Czym jest kultura?
To trudne pojęcie. Aby je wyjaśnić, zastanówmy się, jak wygląda normalny dzień gimnazjalisty.
Rano wstaje, myje się i ubiera, zjada śniadanie, wychodzi do szkoły. W szkole wita się z kolegami, mówi „dzień dobry” nauczycielom, siada na swoim miejscu i słucha tego, co mówi nauczyciel. W czasie lekcji nie je, nie śpi, nie rozmawia, odpowiada na zadane mu pytania. W wyznaczonym czasie poznaje literaturę, język obcy, prawa fizyczne, matematyczne. W czasie przerw między jedną lekcją a drugą zjada drugie śniadanie, rozmawia z rówieśnikami, udaje się do toalety. Po lekcjach wraca do domu. A tam wykonuje polecenia rodziców (sprząta pokój, zmywa naczynia, opiekuje się młodszym rodzeństwem), odrabia pracę domową, ogląda telewizję, czyta książki. Popołudnie to także czas na kontakt z przyjaciółmi, uprawianie sportu, rozwijanie swojego hobby. Wieczorem kładzie się spać.
Zwyczajny dzień, prawda? A ile w nim elementów kultury!
- Dzień przeznaczony do pracy, noc do odpoczynku.
- Głównym zadaniem młodego człowieka jest nauka.
- Przed wyjściem z domu należy się ubrać, nie pokazujemy się publicznie nago.
- Mycie – higiena osobista to także element kultury.
- „Dzień dobry” jako forma powitania odpowiednia w kontaktach z osobami starszymi, „cześć” lub „siema” w kontaktach z rówieśnikami.
- Odpowiednie zachowanie na lekcji – powstrzymywanie się od jedzenia, rozmawiania, wychodzenia z klasy, udzielanie grzecznych odpowiedzi na zadawane przez nauczyciela pytania.
- Potrzeby fizjologiczne załatwia się w przeznaczonych do tego miejscach, nie gdziekolwiek.
- Poznawanie literatury i przyswajanie sobie wiedzy z rozmaitych przedmiotów – to bez wątpienia kultura.
- Szacunek dla rodziców.
- Uprawianie sportu.
- Czytanie książek to poznawanie kultury, oglądanie telewizji także.
Imponujące! Okazuje się więc, że zwyczajny dzień przeciętnego gimnazjalisty to nic innego jak wyrażanie naszej kultury. Jesteśmy z nią tak zespoleni, że nie zauważamy nawet, jak bardzo wniknęła we wszystkie dziedziny życia.
Spróbujmy ją teraz zdefiniować
Kultura (słowo pochodzi z łaciny cultura – uprawa, kształcenie) to materialny i duchowy dorobek ludzkości. To także zbiór wartości, zasad i norm współżycia przyjętych przez daną zbiorowość; wszystko to, co powstaje dzięki pracy człowieka, co jest wytworem jego myśli i działalności. Kultura dzieli się na: materialną, oznaczającą to samo co cywilizacja, i duchową – wytwory i osiągnięcia z dziedziny sztuki, nauki, moralności, funkcjonujące w postaci np. dzieł artystycznych, wierzeń, obyczajów, a także uznanych wartości, takich jak: prawda, sprawiedliwość, wolność, równość itp.
Zapamiętaj schemat!
Kultura
- materialna, czyli cywilizacja – osiągnięcia techniczne, naukowe
- duchowa – osiągnięcia z różnych dziedzin sztuki, zasady moralne, wierzenia religijne, wartości
Przemyśl!
Co oznacza pojęcie kultura renesansu, kultura średniowiecza, kultura baroku?
W historii ludzkości da się wydzielić pewne epoki. Zyskują one różne nazwy – takie jak antyk, średniowiecze, renesans. Każda z tych epok osiągnęła pewien poziom rozwoju intelektualnego i cywilizacyjnego, czyli wytworzyła dzieła sztuki, kierowała się określonymi wartościami, przyczyniła się do rozwoju nauki. I właśnie wszystkie te osiągnięcia ludzkości, jakie dokonały się w konkretnej epoce, nazywamy kulturą tej epoki. Czyli kulturą renesansu nazwiemy osiągnięcia cywilizacyjne i intelektualne, które dokonały się w epoce renesansu.
Jaka jest nasza kultura?
