Akcja powieści Franza Kafki przypomina koszmar senny. Rzecz dzieje się w abstrakcyjnym mieście i bez konkretyzacji czasowej. Bohater – Józef K. – budzi się i od obcych urzędników, którzy naszli jego mieszkanie, otrzymuje informację, iż został postawiony w stan oskarżenia. Zaczyna się proces, bez przyczyn i bez dowodów, proces jak fatum – Józef K. nie wie nawet, o co jest oskarżony. Przechodzi fazy buntu i uległości. Wędruje po labiryntach strychów i budynków przedmieścia, w których mieszczą się sale sądowe. Jego życie zmienia się w koszmar – Józef K. żyje ze świadomością procesu, procesowi podporządkowane są jego praca, życie intymne, mieszkanie. Sprawa znajduje też fatalne zakończenie: nieznani kaci wykonują na Józefie K. wyrok – karę śmierci, wbijając mu nóż w serce. Dzieje się to w najmniej spodziewanym momencie.
Interpretacja
Interpretacja powieści jest tym trudniejsza, że autor nie wtrąca żadnych komentarzy odautorskich ani wyjaśnień. Fabuła jest wielką zagadką. Jak rozumieć anonimowe miasto, bohatera, tajemniczy sąd, proces i wyrok? Spróbujmy rozszyfrować te znaczenia dwojako:
- Losy Józefa K. możemy uznać za los człowieka postawionego wobec władzy: urzędów i instytucji, które o nim decydują. Z urzędnikami nie należy zadzierać, nie można zdradzić swojej niewiedzy lub wrogości. Typ urzędnika i typ petenta zarysowane są w utworze świetnie, poczucie wyobcowania i zagubienie w realnym świecie miasta także. Człowiek przegrywa w walce z takim molochem.
- Możemy przypisać powieści także sens metafizyczny. Oto rodzimy się, skazani na życie i na śmierć bez żadnych wyjaśnień. Podporządkowani jesteśmy odgórnie ustalonym prawom. Wyrok – śmierć – spada na nas bez zapowiedzi, nie wiadomo jak, kiedy i dlaczego. W takiej interpretacji sąd – władza, której człowiek podlega – to Bóg, proces – to trud życia, wyrok to natomiast śmierć człowieka. W tym ujęciu dzieje Józefa K. są parabolą ludzkiego losu, a powieść traktuje o niewiadomej ludzkiego istnienia, o samotności człowieka wobec realnego świata i wobec Boga. Najwyraźniej wyczuwamy tu wpływ filozofii egzystencjalizmu.
Franz Kafka
– niemieckojęzyczny chłopak z żydowskiej rodziny mieszkający w Pradze był bardzo zakompleksionym młodzieńcem. Uważał, że jest brzydki, uciekał od ludzi i przemykał się po świecie zgarbiony. Cichy i małomówny, zdecydował się na studiowanie… prawa! Bardzo obowiązkowy, lubiany, chyba nie do końca w porządku postąpił wobec swojej narzeczonej Felice Bauer. Dwa razy zerwał zaręczyny, w myśl idei naszego Judyma – „tylko w samotności można coś osiągnąć”. Nie przeszkodziło mu to pokochać jeszcze innych kobiet: Mileny Jenskiej czy Dory Dymant.
Kafka chorował na gruźlicę krtani i zmarł młodo – w wieku 41 lat. Przed śmiecią nakazał przyjacielowi Maxowi Brodowi spalić wszystkie swoje dzieła. Max Brod oczywiście tego nie uczynił. Złośliwi twierdzą, że Kafka znał doskonale swojego druha i wiedział, że tak właśnie się stanie.
Zobacz: