Wymowa Kordiana układa się według następujących punktów problemowych:
- podsumowanie i ocena powstania listopadowego;
- polemika z Adamem Mickiewiczem;
- portret psychologiczny Kordiana jako Polaka pielgrzyma i jako bohatera romantycznego;
- koncepcja Polski jako „Winkelrieda narodów” – dyskusja o mesjanizmie.
Powyższe motywy porządkują materiał dramatu, który zawiera się w następujących częściach:
Przygotowanie – Jesteśmy świadkami fantastycznej sceny, w której, jak w Szekspirowskim Makbecie, wiedźma i szatan warzą podejrzaną strawę w czarodziejskim kotle. Na skutek magicznych zabiegów „wyczarowują” i oceniają kolejnych przywódców powstania listopadowego. Rzecz dzieje się w chacie czarnoksiężnika w roku 1799, 31 grudnia w nocy (noc sylwestrowa, rozpoczynająca nowe stulecie!).
Prolog – trzy osoby prologu przedstawiają trzy propozycje kształtu i roli, jaką ma spełniać poezja. Jest to nie tylko fragment, który ujawnia sąd autora w tej kwestii, lecz także polemika z Mickiewiczem.
W jaki sposób Juliusz Słowacki prowadzi w Kordianie polemikę z Adamem Mickiewiczem?
Akt I – poznajemy Kordiana, piętnastoletniego, uduchowionego poetę, zakochanego w starszej od siebie Laurze. Rzecz dzieje się w ziemiańskim dworze. Stary sługa Grzegorz opowiada bohaterowi trzy opowieści – trzy propozycje życia. Spotkanie z Laurą świadczy o głębokim uczuciu Kordiana, lecz ukochana wyraźnie go lekceważy, nawet nieco wyśmiewa. Akt I kończy się tragicznie – Kordian strzela do siebie.
Akt II Rok 1828. Wędrowiec. Kordian żyje. Przemierza Europę, widzimy go w Londynie, we Włoszech, w Watykanie u papieża, na Mont Blanc, gdzie wygłasza swój monolog. Z okrzykiem „Polska Winkelriedem narodów!” – Kordian zostaje przeniesiony do Polski (na chmurze).
Akt III Spisek koronacyjny – car Mikołaj koronuje się na króla Polski. Wmieszani w tłum poznajemy poglądy społeczeństwa w tej sprawie. W scenie IV w podziemiach, w kościele św. Jana odbywa się zebranie spiskowców, wśród których pod postacią podchorążego rozpoznajemy Kordiana. Spiskowcy dyskutują, a potem głosują, czy dokonać zamachu na cara, czy nie. Grosz – za życie, kula za śmierć władcy. Przeważają grosze… Kordian jednak w uniesieniu sam decyduje się dokonać zamachu – w nocy ma bowiem wartę w zamku.
- Scena V – to ważny moment, gdy Kordian kieruje się do sypialni cara, by go zabić. Przestępują mu drogę Strach i Imaginacja, bohater uświadamia sobie grzech, który ma popełnić – zabójstwo i królobójstwo. Nie jest w stanie tego uczynić. Mdleje na progu sypialni carskiej.
- Szpital wariatów – leżącego tu Kordiana odwiedza Doktor o cechach szatana. Przedstawia mu wariatów – mesjaszy. Jeden jest krzyżem, drugi podtrzymuje niebo, by nie spadło na ludzi – obaj prezentują swoistą ocenę mesjanizmu.
- Na placu Saskim Kordian, na rozkaz księcia Konstantego, dokonuje konno skoku przez piramidę z karabinów, czym zyskuje sobie uznanie Wielkiego Księcia, lecz car jest nieugięty i każe rozstrzelać Kordiana.
- Scena IX to rozmowa cara z bratem – Wielkim Księciem, która obnaża ciemne sprawki obu monarchów, lecz Konstanty uzyskuje ułaskawienie Kordiana. Scena końcowa dramatu to egzekucja Kordiana, adiutant pędzi z ułaskawieniem, lecz nie wiadomo, czy zdąży…
Zobacz:
Kordian jako dramat o powstaniu listopadowym. Jak Słowacki ocenia powstanie?
Przedstaw najważniejsze wydarzenia w życiu Kordiana, bohatera dramatu Słowackiego
Jak oceniasz typ psychologiczny reprezentowany przez Kordiana? Przedstaw dzieje bohatera.