Mówiąc „nasza”, mamy na myśli kulturę polską, kulturę rozpoczynającego się XXI wieku. Na pewno wiele wspólnego ma z kulturą innych krajów, zwłaszcza tych sąsiadujących z Polską. Podobny sposób obchodzenia świąt religijnych, podobny styl spędzania wolnego czasu, podobny sposób wychowania i kształcenia dzieci. A co odróżnia kulturę polską od innych? Oczywiście, historia i tradycja. Trudno przecież oczekiwać, aby Niemcy czy Czesi z wielkim uczuciem czcili słynnych Polaków – Kopernika, Mickiewicza, Słowackiego, innych polskich naukowców i artystów. I tylko Polacy hucznie obchodzą rocznicę odzyskania niepodległości przez Polskę czy rocznice wielkich powstań narodowych. Historia danego kraju jest elementem odróżniającym jego kulturę od kultur innych państw.
Spróbujmy dokładniej scharakteryzować polską kulturę.
- Za najważniejszą, najbardziej doniosłą epokę w historii Polski większość z nas uzna czas zaborów – romantyzm i pozytywizm. W tym czasie tworzą artyści, których dzieła są uznawane za absolutnie najważniejsze dla Polaków. Mickiewicz, Słowacki, Szopen, Matejko, Sienkiewicz, Prus.
- Lubimy się chwalić szlachecką przeszłością – wielu współczesnych Polaków doszukuje się potwierdzenia szlacheckich korzeni swojej rodziny. Okres rzeczpospolitej szlacheckiej (wiek XVII) kojarzy nam się z dobrobytem, rozmachem i postaciami w rodzaju Onufrego Zagłoby. I hasłem „zastaw się, a postaw się”.
- Za kulturalną stolicę Polski uznaje się Kraków. I chociaż od wielu lat rywalizuje z nim Warszawa, to jednak większość Polaków (zwłaszcza tych ze starszego pokolenia) powie, że kulturalne serce Polski jest właśnie w Krakowie.
- Chętnie szczycimy się góralskim folklorem. Stąd popularność takich zespołów jak Golec uOrkiestra czy Brathanki – kojarzą się nam z góralami. Zauważ! Żaden z innych folklorów (kaszubski, śląski, mazowiecki) nie jest tak powszechnie znany jak właśnie góralski.
- Za najważniejszą wartość większość Polaków uznaje rodzinę. Dlatego rodzinnie, bardzo tradycyjnie spędzamy święta. Na wigilijnym czy wielkanocnym stole od lat goszczą takie same potrawy. Rodzinnie spędzamy także czas wolny – weekendy i wakacje. Rocznica uchwalenia Konstytucji 3 maja czy odzyskania niepodległości to dla polskiej rodziny raczej okazja do odświętnego obiadu czy rodzinnej wizyty niż do uczestnictwa w festynie, rocznicowym koncercie, przedstawieniu. Wspólne biesiadowanie – to ważny element polskiej kultury.
Czym są źródła kultury?
To inaczej korzenie współczesnej kultury. A więc takie zjawiska, okresy w przeszłości, które miały znaczący wpływ na ukształtowanie się współczesnej kultury, są dla niej podstawą, pierwowzorem. Kultura polska wypływa z trzech silnych źródeł: antyku, kultury judaistycznej oraz tradycji słowiańskiej. Dodatkowo ważnym elementem całej kultury europejskiej, a więc także polskiej, są odwołania do epoki średniowiecza i związanej z nią kultury rycerskiej. To także istotne źródło. Istnieje jeszcze jedno źródło polskiej kultury, nie tak odległe jak pozostałe – kultura szlachecka.
Źródła naszej kultury
- Antyk
Kultura starożytnych Greków i Rzymian. Podstawa dla wielu dziedzin sztuki (architektury, rzeźby, teatru, poezji) i filozofii. Stąd wywodzi się idea demokracji. Stąd też pochodzi tradycja igrzysk olimpijskich.
- Kultura judeochrześcijańska
Zawarta tylko w jednej księdze. Ale z pewnością księdze niezwykłej – Biblii dla wyznawców judaizmu i chrześcijan. Zbiór zasad moralnych, pouczeń, wzorców postaw ludzkich.
- Kultura słowiańska
Niezapisana w żadnej księdze, ale obecna w naszym życiu, zwłaszcza w kulturze ludowej.
