Ważne skojarzenie
Niezwykle silne wydają się wpływy Koheleta na myślenie twórców barokowych. Motyw vanitas należy do podstawowych tematów epoki. Spójrzmy na Krótkość żywota Daniela Naborowskiego –
Godzina za godziną niepojęcie chodzi:
Był przodek, byłeś ty sam, potomek się rodzi.
i potem:
Dźwięk, cień, dym, wiatr, błysk, punkt – żywot ludzki płynie.
lub na Odmianę Hieronima Morsztyna:
Wszytko idzie za czasem
Jam żyw, a śmierć za pasem.
Jeden w łódź, drugi z łodzi,
Ten kona, ów się rodzi.
czy też tego samego autora Vanitas vanitatum et omnia vanitas:
Oj nie maszci na świecie nic zdradnym trwałego,
Wszelka rzecz bywszy ginie, śmierć koniec wszytkiego, (…)
Marność jest tego świata smak nad marnościami,
Ze wszytkimi swoimi pompy rozkoszami.
Motyw vanitas!
Oznacza motyw przemijania, marności i kruchości ludzkiego życia. Vanitas pojawia się w literaturze każdej epoki, będzie szczególnie eksponowany w baroku, potem w romantyzmie i modernizmie.
Kim jest człowiek? – porównanie Księgi Koheleta i Księgi Psalmów
Marnym prochem
Marność nad marnościami – wszystko marność.
[…]
Cóż bowiem ma człowiek z wszelkiego swego trudu
i z pracy ducha swego, którą mozoli się pod słońcem?
Bo wszystkie dni jego są cierpieniem,
a zajęcia jego utrapieniem. […]
To też jest marność i pogoń za wiatrem.
Księga Koheleta
Królem stworzenia
Czym jest człowiek, że o nim pamiętasz,
I czym – syn człowieczy, że się nim zajmujesz?
Uczyniłeś go niewiele mniejszym od istot niebieskich, […]
Obdarzyłeś go władzą nad dziełami rąk Twoich;
złożyłeś wszystko pod jego stopy […]
Księga Psalmów, Psalm 8
Świat i człowiek w Księdze Koheleta
Księga Koheleta podejmuje istotny w kulturze całej ludzkości motyw rozważań nad kondycją ludzkiego istnienia, zadaje pytanie: czym jest życie ludzkie i kim jest człowiek, daje też odpowiedź na pytanie o szczęście człowieka, o sens jego egzystencji. „Marność nad marnościami, wszystko marność. Wszystko marność i gonienie za wiatrem…” – oto motto całej Księgi. Księga Koheleta zawiera pesymistyczną koncepcję człowieka i jego dzieła. Człowiek jest istotą kruchą i przemija, podczas gdy ziemia trwa wiecznie. Wszystkie dzieła i czyny człowieka są przemijalne, człowiek nie nasyci się nigdy pożytkiem z całego trudu, jaki ponosi w życiu. Prawo przemijania powoduje, że człowiek nie zaznaje szczęścia, gdyż bogactwo, mądrość i rozum – wszystko to przemija, a życie jest tylko „gonieniem za wiatrem”. W wizji tej wieczna i nieprzemijalna jest ziemia i wieczne jest słońce, a słaby i kruchy człowiek – to marność.
Koncepcja ta w późniejszych wiekach niejednokrotnie była podejmowana i przypominana, stanowi nawet trzon filozofii dominujących w takich epokach, jak: średniowiecze, barok czy romantyzm.
Uwaga!
Nie znaczy to, że Biblia prezentuje tylko pesymistyczną wizję słabego człowieka i przemijalności jego życia. Biblia zawiera także koncepcję człowieka wspaniałego, harmonijnego i silnego – przykładem tej optymistycznej wizji mogą być Psalmy.
Zobacz:
Co oznaczają słowa Koheleta – vanitas vanitatum et omnia vanitas
Motyw vanitas vanitatum z Księgi Koheleta i jego barokowe wyobrażenie.