Pogląd ludzi „epoki rozumu” w sprawie ich barokowych poprzedników był jednoznaczny. Ciemnotą i zacofaniem określili siedemnastowieczne społeczeństwo, a potępili zwłaszcza mit sarmaty i szereg szlacheckich obyczajów, które zresztą nadal stawały na drodze reform politycznych i kulturalnych. Nic więc dziwnego, że literatura ówczesna za ulubiony przedmiot szyderstw i krytyki obrała sobie arsenał wad i przywar szlacheckich.

  • Celował w tym Ignacy Krasicki. W Satyrach ukazywał, nawet przerysowane, wady szlachty, tak by uderzały w odbiorcę. Np. piętnował pijaństwo (Pijaństwo), rozrzutność, pychę i samowolę.
  • Ignacy Krasicki w bajkach ukazywał owe wady, ubierając w nie zwierzęta – i tu przygody szczurów, lisów, myszy obrazowały stosunki panujące wśród szlachty.
  • Wychowanie i nauczanie młodego szlachcica wyśmiał Ignacy Krasicki w Mikołaja Doświadczyńskiego przypadkach, tam również ukazał zagraniczne wojaże młodzieży szlacheckiej i obalił mit wyższości tego stanu nad innymi.
  • Komedia Juliana Ursyna Niemcewicza pt. Powrót posła wylicza szlacheckie wady wprost, za przykład biorąc Gadulskiego, obrońcę przywileju „liberum veto” i wyznawcę tezy o sarmackim pochodzeniu, jego żonę, rozkapryszoną i zmanierowaną kosmopolitkę, która lepiej mówi po francusku niż po polsku, wreszcie Szarmanckiego – także kosmopolitycznego „łowcę posagów”.
  • Komedie obyczajowe Franciszka Bohomolca i Franciszka Zabłockiego także wyśmiewały przestarzałe obyczaje i część cech mentalności szlacheckiej. Wystarczy dokonać przeglądu nazwisk bohaterów: są tam obok Dobrotliwskich: Staruszkiewicze, Gadulscy, Pijakiewicze i panie Modnickie.
  • Szlacheckie wady wyśmiewa także Adam Naruszewicz – przypomnijmy satyrę Chudy literat, która oskarża stan szlachecki o „nieuctwo, zacofanie i niechęć do ksiąg”.
  • Mówiąc o wadach szlacheckich, nie sposób nie wspomnieć o publicystyce czasów stanisławowskich. Przestrogi dla Polski Stanisława Staszica, a zwłaszcza Katechizm… Franciszka Salezego Jezierskiego wołają o reformy, ukazują zło istniejącego ustroju i prawa.

 

Zobacz:

Oświecony obywatel, beztroski Sarmata czy poeta filozof? Który z literackich wzorców epok oświecenia i baroku uważasz za najbliższy Twoim ideałom?

https://aleklasa.pl/gimnazjum/c267-lektury-do-egzaminu/bajki-krasickiego-pytania

Oświecenie wobec sarmatyzmu

Ukaż walkę z sarmatyzmem i cudzoziemszczyzną w literaturze polskiego oświecenia

Jakie ludzkie wady krytykuje Ignacy Krasicki w bajkach?

Jakie wady narodowe krytykuje Ignacy Krasicki w Satyrach?

Jakie pouczenia zamieszcza Adam Naruszewicz w satyrze pt. Chudy literat?

Publicystyka oświecenia w trosce o losy ojczyzny

Publicystyka epoki oświecenia