- Kultura średniowiecza
Uniwersalna dla całej Europy, bardzo religijna, ale i waleczna. Najbarwniejszą postacią tej epoki jest z pewnością rycerz. Sympatię do średniowiecznych rycerzy czujemy do dziś.
- Kultura szlachecka
Rozwinęła się między XVI a XVIII wiekiem w Polsce. Kojarzona z dworkiem, biesiadami, gościnnością, ale i pychą oraz… nieuctwem.
Co odziedziczyliśmy z antyku?
Podstawy dla większości dziedzin sztuki
W literaturze: Za twórcę literatury europejskiej uważa się Homera – autora eposów Iliady i Odysei. To właśnie ten gatunek starał się odtworzyć Adam Mickiewicz, pisząc Pana Tadeusza. Ale kultura europejska w „spadku” po starożytnych przejęła więcej gatunków literackich – elegię, pieśń, sielankę, hymn, tren, bajkę, a także komedię i tragedię. Antyczny sposób tworzenia utworów literackich do dziś pozostaje bardzo ważnym, klasycznym wzorcem.
- W architekturze: porządek dorycki, joński i koryncki.
- W rzeźbie: kult dla piękna ludzkiego ciała, przepych, ale i proporcjonalność.
Ideę demokracji – stworzoną w Atenach ideę równości społecznej, ustroju, w którym władza spoczywa w rękach ludu. Do dziś demokracja uważana jest za najdoskonalszy i najbardziej sprawiedliwy sposób sprawowania władzy.
Kierunki filozoficzne
Najważniejsze to stoicyzm i epikureizm.
- Stoicyzm – najważniejsze w życiu jest zachowanie wewnętrznej równowagi i emocjonalnego dystansu do wszelkich wydarzeń. Do wszystkiego należy podchodzić ze spokojem.
- Epikureizm – mamy tylko jedno życie, a więc bawmy się i cieszmy nim. Człowiek powinien być szczęśliwy, nie myślmy o troskach.
A najważniejsi filozofowie to Sokrates – przyznał się do tego, że nic nie wie, niepokonany w dyskusji Platon – autor idei platonizmu, czyli uwielbienia dla rzeczy pięknych, nieosiągalnych. Arystoteles – opisał zasady tworzenia dzieł literackich, uważał, że sztuka powinna naśladować życie (mimetyzm).
Ideę współzawodnictwa sportowego, utożsamianą przez igrzyska olimpijskie.
Z nim związane jest określenie lauru – wieńca, jakim przystrajano zwycięzców.
Wzorce zachowań, charakterystyczne i wiecznie żywe postacie
- Prometeusz – dobroczyńca ludzkości, za swoje działania skazany na wieczną mękę. Symbol poświęcenia, cierpienia w imię idei.
- Syzyf – spryciarz i… plotkarz. Za swoje gadulstwo ukarany śmiercią. Uniknął jej jednak, oszukując posłańca śmierci Tanatosa. Ostatecznie jednak został skazany na okrutną karę – bez końca wtaczał na górę ogromny głaz, który tuż przed szczytem wymykał mu się z rąk i staczał na dół.
- Ikar – młodzieniec pełen ideałów, który nie posłuchał przestróg ojca. Wzniósł się zbyt wysoko na swych sztucznych skrzydłach. Słońce stopiło wosk, a młody lotnik runął do wody. Przykład idealisty, ryzykanta, człowieka nieodpowiedzialnego.
- Odyseusz – tułacz, żeglarz tęskniący za domem. Przez dziesięć lat błąkał się po morzach, starając się wrócić do Itaki i ukochanej żony Penelopy. Symbol wędrowca.
- Herkules – bohater, siłacz, któremu bogowie zlecili wykonanie dwunastu prac. Symbol siły, wzór odwagi i zaradności.
- Achilles – grecki bohater, wielki wojownik, najważniejsza postać Iliady.
Frazeologię
- Róg obfitości – symbol bogactwa
- Puszka Pandory – przykra niespodzianka, źródło nieszczęść
- Syzyfowa praca – praca daremna, bezsensowna, niekończąca się
- Nić Ariadny – pomoc, dobra rada
- Koń trojański – podstęp, ukryte niebezpieczeństwo
- Stajnia Augiasza – brud, chaos
- Węzeł gordyjski – zawiły problem
- Pięta Achillesa – słaby punkt
- Jabłko niezgody – powód kłótni
Zapamiętaj!
