trzeba znać podstawowe wiadomości na temat wiary starożytnych Greków w życie pośmiertne.
Po śmierci człowieka jego dusza automatycznie przechodziła we władanie Hadesa. Warunki, by mogła ona spokojnie stanąć przed obliczem tego boga, były dwa: posiadanie monety dla Charona (sługi Hadesa, przewoźnika przez rzekę Styks) oraz pogrzebanie ciała zmarłego, które mogło być symboliczne i polegało na przysypaniu zwłok ziemią. Ten właśnie wariant ze względu na czas, wątłe zapewne siły i grożące niebezpieczeństwo wybrała Antygona.
Bohaterka wyżej ceni prawa boskie niż ludzkie. Jej bunt to bunt w słusznej sprawie – w obronie wartości wyższych niż zakazy władców. Dumna dziewczyna nie czuje się poddaną, jest córką królewską i zachowuje się odpowiednio do swojego wysokiego pochodzenia.
Choć boi się śmierci, przed obliczem Kreona zachowuje się hardo; jak on jest nieustępliwa i zimna. Może imponować jej hart ducha i miłość do brata, dla którego naraża się na surowe konsekwencje. Dla niej Polinejkes jest po prostu bratem, a nie zdrajcą ojczyzny; mówi: Czcić swe rodzeństwo nie przynosi wstydu.
Racje Kreona
Kreon reprezentuje: racje rozumu, władzę ziemską i prawa ziemskie, dobro państwa, autorytet władcy.
Pobudki, jakie kierują postępowaniem Kreona, także wydają się słuszne. Rzeczywiście, Polinejkes był zdrajcą. Zakaz grzebania jego ciała wydaje się słuszny – miał odstraszać obywateli przed takim postępowaniem. Fakt, że nie zamierzał cofnąć groźby kary śmierci wobec tego, kto złamie królewski zakaz – nawet gdyby był to członek rodziny – świadczy o jego odpowiedzialności, nieugiętości i silnym charakterze. To przecież niezbędne cechy rządzących, którzy chcą utrzymać porządek w państwie. Rola autorytetu władcy jest dla niego tak ważna, że nie zmienia postanowienia nawet po rozmowie z synem, zakochanym w Antygonie. Prawo dotyczy wszystkich – także członków rodziny.
Czasem Kreon przez uczniów, a nawet autorów opracowań, jest postrzegany jako okrutnik, którego racje nie mają szans wobec racji Antygony. Czasem z kolei ujednoznaczniana jest postawa Antygony, rozumiana tylko i wyłącznie jako bunt przeciwko przemocy władzy. Nie popełnij tych błędów.
Jak zakończyć?
Dobrze będzie jeszcze raz odwołać się do pojęcia konfliktu tragicznego. Jeśli jeszcze nie przywołałeś tego pojęcia – to ostatnia szansa, by to zrobić.
Przykład
Bohaterowie tragedii antycznych często stają przed koniecznością specyficznych wyborów – każdy z nich zakończy się klęską. Konflikt tragiczny, którego są uczestnikami, także nieuchronnie prowadzi do zguby – trzeba opowiedzieć się po stronie którejś z racji; takiej dramatycznej deklaracji ne da się uniknąć. Wybór któregoś stanowiska jest jednoznaczny z wyborem śmierci (jak było w przypadku Antygony) lub z osamotnieniem i klęską osobistą (ten los spotkał Kreona).
Zobacz:
Kreon kontra Antygona – w dowolnej formie przedstaw racje jednej ze stron.
Z jakiego mitu wywodzi się Antygona Sofoklesa? Na czym polega tragizm Antygony i Kreona?
Dlaczego Antygona – bohaterka tragedii Sofoklesa – jest postacią tragiczną?