Rodzaje i budowa satyr
Satyra jest to utwór literacki, który ośmiesza lub piętnuje wady ludzi, obyczaje, charaktery, postawy światopoglądowe i orientacje polityczne, sposoby zachowań i mówienia itp. Satyra nie musi ukazywać sposobu napraw, podawać „lekarstwa” – jest ona po to, by negować, ośmieszać i pouczać.
Zwykło się mówić, że satyra przedstawia rzeczywistość w krzywym zwierciadle, zdeformowaną przez komiczne wyolbrzymienie lub pomniejszenie. W szerokim zakresie wykorzystuje chwyty karykatury i groteski. Za kolebkę satyry uznaje się literaturę rzymską.
W rozumieniu późniejszym pojęcie satyry utraciło sens gatunkowy, obejmując utwory reprezentujące różne rodzaje i gatunki literackie.
Wśród satyr wyróżniamy:
- satyry społeczno-obyczajowe (Rabelais, Rej, Kochanowski, Potocki, Krasicki),
- satyry polityczne – np. przeciw osobom znanym, publicznym (Wolter, Niemcewicz);
- satyry osobiste – skierowane przeciw osobom znanym z działalności politycznej (Defoe, Swift, Zabłocki),
- satyry literackie – przeciw szablonom i konwencjom literackim, np. Don Kichot Cervantesa jako satyra literacka na romans rycerski.
Można podzielić satyry ze względu na sposób przedstawienia treści:
- monolog – bezpośrednia wypowiedź, np. Świat zepsuty;
- monolog skierowany do kogoś, wzięty w cudzysłów (autor jest zdystansowany wobec wypowiedzi), np. Do króla;
- satyra dialogowa, np. Pijaństwo.
Zapamiętaj!
- Satyra to krótki, wierszowany utwór literacki wyrażający krytyczny stosunek autora do otaczającej go rzeczywistości.
- Przedstawiony w satyrach świat jest zdeformowany, a piętnowane zjawiska – wyolbrzymione.
- Gatunek sięga starożytności, satyry pisywał między innymi Horacy.
- Specyficzne cechy satyry oświeceniowej: nie atakowała konkretnych osób, lecz piętnowała wady typowe dla całego społeczeństwa.
Zobacz:
Jakie postacie kreuje i przedstawia Ignacy Krasicki w Satyrach?
Satyry Ignacego Krasickiego – trafna obserwacja rzeczywistości czy krytyka polskiego społeczeństwa?