Podaj przykład porównania homeryckiego.

Najsłynniejsze: porównanie Hektora i Achillesa w scenie pojedynku.

I tak jak orzeł, ptak górski, najszybszy wśród uskrzydlonych,
Spada i lekko dopędza z chmur gołębicę spłoszoną –
Ona wymyka się, pierzcha, lecz orzeł z wrzaskiem straszliwym
Z bliska uderza, w dra­pież­nej duszy zdobyczy spragniony –
Tak z zaciętością Achilles pędził, a Hektor uciekał (…).

  • Istota porównania homeryckiego polega na tym, że jeden człon porównania (tu pierwszy) zostaje rozbudowany do rozmiarów samodzielnego obrazu czy epizodu. Do orła i gołębicy porównuje Homer starcie rycerzy.
  • Taki zabieg stylistyczny powoduje spowolnienie toku opowieści i odejście od wątku zasadniczego, nadaje też narracji obrazowości.
  • Jeśli zostaniesz poproszony o polski przykład – przywołaj treny Jana Kochanowskiego i słynne porównanie Urszulki do drzewa oliwkowego:
    „Jako oliwka mała pod wysokim sadem….”.

 

Oprócz Iliady, jakie inne eposy możesz przywołać?

Starożytne

  • Homer – Odyseja (VIII w. p.n.e.)
  • Wergiliusz – Eneida (I w. p.n.e.)
  • Epos o Gilgameszu – epos starobabiloński (ok. 2000 lat p.n.e.)

Późniejsze

Średniowiecze stworzyło rozmaite odmiany eposu rycerskiego (chansons de gest). Politeizm wy­stę­pu­ją­cy w eposie starożytnym zastąpiono, oczywiście, monoteizmem – wiarą w jednego Boga. Wymień:

  • angielski cykl Opowieści o królu Arturze i rycerzach Okrągłego Stołu
  • francuska Pieśń o Rolandzie,
  • hiszpański Poemat o Cydzie itd.

W renesansie autorzy powrócili do wzorców antycznych, wzbogacając eposy w elementy fantastyki i cudowności:

  • Ludovico Ariosto, Orland szalony,
  • Torquato Tasso, Jerozolima wyzwolona.

Dla eposu renesansowego charakterystyczne były dwa elementy:

  • ograniczenie roli świata pozaziemskiego,
  • korzystanie z fantastyki, cudowności i awanturniczości wywodzących się z różnych odmian ro­man­su.

Wiek XVII to:

  • Raj utracony Johna Miltona,
  • W literaturze polskiej Transakcja wojny chocimskiej Wacława Potockiego, nawiązująca do odmiany eposu rycerskiego.
  • Swoistą odmianą eposu jest poemat heroikomiczny, zwany epopeją żartobliwą, np. Monachomachia Ignacego Krasickiego, to również odmiana eposu. Gatunek ten jest parodią eposu homeryckiego. Jego istota polega na stworzeniu kontrastu między wysokim i patetycznym stylem wypowiedzi literackiej a błahą w gruncie rzeczy tematyką.

Od wieku XVIII miejsce eposu zaczęła zajmować powieść, w literaturze wiek XIX jedynie Pan Tadeusz zachował wyraźne właściwości omawianego gatunku.

 

Niektóre powieści nazywa się epopejami. Dlaczego?

Przesądzają o tym następujące cechy:

  • pokazanie bohatera zbiorowego w ważnym dla niego momencie dziejowym,
  • rozlewność epicka, dużo opisów, dokładny obraz rzeczywistości,
  • ranga dzieła w kulturze – epopeja to rzecz wybitna, ważna dla społeczeństwa, swoisty pomnik literacki.

Właśnie dlatego Chłopów Władysława Reymonta nazywamy epopeją wsi, cechy eposu znajdziemy też np. w Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej czy Nocach i dniach Marii Dąbrowskiej.

 

Omów opis tarczy Achillesa. Wskaż cechy typowe dla eposu.

Epos Homera zawiera bardzo interesujący opis tarczy, którą na prośbę matki Achillesa wykuwa dla bohatera Hefajstos. Tarcza ta składa się z nałożonych na siebie pięciu okrągłych płyt o coraz mniejszej średnicy. Widoczne pasy ich obwodu zdobi boski kowal dziesięcioma scenami przedstawiającymi wyobrażenie kosmosu, rzeki Okeanos i różnych scen z życia ludzi.

