Sformułowana już w starożytności definicja tragizmu mówi, że sytuacja tragiczna ma miejsce wówczas, gdy bohater stoi przed koniecznością dokonania wyboru między dwoma racjami, które są równorzędne, lecz każda decyzja bohatera będzie zła – przyniesie negatywne skutki. W takiej właśnie sytuacji znalazł się Konrad Wallenrod, gdy zbliżała się wojna z Krzyżakami. Musiał wybrać pomiędzy miłością do ojczyzny a miłością do Aldony. Wybrał Litwę – poświęcił swoje życie prywatne i miłość ukochanej kobiety. Z kolei gdyby wybrał dobro prywatne – także nie byłby szczęśliwy. Nie pozwoliłyby mu żyć spokojnie wyrzuty sumienia, zresztą Krzyżacy szybko zwyciężyliby Litwę i zburzyli spokój jej mieszkańców.
Konflikt: życie prywatne a ojczyzna nie jest jedyną sprzecznością racji, przed jaką stoi Konrad Wallenrod. Sytuacja tragiczna rozgrywa się w jeszcze jednej sferze: bohater musi wybrać między honorem a zwycięstwem nad Krzyżakami. Dzieje się bowiem tak, że metoda, jaką obiera Konrad, jest jedynym sposobem walki z Krzyżakami, lecz to metoda niegodna prawego rycerza. Wallenrod musiał kłamać, musiał dokonać zdrady – a takie czyny nie mieszczą się w kodeksie rycerskim. Gdyby jednak postępował etycznie, stanął do walki twarzą w twarz z Krzyżakami – poniósłby klęskę i zaprzepaścił przyszłość ojczyzny.
Tak więc Konrad Wallenrod poświęcił swój honor, a być może i zbawienie, gdyż był chrześcijaninem, a grzeszył – lecz nie mógł tego uniknąć, i w tym tkwi tragizm Mickiewiczowskiego bohatera. Ciężar popełnionej zdrady nie pozwolił mu wrócić do normalnej egzystencji, odebrał sobie życie nie ze strachu przed krzyżacką zemstą, ale w poczuciu własnej klęski. Samobójstwo było jeszcze jednym sprzeniewierzeniem się chrześcijańskiej etyce. Stwierdzenie, że „niebo za młodu umiał poświęcić” nie jest metaforyczne. Konrad zdradził i Krzyżaków, i złamał śluby zakonne, a zdrada była grzechem najcięższym. (Przypomnijmy, jak srodze zostali ukarani wiarołomcy w Balladach i romansach – Pani z Lilii i Strzelec ze Świtezianki).
Romantyczne cechy Konrada Wallenroda:
- gotycyzm (akcja rozgrywa się w średniowieczu),
- orientalizm (w pieśni Alpuhara),
- mesjanizm (poświęcenie głównego bohatera),
- indywidualizm jednostki stającej do samotnej walki ze złem (Konrad Wallenrod),
- konflikt szczęścia prywatnego ze służbą ojczyźnie,
- bunt, spisek, podstęp jako metody walki,
- poezja jednym z tematów wiodących.
Zobacz:
Konrad Wallenrod – narodowy bohater czy zdrajca? Twoja ocena postaci.
Wallenrod – rycerz, patriota, mąż. Na czym polega jego tragizm?
Jak określisz rolę pieśni i poezji w życiu narodu na podstawie Konrada Wallenroda?