Klasycyzm – to odwoływanie się do wzorców klasycznych, stworzonych w epoce antyku. Wszyscy twórcy późniejszych epok, którzy chętnie korzystali z antycznych wzorów, w swoich dziełach opisywali postacie starożytne, to klasycy.
A starożytny Rzym do tych osiągnięć dodał:
- Nową formę państwa – Cesarstwo Rzymskie. Na jego czele stał Cezar mający władzę praktycznie nieograniczoną.
- Nowy kodeks prawny – obowiązujący przez wiele stuleci i do dziś będący obowiązkowym przedmiotem na studiach prawniczych.
- Osiągnięcia w architekturze i technice – akwedukty, drogi, koloseum, łuki triumfalne.
- Wielu wybitnych twórców literatury.
Najważniejszy z nich to Horacy – głosił filozofię harmonii w życiu. Uważał, że zawsze należy wybierać złoty środek – czyli to, co słuszne, zapewniające szczęście i spokój. On także jest autorem słów „non omnis moriar”, czyli „nie wszystek umrę”, coś po mnie, jako po twórcy pozostanie – moje dzieła. Ten motyw sławy i twórczej nieśmiertelności podchwyciło wielu artystów – Kochanowski, Mickiewicz, Słowacki.
Co odziedziczyliśmy z kultury judeochrześcijańskiej?
Kultura judaistyczna to inaczej kultura żydowska. Stała się podstawą dla kultury chrześcijańskiej. Stary Testament, pierwsza część Biblii, jest pismem świętym zarówno dla żydów, jak i dla chrześcijan. Natomiast Nowy Testament uznają tylko chrześcijanie. Żydzi nie zaakceptowali Jezusa Chrystusa jako Mesjasza.
- Podział na ery i obowiązujący dziś sposób mierzenia czasu
Moment narodzin Jezusa Chrystusa to granica dwóch er: starożytnej i nowożytnej. To chwila, od której zaczynamy mierzyć czas. Czy może być lepszy dowód na to, jak ważne jest to dla nas źródło kultury?
- Podział na dni tygodnia – na pamiątkę procesu stwarzania świata przez Boga.
- Zasady moralne
Bardzo wyraźnie określone w Dekalogu, czyli zbiorze dziesięciorga przykazań. Oparte na zasadzie miłości bliźniego. Surowo zakazujące zbrodni, nakazujące bezgraniczną miłość i wiarę w Jedynego Boga. Z Biblii pochodzi też pojęcie grzechu, czyli złego uczynku, który należy odpokutować.
- Wzorce postaw:
- Adam i Ewa – pierwsi ludzie, rodzice wszystkich chrześcijan. Mieszkali w raju, za sprawą pokusy szatana popełnili grzech i musieli opuścić raj. Ich grzech to grzech pierworodny – każdy człowiek rodzi się z jego piętnem i dopiero chrzest uwalnia od niego.
- Kain i Abel – konflikt między nimi i zbrodnia Kaina to pierwowzór nienawiści, nieuzasadnionego mordu.
- Noe – jedyny sprawiedliwy, który ocalał z potopu.
- Mojżesz – patriarcha, przywódca Narodu Wybranego, który poprowadził go do Ziemi Obiecanej.
- Hiob – doświadczony przez Boga, ale wytrwały w wierze.
- Jezus Chrystus – najważniejsza postać Nowego Testamentu, Bóg, który z miłości do ludzkości, przyjął postać człowieka i umarł na krzyżu. Zwycięzca śmierci.
- I bohaterowie przypowieści:
- Miłosierny samarytanin – człowiek pomocny
- Syn marnotrawny – żałujący za swe grzechy, nawrócony
- Idea cierpienia
Poświęcenia się dla ludzkości – cierpiał Chrystus, próbie cierpienia poddany zostaje Hiob i Abraham, cierpiał w niewoli Naród Wybrany. Wg Biblii cierpienie jest ważnym składnikiem wiary – poddaje nas próbie.
- Idea miłości
Boga i człowieka ma łączyć miłość, nie strach czy wrogość (jak to miało miejsce w mitologii greckiej). Także ludzi powinna łączyć miłość.
- Wizje końca świata i czekającego wszystkich ludzi Sądu Ostatecznego – koniec świata przedstawiony został w Apokalipsie. Wszyscy chrześcijanie wierzą, że kiedyś nastąpi i będzie jednocześnie Sądem Ostatecznym nad wszystkimi duszami.