Zauważ

Tarcza Achillesa została przedstawiona w momencie tworzenia się – stąd dynamika podkreślona jesz­cze przez skojarzenie tańczącego korowodu z ruchem koła garncarskiego. Opis jest wyjątkowo do­kład­ny, plastyczny, nie trzeba wiele trudu, by sobie wyobrazić scenę ukazaną na tarczy.

Jeszcze na tarczy wyrzeźbił wsławiony sztuką Kulawiec
Łąkę w uroczej dolinie ze srebrzystymi owcami.
Stały szałasy tam, stajnie, zagrody dachem pokryte.
Na łące piękny korowód dał sławny sztuką Ku­la­wiec,
Bar­dzo podobny do tego, który był w Knossos szerokiej
Kunsztem Dedala stworzony dla pięk­no­wło­sej Ariadny.
Chłopcy tam oraz dziewczęta bogato wyposażone
Wzajem za giętkie ramiona trzy­ma­jąc się wiedli tany.
W szatach przejrzystych tańczyły dziewczęta, a chłopcy w chitonach
Tkanych misternie i lśniących miękkim połyskiem oliwy.
W wieńce urocze dziewczęta były przybrane, a chłop­cy­
Mie­li mieczyki złociste na srebrem kutych rzemieniach.
Korowód zwijać się zaczął pląsającymi stopami
Łatwo i lekko. Tak garncarz wypróbowuje swe koło,
czy mu swobodnie wiruje w sprawnych do pracy ramionach.

Zauważ stałą obecność mitologii w dziełach Homera.

  • Hefajstos rzucił na ogień hartowną miedź oraz cynę,Złoto kosztowne i srebro, a potem prędko po­chwy­cił ­Cięż­kie kowadło. Na pniu je postawił i porwał do ręki Młot wielkiej mocy, a drugą ręką wziął chwytne obcęgi. Najpierw wykuwać rozpoczął tarczę ogromną i mocną,Całą kunsztownie zrobioną.
  • Homer utrwala krajobraz, łąki i owoce w sadach, także szczegóły stroju. Dzięki takim realistycznym opisom wiemy, jak się wówczas bawiono i czym zajmowano. Dla potomnych ma to dodatkowe zna­cze­nie – pozwala poznać bliżej realia życia w czasach Homera.
  • Zauważ elementy stylistyczne charakterystyczne dla autora Iliady: powtarzalne formuły mające uza­sad­nie­nie w przekazywaniu eposu drogą ustną („wsławiony sztuką Kulawiec”), liczne porównania – tu tańca do tworzenia garnka.
  • Zauważ szczegóły stroju – chiton (strój męski), wieńce dziewcząt, mieczyki… Na chwilę przenieśliśmy się w starożytny świat.

Opis tarczy Achillesa (na podstawie fragmentu Iliady Homera)

 

Odwołując się do tekstu, sformułuj argumenty na to, że świat stworzony na tarczy Achillesa ma cechy arkadii.

Arkadia to cudowna kraina szczęścia, życia w bliskości z naturą, radości z pracy. Jej znaki szczególne to – piękne łąki, miłość pasterzy, taniec młodych ludzi.
Podobne sceny rzeźbi na tarczy Achillesa Hefajstos: żyzne pole, na którym pracują gorliwie oracze, a włodarz częstuje ich miodem, chłopcy radośnie pracujący przy sianokosach, piękna i wydajna winnica, chłopiec śpiewa czystym głosem pieśń, młodzież niesie dzbany wina, przy pięknej łące stoją zagrody i stajnie, a młodzi ludzie w przejrzystych szatach radośnie tańczą. Arkadia.

 

Przytocz cztery cytaty potwierdzające, że tarcza Achillesa jest obrazem obyczajów starożytnego świata.

Hefajstos wyrzeźbił na tarczy sceny pracy, walki, odpoczynku. Zarysował stroje ludzi i ich za­cho­wa­nia. Są to doskonałe obrazy ówczesnej obyczajowości:

  • W szatach przejrzystych tańczyły dziewczęta, a chłopcy w chitonach
    (…) w wieńce urocze dziewczęta były przebrane, a chłopcy
    Mieli mieczyki złociste na srebrem kutych rzemieniach.
  • W rynku tymczasem przechodnie stanęli ciżbą, bo waśnią
    Jacyś mężowie tam byli dwaj o zapłatę skłóceni (…).
    Między sędziami na środku leżały dwa złote talenty,
    Które otrzymać miał ten z sędziów, co najsłuszniej rozsądzi.
  • Jedni więc bujne pokosy zboża rzucali na ziemię,
    drudzy wiązali je w snopy z pomocą powróseł ze słomy.
    Trzech się trudziło wiązaniem.
  • Uformowali swe szyki nad rzeką i bitwa zawrzała.
    Jedni na drugich miotali włócznie o grotach spiżowych.

