Oświeceniowa wizja świata
- W epoce oświecenia wierzono, że świat jest skończonym doskonałym mechanizmem, niby zegar nakręcony przez Wielkiego Zegarmistrza – Boga, a ludzie różnią się tylko rozumem, co wcale nie zakłóca harmonii, gdyż, jak stwierdził Kartezjusz w Rozprawie o metodzie, nie ma na świecie człowieka, który uważałby, że ma za mało rozumu.
- Panowało przekonanie, że rośliny, zwierzęta i ludzie są mechanizmami. Za pomocą matematyki wyjaśniano wszystko.
- Świat postrzegano jako gigantyczne laboratorium. Tajemnica istnienia została zdegradowana do błędu w obliczeniach.
- Ludzie mieli nie tworzyć, ale wykorzystywać możliwości tkwiące w naturze. Wolność człowieka miała być zrozumieniem konieczności.
- Celem nauki było poznawanie praw rządzących przyrodą. Wszystko opierało się na nauce, a sztuka była jedynie naśladowaniem natury.
- Uważano, że jeżeli ludzie będą kierowali się rozumem na ziemi, zapanuje prawdziwy raj.
- Człowiek nie był jednostką, ale gatunkiem. Przyznawano, że istotnie pojedynczy człowiek czasami cierpi, ale jest to bardzo małe zło służące ogólnemu dobru. Jeżeli podporządkuje się racjonalnym regułom, będzie szczęśliwym członkiem społeczeństwa.
Romantyczna wizja świata
- Świat pojmowano jako żywy, dynamiczny organizm podlegający procesowi nieustającego stawania się i rozwoju, składający się z różnorodnych i niepowtarzalnych elementów.
- Świat, zdaniem romantyków, jest tak bogaty i złożony, że poznanie rzeczywistości tylko za pomocą rozumu jest po prostu niemożliwe. Nie wszystko da się zważyć, zmierzyć i wyliczyć.
- Romantycy wierzyli w duchy, tzn. w takie zjawiska, których człowiek nie jest w stanie ogarnąć rozumem, a jeśli chce je poznać, musi wykorzystać wyobraźnię i podświadomość. Poznanie traktowane było jako kreacja możliwa dzięki intuicji, wyobraźni i uczuciu.
- Romantycy odrzucili oświeceniową koncepcję postępu i harmonijnego rozwoju świata, stawiając tezę, że świat doskonali się wśród męki i poświęceń ducha.
- Uważali, że człowiek jest istotą zakorzenioną w kosmosie przez podświadomość, elementy irracjonalne. Powinien dążyć do odkrycia swej natury, odnaleźć tożsamość własnej duszy i ducha kosmosu.
- Każdy człowiek jest niepowtarzalnym indywiduum, w związku z czym konflikt między nim a społeczeństwem z jego skostniałymi normami jest nieunikniony.
- Zindywidualizowany, a nie jak w oświeceniu stypizowany, człowiek staje w obliczu nie harmonii, ale ziemskiego chaosu.
- Sztukę uznawali romantycy za najdoskonalszą formę poznania, zdolną stworzyć symbol utajonej istoty bytu.
Zapamiętaj!
- Romantyzm
nazwa epoki (I połowa XIX wieku).
- Romantyzm
nazwa pewnej postawy życiowej, odrzucającej realizm, praktycyzm na rzecz uczuć, intuicji, wyobraźni.
- Romantyk
twórca epoki romantycznej.
- Romantyk
człowiek marzyciel, pełen wiary w ideały, w potęgę woli i uczucie – nawet wbrew rozsądkowi realiom.
Romantyczne „ja”
Oto po raz pierwszy w dziejach jednostka przeciwstawiona jest społeczeństwu i kulturze – i uznana za odrębny, rządzący się własnymi prawami świat. Dokonywane przez nią wybory mogą pozostawać w sprzeczności z ogólnie przyjętymi zasadami. Ba, nawet z powszechnymi prawami moralnymi! Sprzeczność ta jednak wcale nie oznacza, że wybory owe są złe. Romantyczne „ja” staje się pełnoprawną miarą rzeczywistości. Sprawy i rzeczy osądzane są zgodnie z własnymi kryteriami jednostki, które opierają się na jej konstrukcji psychicznej i uczuciach.
Ta przemiana w pojmowaniu stosunku jednostki do rzeczywistości ma z pewnością związek z ideałami oświecenia i rewolucji francuskiej. Hasło wolności zostaje tu wszakże potraktowane bardzo radykalnie – i łączy się z odrzuceniem postulatu użyteczności społecznej. Niewątpliwie jednak to myśl oświecenia doprowadziła do ukształtowania się polityczno-społecznego obrazu jednostki – obywatela o zagwarantowanej wolności sumienia i myślenia. Stąd już tylko krok do uczynienia z tej wolności nadrzędnego celu i warunku istnienia.
Ważne pojęcia związane z epoką
- Frenezja romantyczna to charakterystyczna dla jednego z nurtów literatury romantycznej skłonność do przesycania świata przedstawionego motywami okropności, zbrodni, szaleństwa, nieokiełznanych namiętności.
- Mesjanizm to pogląd przypisujący jednostkom, na przykład poecie, zbiorowości, a zwłaszcza narodom, na przykład Polsce, szczególne posłannictwo wobec ludzkości i historii, rolę niewinnie cierpiącego za innych Mesjasza, Zbawiciela.
- Profetyzm to dar przewidywania przyszłości, prorokowania, jasnowidzenia przypisywany niektórym jednostkom.
Zobacz:
Jakie pojęcia i hasła uznasz za najbardziej charakterystyczne dla epoki romantyzmu?