Jaką tematykę podejmuje Gabriela Zapolska w Moralności pani Dulskiej? Omawiając stosunki panujące w tej rodzinie, uzasadnij swoje zdanie.
Istotą utworu Gabrieli Zapolskiej jest schemat moralności mieszczańskiej, który autorka świetnie prezentuje w swoim dramacie, i który poddaje ocenie odbiorcy.
Zasadniczo znajdujemy się w kręgu małego, rodzinnego skandaliku. Mama Dulska, która trzyma w garści swoją mieszczańską rodzinkę (dwie dorastające córeczki Hesię i Melę, „dorośniętego” już syna Zbyszka i męża – „niemego”, niemrawego i zawojowanego ze szczętem Dulskiego), przymknęła oko na romans syna ze służącą Hanką, wolała bowiem, by „grzeszył w domu” niż włóczył się poza domem. Efekt był dla szacownej matrony przykry – Hanka zaszła w ciążę. Zbyszek uniósł się honorem, zapragnął zrzucić z siebie mieszczański blichtr, przeciwstawić się rodzinie i konwenansom, postanowił ożenić się z Hanką. Lecz klan mieszczańskiej familii wyperswadował mu ów bezecny pomysł. Hanka otrzymała finansową odprawę, Zbyszek powrócił zaś do swojego urzędniczo-dulskiego trybu życia. Słowem – powróciła rodzinna harmonia, bez cienia niesmaku.
Całe zdarzenie jest przykładem mieszczańskiej mentalności. Zapolska ostro krytykuje hipokryzję, obłudę i ciasnotę horyzontów mieszczuchów. Określa to mianem kołtunerii lub dulszczyzny – czyli właśnie poglądów, jakie reprezentuje pani Dulska: fałszu, małych brudnych rozgrywek przy wysokim mniemaniu o własnych walorach moralnych i obywatelskich. Niestety – z przesłania utworu jasno wynika, że opisany przykład nie jest wypadkiem jednostkowym, lecz reprezentatywnym dla ówczesnego mieszczaństwa.
Pytanie stawia wymóg, by wyrazić własne zdanie na temat stosunków panujących w rodzinie Dulskich. No cóż. Czy można pozytywnie ocenić kobietę, która usuwa ze swojej kamienicy lokatorkę, ponieważ ta „truła się i naraziła tym samym porządny dom na skandal…”, a jednocześnie ta sama strażniczka moralności chętnie przyjmuje czynsz od damy „lekkich obyczajów” i przymyka oko na romans syna ze służącą? Pani Dulska wychowuje swoje córki w atmosferze fałszu i zakłamania.
- Jej główne zasady brzmią: prać brudy w swoich czterech ścianach, utrzymywać porządek na pokaz, pieniądz nie śmierdzi.
- Drogowskazem regulującym postępowanie Dulskiej jest natomiast pytanie: „co sobie ludzie o tym pomyślą?”
Z kolei Zbyszek okazuje się człowiekiem słabym, steruje nim matka, nie umie wydobyć się z kręgu dulszczyzny – mimo że jest tego świadom. Wiedzie żywot, którego treścią jest „lumpowanie się” w knajpach – zresztą na koszt mamusi. Nie jest zdolny do podjęcia i wykonania stanowczej decyzji. Stosunki panujące w tej rodzinie budzą niesmak i niechęć. Nawet „ofiara” – Hanka potrafi wytargować wysoką opłatę za swoją krzywdę. Patrząc na to wszystko okiem widza lub czytelnika, odbiorca w ślad za autorką używa tytułowego pojęcia „moralność” ironicznie i z goryczą.
Moralność pani Dulskiej to tragifarsa złożona z następujących warstw:
- dramat obyczajowo-psychologiczny
- komedia obyczajowa
- dramat w konwencji naturalistycznej
Kilka słów o Gabrieli Zapolskiej
Sama była prowokującą postacią w swoich czasach. Oto wymarzyła sobie, że zostanie aktorką! W dodatku malowała włosy! Rozwodziła się, truła miksturą sporządzoną z fosforu z zapałek, nie miała szczęścia do mężczyzn: ma na koncie dwa nieudane małżeństwa. Wszystko to jak na owe czasy brzmi skandalicznie, a w dodatku – stała się przyczyną pojedynku. Z portretów wynika, że była ładna. Jej losy toczyły się do pewnego momentu zupełnie zwyczajnie: jako ziemiańska córka (matka jej była niegdyś tancerką w balecie warszawskim) pobierała nauki w przyklasztornej pensji we Lwowie, po czym „pokazano” ją w Warszawie jako pannę do zamążpójścia. Trafił się młody Konstanty Śnieżko-Błocki – więc wyszła za niego za mąż, co okazało się niewypałem. Potem – ze Stanisławem Janockim – też. Zafascynował ją teatr – ale jako aktorka nie zrobiła wielkiej kariery. Wszystko to spowodowało jej niechęć do mężczyzn, ich obarczała za swoje niepowodzenia, a nazwała wszelkie nieszczęśliwe sploty wydarzeń – zmową mężczyzn (Polska feministka?). Zmarła samotna w swojej lwowskiej willi Skiz, w wieku 64 lat a do historii przeszła jako autorka dramatów i pisarka.
Zobacz:
Omów kompozycję dramatu Zapolskiej pt. Moralność pani Dulskiej
Modernistyczny portret kołtunerii – Moralność pani Dulskiej Gabrieli Zapolskiej
Krytyka mieszczaństwa w Moralności pani Dulskiej Gabrieli Zapolskiej.
Kim jest Dulska? W jaki sposób Zapolska krytykuje kołtunerię, stwarzając tę postać?