Jak ulepszyć odpowiedź?
Zauważ, że przytoczone przykłady dotyczą różnych dziedzin życia – rozrywki, tańca, prawa, pracy w polu (sianokosy) i sposobu walki. Tę uwagę i dobór powinien docenić nauczyciel.

 

Omów mit, który stanowi genezę wydarzeń Iliady.

Zwróć uwagę na to, że geneza to nie to samo, co podstawa. Podstawą Iliady jest mit o wojnie trojańskiej. Ale jeśli w poleceniu masz wyjaśnić genezę, to znaczy, że musisz omówić przyczyny, wydarzenia, które sprawiły, że do wojny w ogóle doszło.

Iliada powstała na kanwie mitu o jabłku niezgody. Eris, bogini niezgody, rzuciła na stół jabłko z napisem „Dla najpiękniejszej”. Trzy boginie: Hera, Atena i Afrodyta poprosiły Parysa o rozstrzygnięcie sporu, której z nich należy to jabłko przyznać. Parys wybrał Afrodytę, gdyż bogini obiecała mu miłość najpiękniejszej na ziemi kobiety – Heleny. W konsekwencji Afrodyta pomogła Parysowi porwać Helenę do Troi (Parys był synem króla Troi Priama), a Achajowie pod wodzą Menelaosa, męża Heleny, zaatakowali Troję. Tak rozpoczęła się wojna trojańska, która jest tematem słynnego eposu.

 

Reportaż spod Troi

Komentarz: Jak o tym pisać?
Nie jest to z pewnością najprostsza forma szkolnego wypracowania, ale za to jaka ciekawa. Jeśli reportaże znasz tylko ze słownikowej definicji, to warto, abyś zapoznał się z choć małymi próbkami tekstów mistrzów gatunku: Melchiora Wańkowicza, Hanny Krall, Ryszarda Kapuścińskiego. Nie ma nic złego w tym, żebyś wzorował się na którymś z ulubionych reportażystów. Pamiętaj, że reportaż jest pisany przez świadka jakiegoś wydarzenia, który obserwował je na własne oczy. Potrzebna będzie Ci więc wyobraźnia i dokładna znajomość tekstu. Ponieważ temat nie precyzuje, które konkretnie wydarzenie z Iliady masz odtworzyć, możesz wybrać to najbardziej, Twoim zdaniem, interesujące.

 

Napisz charakterystykę porównawczą Hektora i Achillesa.

Komentarz: Jak o tym pisać?
Zacznijmy od najczęstszego błędu, jaki popełniają uczniowie, pisząc charakterystykę porównawczą. Porównanie jest kluczowym elementem tej pracy! Nie wystarczy sporządzić dwóch równoległych charakterystyk i złożyć je w całość, aby powstała dobra praca „na temat”. Bohaterów należy porównać na tych wszystkich płaszczyznach, które podlegają opisowi i ocenie w charakterystyce. Dopiero wtedy praca będzie zasługiwała na nazwę charakterystyki porównawczej.

Obu bohaterów należy przedstawić. Zwróć uwagę, że obydwaj to królewscy synowie pochodzący z wrogich sobie wojsk. Następnie porównaj wygląd obu bohaterów, cechy umysłu, charakteru. Omów ich postępowanie, skup się szczególnie na kulminacyjnym wydarzeniu – pojedynku obu bohaterów. I na koniec: jaki wniosek można wysnuć, porównując Achillesa i Hektora? Mnie przychodzi do głowy, że gdyby los nie kazał im walczyć po przeciwnych stronach, mogliby być wspaniałymi przyjaciółmi, prawdziwymi bratnimi duszami, ponieważ mieli podobne cechy, wyznawali podobne wartości. Ale, oczywiście, zapisz swoje własne przemyślenia.

 

Świat wartości bohaterów eposów.

Polecenie zawiera tylko lapidarnie sformułowany temat. Co wtedy, kiedy nie masz podanej formy pracy ani jej rozmiaru?
Nauczyciel chce sprawdzić nie tylko Twoją znajomość eposów, ale również umiejętność pisania. Dzięki tak sformułowanemu poleceniu dowie się, ile naprawdę masz na ten temat do powiedzenia (a raczej napisania) oraz czy potrafisz dobrać odpowiednią formę pisemną do danego tematu.

Komentarz:
Jak o tym pisać?
Oczywiście, odpowiednią formą będzie rozprawka, ale ambitnym proponuję esej – jest to forma ciekawsza, ale również trudniejsza. Przy rozprawce należy postawić jakąś tezę lub pytanie, np.: Jaki był świat wartości bohaterów eposów? Zwróć uwagę, że znajdziemy w eposach wiele problemów z literatury późniejszych epok: miłość, zdrada, wojna, wędrówka. Można się więc spodziewać podobnego „garnituru” wartości: dla jednych najwyższą wartością będzie przyjaźń, dla innych zemsta. Odwaga i honor z pewnością są istotne w czasie wojny, nie powinno też zabraknąć słowa o ojczyźnie – te wartości odnajdziesz w Iliadzie. A w Odysei? Zauważ, że tutaj następuje koncentracja na życiu prywatnym i wartościach z nim związanych: rodziną, miłością i wiernością, a z kolei cała Odyseja jest pochwałą bardzo istotnej wartości – sprytu – bo to on tak naprawdę pozwolił wreszcie powrócić Odysowi do domu po trudach tułaczki.

 

Wyszukaj i wypisz z tekstu Iliady stałe epitety.

Te środki stylistyczne są śladem, że eposy Homera funkcjonowały kiedyś w tradycji ustnej i były przeznaczone do recytacji. A oto przykłady: szybkonogi Achilles, gromowładny Zeus, różanopalca Jutrzenka, białoramienna Hera, Agamemnon – władca narodów.

 

Wypracowania

Achilles jako wzór rycerza starożytnego. Scharakteryzuj go.

Przypomnij sobie schemat charakterystyki:

  • zaprezentuj bohatera – napisz, kim był, co o nim wiemy
  • co wiadomo o jego wyglądzie
  • przedstaw cechy charakteru, stosunek do ludzi, system wartości
  • zaopiniuj

Ułóż konspekt pracy:

  • teza – bohater jest wzorcowym przykładem rycerza starożytnego – ma cechy wzorcowe dla tego typu – ale i indywidualne
  • prezentacja cech i komentarz potwierdzający tezę wstępną
  • wniosek na koniec pracy

Materiał do pracy

Masz do czynienia ze szczególnym bohaterem literackim – jednym z pierwszych typów, wzorców parenetycznych w europejskiej literaturze. Achilles to typowy rycerz antyczny – reprezentant cech, jakie wojownikowi przypisywano i uznawano za wzorcowe. Jego cechy będą nosić późniejsi bohaterowie – rycerze – także polscy, jak choćby ulubieńcy polskich czytelników – rycerze szlacheccy z Trylogii.

Rycerzy antycznych takich jak Achilles czy Hektor porównuje się też często z wojownikami średniowiecznymi, takimi jak hrabia Roland czy rycerze Okrągłego Stołu.

Kim był?
Herosem – czyli pół bogiem, pół człowiekiem. Mówi się o nim „boski Achilles”, jest nadludzko piękny i silny, ale też śmiertelny tak jak ludzie.

Słowo „heroiczny” znaczy dziś raczej bohaterski, zdolny do najwyższych poświęceń. Właśnie dzięki herosom takim jak Achilles.

Wygląd – Achilles jest piękny. Przebrany za dziewczynę – nie rozpoznany wśród córek Likomedesa. Może to świadczyć o delikatnej jak na mężczyznę urodzie – choć jego czyny rycerskie potwierdzają biegłość w walce i posiadanie cech męskiego wojownika. Wyjątkową cechą Achillesa jest ciało odporne na strzały – za sprawą kąpieli w wodach Styksu – w tej rzece wykąpała go matka, gdy był maleńki. Trzymała go za piętę – oto następna szczególna cecha – pięta Achillesa, jedyny słaby punkt rycerza. Znak szczególny – złota zbroja wykuta przez Hefajstosa – w tym słynna tarcza.

