Czy zgadzasz się z twierdzeniem, że poezja baroku to przewaga formy nad treścią? Uzasadnij swoje zdanie, odwołując się do poznanych wierszy.
Nagromadzenie oksymoronów, metafor, długie zdania, których zakończenia nieraz trzeba czekać przez cały utwór. To wszystko sprawia, że w poezji barokowej można się pogubić i… zatracić sens. Uważny czytelnik odczyta jednak z tych barokowych zawiłości ukryte znaczenie, niekiedy bardzo zaskakujące. Przykłady?
Sonet Do trupa Jana Andrzeja Morsztyna zadziwia czytelnika porównaniem zakochanego do nieboszczyka. Rozmowa ze zwłokami, i to nie bliskiej osoby, lecz anonimowego zmarłego, to już zaskoczenie, a co dopiero stwierdzenie podobieństwa – pomiędzy nieżyjącym a zakochanym… Dziś już może bardziej jesteśmy przyzwyczajeni do takich porównań, ale w baroku było to odkrycie.
Ale czy porównanie zakochanego do trupa jest jedynie pustą formą? Nie, ma głęboki sens. Dzięki zaskakującym zestawieniom odkrywamy nową treść, nową prawdę: szalona miłość ma w sobie coś ze śmierci.
Z kolei w utworze Niegłupie odpowiedzi Wacława Potockiego znajdziemy zaskakujące bardzo, choć nie bezsensowne odpowiedzi na fundamentalne pytania, takie jak:
Co najmędrszego?
Co największego?
Co najpewniejszego?
Co najniepewniejszego?
Zaskakująco – śmierć okazuje się i czymś najniepewniejszym, i najpewniejszym, i najmocniejszym, i w finale, pewnie ku zaskoczeniu czytelnika, najbardziej pożądanym. Tak więc barokowy tekst Potockiego, efektowny, pełen wyliczeń, prowadzi odbiorcę ku nowej, odkrywczej prawdzie.
Gdy odkryjemy sensy ukryte między barokowymi wierszami, to… możemy być mocno zaskoczeni: po lekturze Potockiego śmierć wyda nam się czymś najbardziej pożądanym, po lekturze sonetu Morsztyna Do trupa, czymś podobnym do miłości. Czasami jednak rzeczywiście wyszukana forma służy jedynie popisowi poetyckim kunsztem. Tak jest np. w wierszu Morsztyna O sobie, w którym, by uwydatnić cierpienie spowodowane przez kobietę, podmiot liryczny określa rozmiary swego żalu, porównując go do najprzedziwniejszych rzeczy (liczby zwierząt w Puszczy Niepołomickiej czy nasion rośliny pastewnej w gdańskim porcie!). Choć inteligentny czytelnik i tu może między wierszami wyczytać treść: cierpienie związane z uczuciem do kobiety jest wielkie.
W pewnym sensie więc forma góruje w poezji barokowej nad treścią, równocześnie jednak skrywa głęboki, często nieprawdopodobnie odkrywczy sens. Co ważne forma, jako bardzo efektowna, zawsze jest bardziej niż sens wiersza zauważalna.
A w tej pracy zwróćcie uwagę na:
- Konstrukcję. Teza na początku, argumenty za tą tezą, na końcu wzbogacenie tezy.
- Płynne przejścia pomiędzy poszczególnymi częściami wypracowania: ułatwiają je takie łączące sformułowania, jak: „Przykłady?”, „Z kolei..”, „Ale czy porównanie zakochanego do trupa jest jedynie pustą formą?”. Często funkcję tych łączących sformułowań pełnią pytania.
- Uczciwe podejście do tematu: autor pokazuje i argumenty za tezą, i przeciw niej.
- Poparcie tezy przykładami z tekstów – z różnych wierszy różnych autorów.
- Pokazanie, na czym polega ów „przerost formy nad treścią” (nagromadzenie środków stylistycznych: wyliczenia, paradoksy, oksymorony).
- Przemyślaną interpretację wierszy barokowych (spostrzeżenia o podobieństwie miłości do śmierci, bezmiarze cierpienia zakochanego czy śmierci jako najbardziej pożądanej rzeczy).
Przykład innego spojrzenia na ten sam temat:
Teza: Tak, forma zdecydowanie góruje w poezji barokowej nad treścią.
Argumenty na poparcie tezy:
Nagromadzenie środków stylistycznych służy zilustrowaniu jednego krótkiego zdania: omawiamy przykłady z wierszy, nazywamy te środki, np. oksymorony, paradoks, gradacje, kontrasty i streszczamy sens wielowersowego wiersza w jednym wersie (materiał tekstowy to np. O sobie, Do trupa)
Podsumowanie – powtórzenie tezy:
Można zarzucić poezji barokowej przerost formy nad treścią.
Jeszcze inne spojrzenie
Ten sam przebieg wywodu myślowego, tylko na końcu wzbogacenie tezy pytaniem: czy forma naprawdę nie może górować nad treścią? Czy poeta nie ma prawa do popisu w wierszu. Po to w końcu jest poezja!
Forma barokowych wierszy urzekła przecież tylu współczesnych twórców, choćby Jarosława Marka Rymkiewicza, laureata Nike. Więc coś w tej formie musi być!
Dla ambitnych!
Nie chcesz ograniczać się do przykładów z podręcznika. Zajrzyj do jakiejś antologii poezji barokowej. Na pewno będzie w szkolnej lub osiedlowej bibliotece.
Szukaj w tej antologii kwiecistych barokowych wierszy. Być może znajdziesz je też w antologii wierszy z różnych epok. Radzimy poszukać pośród utworów Daniela Naborowskiego, na początek proponujemy np. wiersz Na oczy królewny angielskiej. A nuż ten wybór zaowocuje szóstką z polskiego.
Zobacz:
Jak rozumiesz hasło, którym często określa się barok: „przerost formy nad treścią”?