- Wiara w życie pośmiertne.
Dusza ludzka jest nieśmiertelna i po śmierci człowieka opuszcza jego ciało. Od naszych ziemskich uczynków zależy, jakie będzie życie pośmiertne – dusze grzeszników trafiają do piekła, ludzi pobożnych do nieba.
- Gatunki literackie:
Psalm, przypowieść (parabola), kazanie, modlitwa.
- Frazeologia
- Hiobowe wieści – złe wiadomości
- Zakazany owoc – coś kuszącego
- Sodoma i Gomora – siedlisko zła
- Judaszowe srebrniki – zapłata za zdradę
- Droga krzyżowa – pasmo cierpień
- Święta kościelne
Wielkanoc, Boże Narodzenie, Boże Ciało, Święto Zmarłych to powszechnie obchodzone święta religijne, będące pamiątką wydarzeń opisanych w Biblii. Obchodzimy je bardzo starannie, długo do nich się przygotowujemy. Przed Bożym Narodzeniem przystrajamy choinkę, kupujemy prezenty dla najbliższych. A czas przed Wielkanocą to czas postu, oczyszczenia, a przy okazji także czas wiosennych porządków, oczekiwania na radosne wydarzenie.
Co odziedziczyliśmy z kultury słowiańskiej?
Religia i kultura Słowian była całkowicie podporządkowana cyklowi pór roku. Dlatego też ich cztery główne święta były związane z tymi okresami oraz przesileniem letnim i zimowym. Wiele starych obrzędów przetrwało do dziś.
- Topienie Marzanny
W pierwszy dzień wiosny (21 marca). Marzanna była pradawną słowiańską boginią zimy. Dzisiaj tradycję topienia słomianej kukły najchętniej podtrzymuje młodzież. Słomiana kukła ląduje w wodzie, a uczestnicy obrzędu (często kolorowo pomalowani) śpiewają:
Marzanno, Marzanno, ty zimowa panno,
w wodę cię wrzucamy, bo wiosnę witamy.
Ciekawostka
Czy wiesz, że malowanie pisanek, współcześnie ważny element chrześcijańskiego święta Wielkanocy, był zwyczajem pogańskim? Jajka jako symbol nowego, odradzającego się życia malowali Słowianie, czcząc w ten sposób święto wiosny.
- Kupała
Zwana też sobótką, a później nocą świętojańską – najkrótsza noc w roku. To właśnie w tę noc zakwitał legendarny kwiat paproci, który zapewniał szczęście, bogactwo. W kupałę palono ogniska, puszczano wianki na wodę, chłopcy i dziewczęta łączyli się w pary.
Skojarz!
Pieśń świętojańska o sobótce Jana Kochanowskiego to odwołanie do słowiańskiego, czyli pogańskiego święta.
- Stypa
Dzisiaj jest to uroczysty posiłek, okazja do rodzinnego wspominania zmarłego. Stypę odprawia się w dniu pogrzebu. Dawniej sądzono, że nieboszczyk również potrzebuje pożywienia, więc całymi rodzinami chodzono na groby i tam urządzano obiad. Wtedy również palono świece (ta tradycja utrzymała się do dziś w niezmienionej formie).
- Narodziny dziecka
Co prawda chrzest jest typowym chrześcijańskim obrzędem, ale miał swój odpowiednik u dawnych Słowian. Gdy rodziło się dziecko, najstarszy w rodzie (lub ojciec) brał je i jego główkę kłaniał na wszystkie cztery strony świata, błogosławił mu i nadawał imię.
- Święto Gaika
Gaik był prawdopodobnie jakimś bożkiem lasu czy urodzaju. Dzisiaj część starych obrzędów przetrwała w czasie uroczystego chodzenia z przystrojoną zieloną gałęzią w czwartą niedzielę Wielkiego Postu.
- Postrzyżyny
Obrzęd dotyczący tylko chłopców. Gdy urodził się chłopiec, nie można było obcinać mu włosów. Kiedy jednak osiągnął wiek lat 12, jego ojciec w wielkim ceremoniale obcinał mu jego długie, płowe włosy. To symboliczny moment zakończenia dzieciństwa i przejścia do grona mężczyzn.
- Lanie wosku i wróżby (dziś urządzane w andrzejki)
Religia i wierzenia
Słowianie wierzyli w czterech głównych bogów:
- Swarożyca (zwanego też Świętowidem) – boga nieba i ziemi,
- Peruna – boga ognia, burz i wojny,
- Welesa – boga królestwa zmarłych
- Roda – boga narodzin.