Cechy charakteru – odwaga, duma, waleczność, mściwość. Ambicja i pycha, poczucie swojej wyjątkowości. Ale przy tym – wierność w przyjaźni, zrozumienie dla bólu Priama, w końcu – umiejętność pogodzenia się z nim. Homer przedstawia czyny Achillesa wobec zdarzeń, takich jak: utrata kochanki, utrata przyjaciela, zemsta na wrogu, wspomnienie ojca. Bohater mści się, walczy, bywa wybuchowy, okrutny. Cecha, którą eksponuje sam autor, to gniew. „Gniew Achilla” opiewa w swoim pierwszym eposie Homer. A jednak rycerz jest też zdolny do współczucia – po rozmowie z Priamem zgodzi się na pogrzeb Hektora, czule wspomni swojego ojca. Te fakty pozwalają na dwa wnioski – ważne miejsce w skali wartości rycerza ma rodzina, pamięć ojca. Ważni dla Achillesa są ludzie – potrafi wznieść się ponad ból i nienawiść – to dowód głębokiego humanizmu bohatera.

Wniosek końcowy – Achilles to wzór rycerza starożytnego. Dyktuje cechy potomnym – rycerz to ktoś niezłomny, odważny, biegły w walce, honorowy, wierny. Ale to także sam Achilles – dumny, porywczy człowiek, kocha, rozpacza, tęskni. Odmienna osobowość niż na przykład Odyseusz czy… Hektor.

Dodaj:

To od Achillesa rozpoczyna się kariera postawy rycerskiej i kanonu rycerskiego w kulturze. Będzie należeć do największych skarbów i wzorców etycznych. Dowodem miejsce w Przesłaniu Pana Cogito Herberta:

Idź dokąd poszli tamci (…)
do grona twoich przodków: Gilgamesza, Hektora, Rolanda.

Bohater Iliady znalazł się pośród posągów kultury europejskiej.

 

Charakterystyka porównawcza Hektora i Achillesa

Uwaga – groźba błędu! Bardzo popularny błąd to pomysł: opiszę Hektora, potem Achillesa.
To ma być charakterystyka porównawcza! Bohaterów należy porównać na tych wszystkich płaszczyznach, które podlegają opisowi i ocenie w charakterystyce. Dopiero wtedy praca będzie zasługiwała na nazwę charakterystyki porównawczej.

  • Obie postacie należy przedstawić. Obydwaj to królewscy synowie, z wysokich rodów, ale wrogowie. Obaj waleczni i dumni rycerze. Ich relacja – to konflikt i nienawiść. Hektor zabił ukochanego przyjaciela Achillesa – za to wódz wyzwie go na pojedynek. Pod wieloma względami sobie równi, z małym szczegółem – Hektor jest człowiekiem, Achilles – herosem, chronionym przez czar kąpieli w Styksie.
  • Należy porównać wygląd obu bohaterów, cechy umysłu, charakteru. Uwaga – kulminacyjne wydarzenie – to chwila ich pojedynku. Obaj młodzi i piękni – Homer podkreśla w opisie pojedynku wspaniały hełm Hektora ozdobiony czterema złotymi kitami. Warto pamiętać, że Hektor walczy w zbroi Patroklosa – przyjaciela Achillesa. Autor podkreśla wspaniałość rycerza, nazywając go boskim Hektorem i świetnym jeźdźcem. Stały epitet: Hektor wiejący kitami. Heroizm Hektora wdaje się większy – pozastawia żonę i synka, jest prawym rycerzem, który spełnia obowiązek. Szanuje wroga. Z ust Achillesa płynie pogarda i nienawiść. Sympatia współczesnego czytelnika jest zdecydowanie po stronie Hektora. W walce Hektor dzielnie stawia czoło Achillesowi – choć nie ma szans. Umierając, prosi o pogrzeb – co sytuuje wartości religijne i obrzędy wysoko w jego skali wartości. Umiera ze słynnymi słowami na ustach:

Jednak nie padnę bez walki, w śmierć nie odejdę bez sławy,
Dzieła wielkiego dokonam, zostanę w pamięci potomnych.

Na koniec: jaki wniosek można wysnuć, porównując Achillesa i Hektora?
Być może gdyby los nie kazał im walczyć po przeciwnych stronach, mogliby być wspaniałymi przyjaciółmi, prawdziwymi bratnimi duszami, ponieważ mieli podobne cechy, wyznawali podobne wartości…

Zobacz:

Iliada – pytania i odpowiedzi

Iliada Homera

Iliada na egzaminie

Jaki wzorzec rycerza proponuje Iliada Homera? Odwołaj się do przykładów postaci z eposu.