Iliada została stworzona na kanwie mitu o jabłku niezgody i dotyczy wydarzeń związanych z wojną trojańską. Eris – bogini niezgody, rzuciła na stół jabłko z napisem „Dla najpiękniejszej”. Trzy boginie: Hera, Atena i Afrodyta, poprosiły Parysa o rozstrzygnięcie sporu, której z nich należy to jabłko przyznać. Parys wybrał Afrodytę, gdyż bogini obiecała mu miłość najpiękniejszej na ziemi kobiety – Heleny. W konsekwencji Afrodyta pomogła Parysowi porwać Helenę do Troi (Parys był synem króla Troi – Priama), a Achajowie pod wodzą Menelaosa, męża Heleny, zaatakowali Troję. Tak rozpoczęła się słynna wojna trojańska, która jest tematem Iliady – czyli księgi o Ilionie (tzn. o Troi). Wojna trwała 10 lat, a Iliada opisuje 49 dni ostatniego roku.
Tytuł epopei Homera jest nieco mylący. Sugeruje, że utwór odtwarza przebieg wojny trojańskiej, która trwała 10 lat. Tymczasem mamy tu do czynienia z fabułą dotyczącą jedynie epizodu z ostatniego roku tej wojny. Iliada jest opowieścią o gniewie Achillesa (gniew, bogini opiewaj Achilla – tak rozpoczyna się utwór), o wielkiej, niszczącej sile zemsty, o pasji, wściekłości. Gniew ten ustał dopiero na widok rozpaczy starego Priama. Bardziej pasowałby tutaj tytuł Achilleida, bo Achilles jest centralną postacią eposu.
Ostatniego roku wojny w obozie Achajów miał miejsce następujący incydent: Agamemnon, wódz grecki, odebrał Achillesowi brankę – piękną Bryzeidę. Achilles, wpadł w gniew i zabrał swoje wojska z pola bitwy. Troja zaczęła zwyciężać. Zginął Patroklos, najbliższy przyjaciel Achillesa, co tak rozsierdziło wodza, że powrócił i w pojedynku zabił Hektora – syna króla Troi (brata Parysa). Zwłoki Hektora zostały zbezczeszczone, ale na prośbę zbolałego ojca – króla Priama – Achilles je oddał.
Całość dzieła zamyka opis pogrzebu Hektora, ale ponieważ epos opowiada znane dzieje, wiemy, że Grecy zdobędą Troję dzięki podstępowi Odyseusza z koniem trojańskim. Z płonącego miasta ucieknie tylko Eneasz – to stanie się przyczynkiem do Wergiliuszowej Eneidy. Natomiast powrót Odysa do domu, do Itaki, wykorzysta jeszcze sam Homer, pisząc Odyseję. Treść Iliady jest zatem pełna tematów wojennych i bohaterskich.
Główne wydarzenia to:
- spór Achillesa z Agamemnonem o brankę Bryzeidę,
- powrót Achillesa na pole walki po śmierci przyjaciela Patroklosa, którego zabił Hektor,
- pojedynek Achillesa z Hektorem (drugim synem Priama).
W wojnie biorą udział także bogowie.
- Na prośbę Tetydy Zeus pomaga Troi, kolejność sukcesów zmienia się w zależności od przychylności bogów.
- Atena pomaga Achillesowi, który zwycięża Hektora i znieważa jego zwłoki.
- Całość dzieła zamyka opis pogrzebu Hektora, ale ponieważ epos opowiada znaną historię, wiemy, że Grecy zdobędą Troję dzięki podstępowi Odyseusza z koniem trojańskim.
- Z płonącego miasta ucieknie tylko Eneasz – to stanie się przyczynkiem do Wergiliuszowej Eneidy.
- Natomiast powrót Odysa do domu, do Itaki, wykorzysta jeszcze sam Homer, pisząc Odyseję.
Kulisy wydarzeń trojańskich
- Achilles – zginął ugodzony strzałą Parysa w jedyne swoje słabe miejsce – piętę.
- Zginął również od strzały Parys, gdy wybrał się na wypad poza miasto.
- Król Priam zginął podczas tej strasznej nocy, gdy oddział Achajów wydarł się z wnętrza konia, by zniszczyć miasto.
- Jego żonę Hekubę przyznano Odysowi, lecz okazała się tak nieznośna, że kazano ją zgładzić.
Co zaś stało się z Heleną?
Złośliwe języki mówią, że piękna kobieta zawsze sobie poradzi, a legenda głosi, że nie było piękniejszej i bardziej wzbudzającej męskie pożądania kobiety od Heleny. Zresztą – różnie przedstawiają ją wersje, a najmniej prawdopodobny wydaje się tu wizerunek wiernej żony Menelaosa, porwanej i zhańbionej przez Parysa. Realniejsza wersja głosi, że kochanków związało wielkie uczucie i pożądanie, razem uciekli z dworu Menelaosa (Helena pozostawiła tam czwórkę dzieci), w Troi wzięli ślub i w ciągu lat dziewięciu powiła Parysowi następną czwórkę. Po śmierci królewicza zaczęła ponoć spiskować (mówią, że Eneasz – jedyny, który przeżył i Antenor – wzór patriotyzmu według Kochanowskiego – byli uczestnikami spisku i konszachtów z wrogiem). W każdym razie – przywitała w Troi swojego męża Menelaosa czule, a ów nie oparł się wdziękom upragnionej kobiety. Zabrał żonę do Sparty, rozgłosili wieść o jej wierności, a nawet ucieczce ze szponów Parysa, wróciła zatem do roli królowej, intrygowała i uwodziła mężczyzn. Przez to zginęła – już jako wdowa po Menelaosie. Zesłana na wyspę Rodos, próbowała uwieść gospodarza domu, co skończyło się przykro: gospodyni powiesiła piękną niegdyś, dziś starą Helenę na pierwszym drzewie. Smutny był więc koniec kobiety, którą oskarżono o wywołanie strasznej wojny i upadek Troi. Czy tak było? Czy była tylko pretekstem?
Zobacz:
Czy Iliada jest dziełem przebrzmiałym? W czym poszukiwać jej wartości?
Jaki wzorzec rycerza proponuje Iliada Homera? Odwołaj się do przykładów postaci z eposu.