- W historyczno-literackim łańcuchu epok po oświeceniu następuje romantyzm. Epoka rzeczywiście inna. Powstrzymajmy się od ocen – nie „lepsza, ciekawsza, wartościowsza”, lecz odmienna w swojej filozofii, rozumieniu świata i poszukiwaniu prawd o nim.
- Oświecenie za symbol swój przyjęło światło – a zatem jasność – wszystko w sztuce tej epoki odbywa się w pełnym blasku. Nawet literatura obiera sobie za czas wydarzeń dzień – trudno tam znaleźć akcję, która miałaby miejsce nocą.
- Co innego romantyzm – ta epoka ukochała noc, ciemności i cienie. Być może dlatego, że noc sprzyja pozaziemskim istotom, ciemnym postaciom, baśniowym indywiduom, które wszak lękają się światła, a także spiskom i buntownikom… Ciemności wywołują wizje, pobudzają wyobraźnię, bliższe są nierealnym sferom ludzkiego odczuwania. Łatwiej w ciemności o atmosferę grozy, o uczucie – i o to chodziło romantykom…
- Groza, uczucie, samotność, sfery niesprawdzalne naukowo, pozaziemskie – to krąg tematów ulubionych przez romantyków, to pojęcia tworzące atmosferę epoki. Oświeceniowej nauce, rozumowi, harmonii i ładowi wewnętrznemu człowieka romantyzm odpowiedział namiętnością, intuicją, rozdarciem duszy…
- Oświecenie ożywiło duszę antyku, romantyzm wskrzesił mroki średniowiecza i świat szekspirowski. Nazywany był (zwłaszcza w pierwszej fazie) okresem burz i naporu. Romantycy nie ufali wiedzy i jej twierdzeniom, zaufali za to bez granic przeczuciom, snom, objawieniom, można powiedzieć, że funkcjonowali w uduchowionym, idealnym wszechświecie.
Epoka romantyzmu nie przebiegała w całej Europie tak samo. Romantyzm europejski był epoką krótkotrwałą, w dziedzinie polityki oznaczał bunt mieszczaństwa przeciw systemowi feudalnemu. Umieszczamy tę epokę między dwoma „burzami” historycznymi: w czasie od Rewolucji Francuskiej do Wiosny Ludów. Natomiast wszystkie wcześniejsze tendencje o podobnym, „romantycznym” charakterze (bo były takie już przed rewolucją) nazywamy ogólnie preromantyzmem.
W Polsce rzecz miała się zgoła inaczej.
Tu romantyzm trafił na bardzo podatny grunt. Do ideałów natury filozoficznej w Polsce dołączył się ważny czynnik polityczny. Przecież Polska XIX wieku była rozdarta między trzech zaborców, upadły też nadzieje na niepodległość związane z epoką Napoleona. Kongres Wiedeński 1815 r. rozczarował Polaków – Królestwo Kongresowe nie było samodzielnym państwem. Młode pokolenie XIX w. rozpoczęło działania antyzaborcze – ideologia romantyzmu bardzo temu sprzyjała. Dlatego tak silny w owym czasie był pierwiastek patriotyczny i tak mocne piętno wycisnął na literaturze. Dlatego romantyzm w Polsce jest jedną z najbogatszych epok i najbardziej oddziałujących na późniejsze pokolenia. Inne ma także granice czasowe. Początek umieszczamy w r. 1818 lub 1822, a koniec łączymy z upadkiem powstania styczniowego – 1864 roku.
Jakie były filozoficzne założenia romantyzmu?
Dla romantyków polskich szczególnie ważna była filozofia niemiecka, poszukiwali bowiem podstaw swoich poglądów w dziełach braci Schleglów, F.W.J. Schellinga, J. Gotlieba Fichte, F. Hegla. Filozofowie niemieccy byli ojcami teorii romantycznego światopoglądu. Ogólnie mówiąc, głosili następujące postulaty:
- W procesie poznawania świata należy posługiwać się wyobraźnią, przeczuciem, intuicją.
- Ducha należy postawić ponad materią w hierarchii wartości.
- Świat ma w rzeczywistości naturę duchową, materia jest sprawą drugorzędną (spirytualizm).
- Za pomocą rozumu świata zbadać ani rozpoznać nie można.
- Poezja jest wyrazem geniuszu – elementem boskości w człowieku – wyobraźnia zaś najważniejszym czynnikiem sprawczym poezji (Schelling).
Jakie utwory literatury europejskiej zyskały miano romantycznych manifestów?
W każdej literaturze istnieje utwór traktowany jako manifest przełomu.
- Polska: Adam Mickiewicz Ballady i romanse (1822);
- Włochy: Novalis Chrześcijaństwo albo Europa;
- Anglia: William Blake Zaślubiny Nieba i Piekła, William Wordsworth przedmowa do Ballad lirycznych;
- Francja: Wiktor Hugo przedmowa do dramatu Cromwell (1827);
- Niemcy: Agust Wilhelm Schlegel O dialogu romantycznym, Friedrich Schlegel List o powieści
Wiek XIX
Wiek XIX był wiekiem romantycznej wiary w uczucie, w stwory wyobraźni, zjawy, duchy, bunt i spisek.
Wiek XIX był również wiekiem rewolucji przemysłowej!
- To wiek XIX powie światu, że dyliżans i koń nie są jedynymi środkami lokomocji. Powstają pierwsze lokomotywy, w 1829 roku startuje słynna Rakieta Stephensona, w 1830 w Anglii wyrusza pierwszy pociąg z Liverpoolu do Manchesteru, 1832 – zaczyna działać pierwsza kolej we Francji. Dziś, w dobie zawrotnej prędkości, nie zdajemy sobie sprawy, jak wielką to było rewolucją.
- Telegraf rodzi się w pierwszej połowie XIX wieku. W 1866 linia telegraficzna połączy obie półkule. Potem ludzie wymyślą telefon. W XIX wieku – na korbkę, dziś coraz częściej noszony w kieszeni.
- Fotografia – tak dobrze nam znana i lubiana – rodzi się w 1818 roku!
- Poszukiwania źródeł energii – na razie w fazie początków, zaowocują już wkrótce, a ich efektem będzie wszechwładna dziś elektryczność! Ale najpierw, w 1852 roku, Polak – Łukasiewicz, wynalazł lampę naftową.
Wiek XIX był wiekiem wielkich namiętności, zupełnie innym niż wiek XX, który wstydzi się uczuć. Wiek XIX – epoka pojedynków, peleryn i cylindrów – był zdominowany przez ideał serca i duszy. Ale rozum i nauka wcale nie umarły. Przeciwnie – postęp ówczesnej wiedzy był ogromny i wiele naszych dzisiejszych cudów techniki źródła swoje ma w romantyzmie.
Zobacz:
Jakie pojęcia i hasła uznasz za najbardziej charakterystyczne dla epoki romantyzmu?