Jan Andrzej Morsztyn

Cechy twórczości

  • Jego ulubioną formą był sonet.
  • Jest uważany za najwybitniejszego przedstawiciela poezji dworskiej.
  • Utwory Morsztyna często oparte są na koncepcie – wyrafinowanym, zaskakującym pomyśle. Wiersz ma wywołać u czytelnika podziw dla pomysłowości i kunsztu poety.
  • Jan Andrzej Morsztyn uważany jest także za największego polskiego marinistę – kontynuatora dzieła włoskiego poety Gianbapttisty Mariniego.
  • Stosuje wyrafinowane środki poetyckie, takie jak anafora, pararelizm.
  • Bardzo często tematem jego wierszy jest miłość – forma ucieczki przed rzeczywistością.
  • Miłość bywa przyrównywana do śmierci, galer, niewoli.

Nurty, pojęcia

  • barokowa poezja dworska
  • koncept
  • marinizm
  • sonet
  • oksymoron
  • paradoks

Możliwe tematy

  • Odbicie niepokojów i lęków epoki baroku w poezji Jana Andrzeja Morsztyna;
  • Miłość jako wyszukana zabawa, gra, intrygująca rozrywka.

Co wtedy pisać?

  • Jan Andrzej Morsztyn to typowy poeta dworski.
  • Morsztyn jest najbardziej utalentowanym polskim marinistą – szedł drogą, którą wytyczył włoski poeta Giambattista Marini.
  • Zarzucano mu, że jego wiersze cechuje przerost formy nad treścią – czyli że są to błahe treści zaklęte w pięknej, wyszukanej formie.
  • Wiele jego wierszy cechuje dwuznaczność obrazowania oraz mieszanie sfery sacrum i profanum – jak np. w wierszu Na krzyżyk na piersiach jednej panny.
  • Miłość ukazuje jako potężną siłę, która nic sobie nie robi z woli i rozumu człowieka.
  • Wirtuozeria poezji Morsztyna musi budzić podziw.

Najważniejsze wiersze, ich tematy

Do trupa – miłość porównana do śmierci.
Z tego sonetu dowiadujemy się, że sytuacja zakochanego i trupa są w gruncie rzeczy podobne – niewesołe…

Niestatek – tematem jest płocha i lekkomyślna natura kobiet. To prawdziwy cud spotkać wśród nich istotę wierną, stateczną i poważną.

 

Daniel Naborowski

Cechy twórczości

  • Zaliczany jest do polskich poetów metafizycznych, obok np. Mikołaja Sępa-Szarzyńskiego i Sebastiana Grabowieckiego.
  • Jego obsesją jest czas – upływ czasu, przemijanie, motywy vanitatywne.
  • Jego poezja jest kunsztowna, ma starannie przemyślaną kompozycję. Jednocześnie zaskakuje nas… niemal współczesny język niektórych jego wierszy, choćby Krótkości żywota.
  • Zasłynął także jako znakomity konceptysta – przykładem utworu opartego na koncepcie może być wiersz Na oczy królewny angielskiej…
  • Naborowski jest także autorem frywolnych, rubasznych, bardzo ostrych fraszek erotycznych.

Nurty, pojęcia

  • poezja metafizyczna
  • koncept

Możliwe tematy

  • Koncepcja czasu w poezji polskiego renesansu i baroku.
  • Cnota jako najwyższa wartość.
  • „Marność nad marnościami i wszystko marność” – vanitas w polskiej poezji różnych epok.
  • Kondycja człowieka.

Co wtedy pisać?

  • Naborowski podejmował tematy typowe dla literatury XVII w: vanitas, cnoty, niejednoznaczności świata.
  • Frapuje go przemijanie, kruchość życia ludzkiego i kondycja człowieka.
  • Jeden ze znawców literatury i kultury baroku, Krzysztof Mrowcewicz, nazwał go w swoim artykule „poetą z cyrklem”.
  • Z angielskimi poetami metafizycznymi łączy go imponujące wykształcenie (poeta był jednym z najbardziej wykształconych ludzi swej epoki!), fascynacja odkryciami naukowymi, szerokie zainteresowania, logiczny sposób myślenia i podejmowane tematy.

Najważniejsze wiersze

Krótkość żywota – to bardzo ważny wiersz – refleksja filozoficzna nad kruchością ludzkiego życia i bezlitosnym upływem czasu. Barokowi poeci chętnie podkreślali, że każdy przeżyty dzień, ba, nawet godzina czy minuta, coraz bardziej zbliżają nas do trumny. Aby zobrazować charakter naszej egzystencji, przywołuje: dźwięk, cień, dym, wiatr czy punkt – każde z nich to zjawisko abstrakcyjne i trudne do uchwycenia. I takie właśnie jest nasze życie. Poeta w ogóle zafascynowany był zjawiskiem cienia – jeden z jego wierszy zatytułowany po prostu Cień, poświęcony jest niezwykłości tego pozornie niegodnego uwagi zjawiska.

