- Mit o Prometeuszu, który poświęcił się dla ludzkości, wykradając bogom z Olimpu ogień.
- Mit o Dedalu, praktycznym wynalazcy, i idealiście Ikarze, który leciał zbyt blisko słońca, stopił wosk swoich sztucznych skrzydeł i spadł.
- Mit o Syzyfie skazanym na wieczne wtaczanie głazu, który przy samym szczycie znów spadał – stąd pojęcie syzyfowej pracy.
- Mit o Narcyzie, który zachwycił się własną urodą.
- Mity o Korze i Demeter.
- Mit o jabłku niezgody i pięknej Helenie, o kowalu Hefajstosie i jego żonie Afrodycie.
- Mit o Apollu i Marsjaszu, który ośmielił się współzawodniczyć z bogiem.
- Mit o labiryncie i Tezeuszu, któremu udało się z niego wyjść dzięki podarowanemu mu przez Ariadnę kłębkowi nici.
- Mit o Pigmalionie zakochanym w stworzonej przez siebie rzeźbie kobiety.
- Mit o śpiewaku trackim Orfeuszu, który poszedł do podziemi po swoją żonę Eurydykę.
- Mit o Amorze i Psyche.
- Mit o Niobe, która straciła swoje dzieci z powodu własnej pychy.
Apollo i Marsjasz (Marsjasz)
W mitach znajdziemy wiele scen, w których bogowie stają do zawodów z ludźmi. Przykładem może być współzawodnictwo Apolla, boga śpiewaków i poetów, z Marsjasem, który wyjątkowo pięknie grał na cytrze. Jego muzyka była rzeczywiście wyjątkowa, nie mogła się jednak równać z tą, jaką Apollo wydobywał ze swej cudownej cytry. Sędziujący pasterze i pasterki przyznali zwycięstwo bogu, a wtedy ten przywiązał do drzewa pokonanego Marsjasa i żywcem obdarł go ze skóry.
Do tego mitu nawiązał Zbigniew Herbert w swoim wierszu Apollo i Marsjasz.
Poeta trochę inaczej widzi pojedynek, według niego ten właściwy
odbywa się pod wieczór
gdy jak już wiemy
sędziowie
przyznali zwycięstwo bogu
Marsjasz wyje z bólu, a Apollo jest wstrząsany „dreszczem obrzydzenia”. Prawda jest w krzyku pokonanego – to on sprawia, że słowik kamienieje, a drzewo jest zupełnie siwe.
To, co nie mieściło się w głowach starożytnym, tzn. opisywanie prawdy, cierpienia, ludzkiej niedoskonałości – w XX wieku stało się nową dziedziną sztuki.
Labirynt metaforą ludzkiego losu
Labirynt został zbudowany przez genialnego budowniczego Dedala na polecenie króla Krety – Minosa. Władca umieścił w nim swego syna – potwornego Minotaura. Ateńczycy mieli obowiązek corocznie oddawać siedem dziewcząt i siedmiu chłopców na żer Minotaurowi. Od tego haraczu uwolnił Ateny Tezeusz. Zakochana w nim królewna kreteńska Ariadna dała mu kłębek nici, której koniec nasz bohater przywiązał przy wejściu do labiryntu. Dzięki nici, po zabiciu potwora, bezpiecznie wyszedł z pułapki. Wszyscy znamy powiedzenie: nić Ariadny (wskazówka, rada pomagająca wyjść z trudnej sytuacji).
Pojęcie labiryntu ma dziś dla nas znaczenie symboliczne. Labirynt to przestrzeń nieprzyjazna człowiekowi, gmatwanina ścieżek (przejść, wydarzeń, sytuacji, korytarzy, słów…). To przestrzeń pełna pułapek, wymagająca podejmowania decyzji, pokonania strachu. Takim labiryntem może być np. miasto (zob. Proces Franza Kafki czy opowiadania Brunona Schulza), często mówi się o otaczającym nas świecie jako o labiryncie.
