• Irracjonalizm – pogląd szczególnie charakterystyczny dla filozofii romantycznej. Przeciwstawia się bowiem racjonalnemu (czyli rozumowemu, naukowemu) poznawaniu rzeczywistości. Irracjonalizm nakazuje poszukiwać prawdy tylko za pomocą środków pozarozumowych, takich jak intuicja, przeczucie, wiara, instynkt.
  • Fantastyka – czyli ogół nadprzyrodzonych, niezwykłych zjawisk i istot, które pojawiają się w romantycznej literaturze. To całe zastępy faunów, duchów, rusałek i widm istniejących równoprawnie z osobami realnymi, w utworach tej epoki.
  • Tajemniczość – romantyzm w pełni wykorzystał urok tajemnicy, niewyjaśnionych zdarzeń, mrocznych przestrzeni, atmosfery spisku i tajemnych sytuacji.
    • Seweryn Goszczyński Zamek kaniowski;
    • Adam Mickiewicz Grażyna;
    • George Byron Giaur.
  • Orientalizm – romantycy ze szczególną namiętnością zwrócili się ku kulturze Wschodu. Orientalizm – czyli fascynacja tradycją arabską, perską, japońską, chińską – zaowocował w wielu utworach – a to opisem egzotycznych krajobrazów, a to akcją umieszczoną w tureckich haremach, wreszcie opisem bogactwa obyczajów wschodnich, „przeniesionych” do europejskiej literatury.
    • George Byron Giaur, Korsarz;
    • Adam Mickiewicz Sonety krymskie;
    • Juliusz Słowacki Ojciec zadżumionych, Arab.
  • Ludowość – romantycy korzystali z elementów kultury ludowej w wielu aspektach. Przede wszystkim przejęli ludowy sposób postrzegania świata – uczuciowy i intuicyjny odpowiadał idealnie romantycznemu światopoglądowi. W rezultacie zaakceptowali ludową wersję chrześcijaństwa, łączącą naukę Kościoła z tradycjami pogańskimi, i uznali ludowe kategorie moralne. Przejmowali fabuły ludowych baśni i legend, trawestowali ludowe piosenki. Często romantyczny poeta stylizował się na wiejskiego bajarza lub wróżbitę. W wielu romantycznych utworach odnajdziemy folklorystyczne schematy wersyfikacyjne, słownictwo gwarowe i opisy gminnych obrzędów. Zwrot do kultury ludowej był także w przypadku literatury polskiej metodą ocalenia narodowej tożsamości. Pieśń gminna stała „na straży narodowego pamiątek kościoła”.
    • Adam Mickiewicz Dziady cz. II, Ballady i romanse;
    • Juliusz Słowacki Balladyna;
    • Wincenty Pol Mazur (Piękna nasza Polska cała).
  • Historyzm – kultura ludowa była jednym źródłem motywów literatury romantyzmu – drugim, równie ważnym, okazała się historia własnego narodu. Romantycy lubili powracać do czasów średniowiecznych, umieszczać „w historii” akcję utworów, czerpać tematy z historycznych kronik.
  • Mistycyzm – postawa typowa dla uduchowionych przedstawicieli epoki . Mistycyzm zakłada bowiem możliwość duchowego kontaktu z bóstwem, stąd często spotykamy w literaturze romantycznej sceny mistyczne: widzenie, objawienie, prorocze sny itp. Mistycy takie właśnie wydarzenia traktują jako najprawdziwsze formy poznania świata, wierzą, że każda rzecz i każda sprawa ma ponadzmysłowy, niepoznawalny, nierealny byt, a człowiek widzi tylko jedną, realną stronę zjawisk.
    • Adam Mickiewicz Dziady, Ballady i romanse;
    • Juliusz Słowacki ­Król-Duch.
  • Indywidualizm romantyczny – czyli jednostkowość, poczucie odrębności i wyizolowania człowieka, zwłaszcza bohatera romantycznego. Począwszy od Wertera – bohatera powieści Goethego – niepokój jednostki, jej wyobcowanie, „wyrastanie” ponad tłum stało się ogromnie ważną i modną cechą literatury romantycznej.
    • Adam Mickiewicz Konrad Wallenrod, Dziady cz. IV;
    • Juliusz Słowacki Kordian;
    • Zygmunt Krasiński Nie-Bos­ka komedia;
    • George Byron Giaur.

 

W każdej literaturze istnieje utwór traktowany jako manifest przełomu.

  • Polska:
    Adam Mickiewicz Ballady i romanse (1822)
  • Włochy:
    Novalis Chrześcijaństwo albo Europa
  • Anglia:
    William Blake Zaślubiny Nieba i Piekła,
    William Wordsworth przedmowa do Ballad ­lirycznych
  • Francja:
    Wiktor Hugo przedmowa do dramatu Cromwell (1827)
  • Niemcy:
    Agust Wilhelm Schlegel O dialogu romantycznym,
    Friedrich Schlegel List o powieści

 

Ważne pojęcia związane z epoką

  • Frenezja romantyczna to charakterystyczna dla jednego z nurtów literatury romantycznej skłonność do przesycania świata przedstawionego motywami okropności, zbrodni, szaleństwa, nieokiełznanych namiętności.
  • Mesjanizm to pogląd przypisujący jednostkom, na przykład poecie, zbiorowości, a zwłaszcza narodom, na przykład Polsce, szczególne posłannictwo wobec ludzkości i historii, rolę cierpiącego za innych Mesjasza, Zbawiciela.
  • Profetyzm to dar przewidywania przyszłości, prorokowania, jasnowidzenia przypisywany niektórym jednostkom.

 

Zobacz:

Ważne pojęcia związane z epoką romantyzmu

Przywołaj kluczowe pojęcia polskiego romantyzmu i wyjaśnij ich znaczenie.

Jakie pojęcia i hasła uznasz za najbardziej charakterystyczne dla epoki romantyzmu?

Poezja polskiego romantyzmu

ROMANTYZM – TABELA

Wprowadzenie do romantyzmu – charakterystyka epoki

Romantyzm – charakterystyka