Na oczy królewny angielskiej – ten niezwykle efektowny wiersz to rozbudowany komplement dworski, pochwała pięknych oczu, które od wieków są jednym z najważniejszych elementów kobiecej urody. Oparty jest na figurach gradacji i sumacji. Ponieważ jednak o oczach królewny dowiadujemy się z tego wiersza w gruncie rzeczy niewiele – tylko tyle, że trudno oddać słowami ich blask i piękno, możemy ten wiersz odczytywać bardziej nowocześnie. Nie jako rozbudowany komplement, lecz jako utwór o niewystarczalności języka, jego bezsilności wobec niektórych zjawisk – choćby takich jak uderzająco piękne oczy…

 

Wacław Potocki

Cechy twórczości

  • Potocki jest przedstawicielem nurtu ziemiańskiego w poezji polskiego baroku.
  • Jest przedstawicielem (ale zarazem bardzo ostrym krytykiem!) kultury sarmackiej.
  • Bardzo ostro krytykował magnaterię. Idealizował za to ziemiański wzorzec życia.
  • Miał zacięcie publicystyczne – jego utwory zawierają mnóstwo postulatów, propozycji reform, satyrycznego spojrzenia na rzeczywistość.
  • Był zapalonym moralistą i dydaktykiem – większość jego utworów zawiera jakiś morał…
  • Jest autorem eposu Transakcja wojny chocimskiej…, w którym propagował rycerskie cnoty Sarmatów i ubolewał, że duch bojowy umarł we współczesnej mu szlachcie. Ukazał bohaterów spod Chocimia jako wzór dla współczesnych mu Sarmatów.
  • W swoich utworach wyśmiewał i krytykował m.in. liberum veto, nieskuteczność pospolitego ruszenia, upadek obyczajów, nadużywanie złotej wolności, nietolerancję.

Nurty, pojęcia

  • poezja ziemiańska
  • sarmatyzm
  • moralizatorstwo

Możliwe tematy

  • Sarmata w poezji polskiej
  • Krytyka wad szlacheckich
  • Polacy w krzywym zwierciadle
  • Wielcy dowódcy, rycerze, wojownicy
  • Sławne opisy bitew
  • Historia narodu polskiego w poezji i prozie

Co wtedy pisać?

  • Potocki był jednym z najpłodniejszych polskich pisarzy. Jego ogromna spuścizna literacka do tej pory nie została opracowana.
  • Jego utwory świetnie oddają realia życia w ówczesnej Polsce – są cennym materiałem nie tylko dla literaturoznawców, ale i dla historyków, badaczy kultury itd.
  • Jego utwory często są wnikliwe i mają charakter satyryczny. Poeta bywał jednak melancholijny – np. w trenach pisanych po śmierci syna Stefana.
  • Utwory Potockiego, pisane żywym, pełnym kolokwializmów językiem, dokumentują żywą polską mowę z II połowy XVII w. To bezcenny materiał dla historyków języka i gramatyków historycznych.

Najważniejsze wiersze

Kto mocniejszy, ten lepszy – wiersz poruszający temat nietolerancji Polaków wobec innowierców. Jest poruszony faktem, że arianom odebrano ziemię i wygnano z kraju. Wniosek jest smutny – światem rządzi prawo silniejszego. Dla słabszych, łagodnych i pokornych zabrakło w nim miejsca.

Pospolite ruszenie – ten obrazek prezentuje szlachtę polską podczas wyprawy przeciwko Kozakom. Zagrożenie kraju jest poważne, jednak szlachta zachowuje się, jakby nie była go świadoma. Polacy w obozie wojskowym długo śpią i równie długo i namiętnie piją. Dobosza, wzywającego do walki, lekceważą – mają ważniejsze sprawy na głowie: spotkania towarzyskie, odpoczynek, dogadzanie sobie. Poziom patriotyzmu wśród uczestników pospolitego ruszenia jest poniżej niż zera.

Nierządem Polska stoi – gdyby nieboszczyk wstał z grobu i spojrzał na to, co dzieje w ojczyźnie, chciałby jak najszybciej wrócić do swojej mogiły. Domyślamy się, że w Polsce dzieje się bardzo źle – nastąpił zupełny upadek obyczajów i kultury politycznej, możni bezkarnie wykorzystują najsłabszych i najbiedniejszych.

 

Zobacz:

Poezja baroku

https://aleklasa.pl/liceum/c155-powtorka-z-epok-literackich/c161-barok/poezja-metafizyczna-baroku-i-jej-przedstawiciele

Scharakteryzuj nurty poezji barokowej

Jakie znasz rodzaje polskiej poezji barokowej? Podaj ich krótką charakterystykę.

Poezja polskiego baroku