A poza tym wierzyli w wiele dziwnych, tajemniczych stworzeń zamieszkujących lasy, jeziora: wampiry, rusałki, ubożęta, wilkołaki, dziwożony, licha, kikimory.
Skojarz!
Kto czytał sagę o wiedźminie Geralcie Andrzeja Sapkowskiego, ten bez trudu skojarzy, skąd pochodzą dziwaczne stwory, z którymi walczyć musiał Geralt. Wprost z kultury słowiańskiej.
Co jeszcze przetrwało z kultury słowiańskiej?
Tradycyjna polska muzyka i tańce – oberki, kujawiaki, mazury.
Co odziedziczyliśmy ze średniowiecznej kultury?
- Zainteresowanie rycerstwem i zasadami, jakimi kierowało się w życiu.
Rycerz jest postacią nadal aktualną, choć dziś raczej określa się go jako dżentelmena. Średniowieczny rycerz był honorowy, wierny, odważny, szlachetny. Wyruszał na wojny, walczył na turniejach, a później długo i obficie biesiadował na zamku. O swoje dobre imię często dbał nawet przesadnie, o czym świadczy Pieśń o Rolandzie. Przypomnijmy, Roland woli zginąć, a przy okazji skazać na śmierć wielu swoich towarzyszy, niż wezwać pomoc. Jaki jeszcze powinien być rycerz? Piękny, dobrze urodzony, obyty na dworach, wierny swojej damie. Kult damy i śluby, jakie składał rycerz w imię swojej miłości, to element kultury rycerskiej, który jest dziś mile widziany.
Skojarz!
Bohaterowie późniejszych epok, którzy kierowali się rycerskimi zasadami – Don Kichot, bohaterowie Trylogii Sienkiewicza, harcerze z Kamieni na szaniec Kamińskiego.
- Magia, duchy, zamki
Średniowiecze to epoka, która kojarzy się z wielkimi zamczyskami, tajemniczymi legendami pełnymi straszliwych stworów (smoki!), uwięzionych księżniczek, mrocznych pustelni. Przez wiele lat taki właśnie obraz średniowiecza przedstawiali nam pisarze, m.in. romantycy.
Zastanów się!
Oglądałeś lub czytałeś Władcę Pierścieni J.R.R. Tolkiena? Czy historia niezwykłego pierścienia, walka dobra z siłami ciemności, trudna wędrówka, której celem jest pokonanie zła, waleczni wojownicy wierni sobie do końca nie kojarzą się ze średniowiecznymi opowieściami, np. o rycerzach Okrągłego Stołu? Kojarzą się? I słusznie. Tolkien pisząc swoją trylogię, odwoływał się do średniowiecznych wierzeń, historii, głównie celtyckich.
- Frazeologia
- Stawać w szranki – walczyć
- Okrągły stół – porozumienie, miejsce, gdzie wszyscy są równi
- Kruszyć kopie – walczyć
- Walczyć z podniesioną przyłbicą – odważnie stawiać czoło niebezpieczeństwu
Co odziedziczyliśmy z kultury szlacheckiej?
- Przekonanie o wyjątkowości Polaków
Tak, tak, to duma szlachty polskiej sprawiła, że do dziś wielu Polaków uważa, iż choć nie jesteśmy najbogatsi, może także nie jesteśmy najlepiej wykształceni i najbardziej pracowici, to zdecydowanie jesteśmy najlepsi. Inteligentni, zdolni do wielkich czynów, nieprzeciętni.
- Kult domu i tradycji
Średniowieczny rycerz walczył, ciągle nie było go w domu. Szlachcic przeciwnie – lubił swój dworek (albo całkiem okazały dwór), lubił czuć się gospodarzem, podejmować gości, cieszyć się rodzinnym szczęściem. A żona szlachcica musiała być gospodarna, zaradna. Dzieci posłuszne woli rodziców.
- Patriotyzm
Kiedy ojczyzna była w potrzebie, szlachcic bez wahania stawiał się na rozkaz. Walczył odważnie, a po wygranej wojnie przez wiele jeszcze lat chwalił się swymi dokonaniami, nierzadko koloryzując je. Wojna to dla szlachcica także możliwość wzbogacenia się, zdobycia okazałych łupów.
