- Żywot człowieka poczciwego Mikołaja Reja jest utworem parenetycznym – czyli propagującym pewien typ osobowości, który ma być wzorem cnót dla czytelników współczesnych autorowi. W tym przypadku ideał to „poczciwy ziemianin” – czyli szlachcic, właściciel dóbr ziemskich, wiodący prawy i spokojny żywot na swoich włościach. Twórcą tego portretu jest Rej – dobry gospodarz, człowiek bogaty, obdarzony głową do interesów, założyciel miast i różnowierca.
- W Żywocie człowieka poczciwego można zauważyć zamiłowanie Reja do magii liczb. Szczególnie uprzywilejowana jest liczba 4:
- cztery są płyny w człowieku i cztery typy ludzi: sangwinik (krew), flegmatyk (flegma), choleryk (żółć) i melancholik (żółć czarna),
- cztery wiatry,
- cztery żywioły (ogień, woda, powietrze i ziemia),
- cztery strony świata,
- cztery pory roku
- cztery epoki życia człowieka: dzieciństwo, młodość, wiek dojrzały i starość.
- Obserwując każdy z tych etapów, Rej podaje wiele pouczeń, jak wychowywać młodego człowieka, „co z nim czynić”, gdy nadchodzi wiosna, lato, jesień, zima… Autor szczególny nacisk kładzie na wiek dojrzały. Wyjaśniając swoim odbiorcom, czym jest szlachectwo, twierdzi, że nie jest to tylko wyróżnienie i powód do chwały, lecz przede wszystkim obowiązek, który nakłada na człowieka herb, powinność wobec ojczyzny i cnót, które należy spełniać.
- Rej posługuje się także antyprzykładami, włączając w utwór scenki negatywne – wyśmiewa naśladowców obcej mody, pretensjonalność i snobizm szlachty zapatrzonej na inne kraje. Mikołaj Rej proponuje poczciwemu szlachcicowi spokojny tryb życia w posiadłości wiejskiej, korzystanie z wszelkich dóbr, jakie przynoszą kolejne pory roku, a to opisuje z lubością zbiór owoców jesienią, a to rybołówstwo i zimowe polowania, a to wiosną prace w ogrodzie… Jest bowiem Żywot człowieka poczciwego wielką pochwałą wsi i życia wiejskiego.
- Rej nie stroni od analizowania wielu kwestii ważnych w życiu człowieka, takich jak dobór małżonków, praca i rozrywki, obowiązki obywatelskie. Poczciwy ziemianin wiedzie pogodne życie: nie boi się starości ani śmierci. Łatwo odnaleźć tu elementy filozofii stoickiej, bo wśród haseł Reja funkcjonują: spokój, umiar, cnotliwe życie zgodne z naturą i rozumem, rozplanowane, bez zbytnich namiętności. Prócz stoicyzmu widać echa epikureizmu. Nie zakazuje on pełnego korzystania z dóbr natury i wsi, namawia do czerpania z rozrywek, ukazuje, jak wielką przyjemnością jest życie zapobiegliwego, gospodarnego człowieka poczciwego.
Zapamiętaj!
Wzór parenetyczny – to wzór godny naśladowania. Średniowiecze dostarczało swoim odbiorcom ideału rycerza, ascety i władcy. Teraz, w renesansie, powstają nowe wzorce: ziemianina, dworzanina, obywatela – patrioty i uczonego artysty.
Zobacz:
Kim jest człowiek poczciwy w utworze Mikołaja Reja Żywot człowieka poczciwego?
Jakie wizje świata i człowieka poznałeś w literaturze renesansowej?