Pigmalion i Galatea
To chyba jeden z piękniejszych mitów mówiących o miłości. Król Cypru, który wolał rzeźbić, zamiast rządzić, stworzył posąg tak pięknej kobiety, że zakochał się w nim bez pamięci. Wiedząc o beznadziejności uczucia do marmurowego posągu, cierpiał bardzo, aż zlitowała się nad nim bogini miłości, Afrodyta, która ożywiła posąg. Kobieta, która otrzymała imię Galatea, została żoną Pigmaliona. Gdzie znaleźć można ślady tego mitu?
- G. B. Shaw – Pigmalion (1912)
W sztuce tej językoznawca Higgins zakłada się, że uda mu się uliczną kwiaciarkę zamienić w damę. Uczy dziewczynę wymowy i manier, nie myśli, jak to wpłynie na jej życie. Pigmalion to tutaj ktoś tworzący osobowość drugiego człowieka, kształtujący go, jak artysta rzeźbę.
- My Fair Lady (1956) – jeden z najbardziej znanych musicali; jego libretto oparte zostało na sztuce Shawa
- C. K. Norwid – Fortepian Szopena (1865)
Orfeusz i Eurydyka
On był synem muzy Kaliope i króla Tracji; tak pięknie potrafił grać na lutni (niekiedy uważa się go za wynalazcę muzyki!), że wszystko, co żyło, zbierało się wokół, by go słuchać. Ona była jego ukochaną żoną, nimfą drzewną, która zmarła ukąszona przez żmiję. Zrozpaczony Orfeusz zrobił coś, na co niewielu by się odważyło – poszedł do Hadesu. W jego muzyce zasłuchał się Charon, zasłuchał Cerber, a wzruszony Hades obiecał oddać Eurydykę. Był tylko jeden warunek – Orfeusz miał nie oglądać się za siebie. Niestety, śpiewak tak bardzo pragnął spojrzeć na ukochaną… Stracił ją na zawsze. Sam błąkał się potem po świecie, śpiewając o swej rozpaczy. Różne wersje mitu odmiennie przedstawiają okoliczności jego śmierci. Podobno zginął z powodu gniewu Dionizosa, rozszarpany przez rozszalałe bachantki. Inni twierdzą, że zabił go Zeus za ujawnianie tajemnic bogów.
Narcyz – czy tylko symbol zapatrzenia w siebie?
Bohater tego mitu, ujrzawszy raz w lustrze wody odbicie własnej twarzy – pokochał sam siebie. Tak ukarała go Afrodyta za wzgardzenie uczuciem nimfy Echo. Miłość do samego siebie doprowadziła bohatera do rozpaczy, a potem do śmierci. Narcyz – symbol próżności, skupienia jedynie na sobie. Od imienia tego bohatera powstał termin „narcyzm” użyty po raz pierwszy przez Zygmunta Freuda w 1899 r. Zazwyczaj uznaje się tę postawę za negatywną.
Narcyz to także człowiek znajdujący się w tragicznym położeniu, to ktoś, kto poszukuje własnej tożsamości.
Eros i Psyche
Jeden z ulubionych tematów rzeźbiarzy i malarzy późniejszych epok.
- Eros – gr. miłość.
- Psyche – gr. tchnienie, życie, dusza.
Według mitu uroda Psyche sprawiała, że poddani tej królewny zapominali o Afrodycie. Bogini rozkazała, by Eros ukarał dziewczynę, wzbudzając w niej miłość do najbrzydszego potwora. Tyle że bożek miłości sam się zakochał, ujrzawszy piękność królewny… Odwiedzał ją tylko nocą, ale ciekawość Psyche sprawiła, że królewna zapaliła lampę. Jej ukochany zniknął. Wiele musiała potem wycierpieć, zanim Zeus ulitował się nad kochankami i przyjął ją na Olimp.
Niobe – ukarana za pychę
Mit o tej bohaterce ostrzegał, by nie wynosić się ponad bogów. Niobe – matka siedmiu synów i siedmiu córek – uważała się za lepszą od Latony, która urodziła tylko Apollina i Artemidę. Boskie dzieci znieważonej Latony zabiły potomstwo Niobe, której imię stało się synonimem matki rozpaczającej po stracie dzieci. Poświęcił jej swój poemat m.in. Konstanty Ildefons Gałczyński.
Zobacz:
Wymień słynne mity greckie, które poznałeś, i krótko je scharakteryzuj
W jaki sposób świat bogów i ludzi przenika się w mitologii i literaturze?