- Biesiady
To ulubiony przez szlachciców sposób spędzania czasu. Biesiady były huczne, suto zakrapiane alkoholem, nierzadko kończyły się kłótniami i bójkami. Bo z pewnością zapalczywości i poczucia własnej wartości szlachcicom nie brakowało.
- Frazeologia
- Szlachcic na zagrodzie równy wojewodzie – szlachcic w swoim domostwie jest najważniejszy, może robić, co chce, nikt nie ma nad nim władzy.
- Zastaw się, a postaw się – choćbyś miał się zapożyczyć, pokaż gościom, na co cię stać, przyjmuj ich wystawnie.
Zapamiętaj!
- Archetyp – pierwowzór, prastary wzorzec istniejący w ludzkiej świadomości. Niezmienny, niepodlegający przemianom historycznym wzór istniejący w ludzkim umyśle, określający wyobrażenia o świecie, postawy, zachowania. Przykład archetypu: matka, macierzyństwo. W każdej kulturze (prymitywnej czy wysoko rozwiniętej) matka wyobrażona będzie podobnie – jako troskliwa, opiekuńcza, odpowiedzialna za swe dziecko. W każdej religii znajdziemy przykład matki: w greckiej to Demeter czy Niobe, w chrześcijańskiej Najświętsza Maria Panna. Kolejny archetyp: Bóg, bóstwo jako siła sprawcza, która powołuje do życia, stwarza, ma władzę nad światem, a jej panowanie często objawia się za pomocą zjawisk przyrodniczych (np. grom, potop).
- Topos – stały obraz lub motyw, wątek, wyobrażenie zaczerpnięte często z mitologii, wierzeń lub podań, pojawiający się w różnych formach w dziełach literackich wielu epok. Jest świadectwem ciągłości w kulturze śródziemnomorskiej i utrwalonych archetypów, np. arkadia, złoty wiek ludzkości, opozycja między starością a młodością, między rozumem a uczuciami.
- Kulturalny
- związany z kulturą, odnoszący się do niej, np. czasopismo kulturalne;
- kulturalny człowiek – dobrze wychowany, wykształcony, obyty, taktowny; posiadający wysoką kulturę osobistą.
- Kulturowy – związany z kulturą, odnoszący się do całokształtu dorobku materialnego i duchowego ludzkości.
- Kultura osobista – dobre wychowanie, umiejętność odpowiedniego (grzecznego) zachowania się w każdej sytuacji, takt.
- Kulturoznawstwo – dziedzina nauki zajmująca się badaniem kultury danej społeczności oraz powiązaniami pomiędzy różnymi kulturami.
- Kultura narodowa – kultura charakterystyczna dla danego narodu.
- Subkultura – inaczej podkultura, pojęcie utożsamiane z kulturą młodzieżową. Cechami subkultury są: spontaniczność, opozycyjność w stosunku do „kultury dorosłych”, odrzucenie wartości dorosłych, stworzenie własnych wzorów zachowań, podkreślanie odrębności poprzez język (żargon) i charakterystyczny wygląd. Najbardziej znane subkultury to hippisi (lata 60), skinheadzi, punki (lata 70), depeszowcy, szalikowcy, hiphopowcy.
- Kultura masowa – zjawisko, które pojawiło się w momencie narodzin telewizji, radia, prasy. Wielkonakładowa prasa, popularyzacja amerykańskiej produkcji filmowej i telewizyjnej, tania książka, komercjalne rozgłośnie radiowe – to właśnie przykład kultury masowej. Czy jest złym zjawiskiem? Nie, o ile nie wypiera całkowicie kultury wysokiej – tej, która wymaga skupienia, zaangażowania intelektualnego, wiedzy niezbędnej do jej zrozumienia.
Przykład: telewizyjne sitkomy to zdecydowanie kultura masowa i to nie najwyższego lotu. Podobnie jak popularność książkowych horrorów i romansideł. A czytanie Umberta Eco czy oglądanie albumu z dziełami impresjonistów to już kultura wysoka.
- Kultura ludowa – stworzona przez społeczność wiejską. Oparta na przekazie ustnym, podkreślająca związek człowieka z przyrodą i szacunek dla ziemi. Kultura ludowa to źródło informacji o tradycji – na wsi bowiem ujawnia się większe przywiązanie do tradycyjnego obchodzenia świąt religijnych.
Zobacz: