Kordian jako dramat o powstaniu listopadowym. Jak Słowacki ocenia powstanie?
Wstęp I
Z powstaniem listopadowym wiązała się twórczość wielu poetów – były to utwory związane z nurtem poezji tyrtejskiej, zachęcające do walki. Powstawały też utwory podsumowujące powstanie – jednym z takich gorzkich utworów jest dramat pt. „Kordian”. Rozliczenie powstania nie jest jedynym tematem tego dzieła, ale bardzo ważnym.
Wstęp II
Konsekwencją powstania listopadowego była likwidacja Królestwa Polskiego jako autonomicznego organizmu państwowego, zamknięcie działalności wielu instytucji kulturalnych oraz emigracja niemal wszystkich ważnych twórców romantycznych. Życie literackie w kraju zostało właściwie sparaliżowane. Zmieniło się oblicze literatury polskiej; takie gatunki jak ballada czy powieść poetycka odeszły w zapomnienie. Potrzebowano nowych tematów i nowych gatunków. Odpowiedzią na te nowe potrzeby jest np. „Kordian” Słowackiego, w którym artysta rozlicza powstanie listopadowe.
Rozwinięcie
Akcja Kordiana toczy się, co prawda, w latach 20. XIX w., lecz w warstwie aluzyjnej dramat odnosi się do powstania listopadowego. Ważnymi tematami są skuteczność czynu oraz ocena etyki działań spiskowców.
Najbardziej jednoznaczna ocena powstania została ukazana w Przygotowaniu rozpoczynającym dramat. Miejsce akcji Przygotowania to „chata sławnego niegdyś czarnoksiężnika Twardowskiego”. Diabły wyczarowują w kotłach przywódców powstania. I choć nie padają nazwiska, ówcześni odbiorcy dramatu bez problemu domyślali się, o kim mowa.
Generał Chłopicki, choć ma wielkie ambicje, godne Napoleona, nie ma geniuszu tego wielkiego wodza. Jest już stary, izoluje się od ludu. Diabły mówią: „dajmy mu na pośmiewisko sprzeczne z naturą nazwisko”. Brak mu umiejętności strategicznych, zdecydowania. Na pewno nie jest to dobry przywódca, podobnie jak książę Czartoryski, przesadnie ostrożny. Skrzynecki jest powolny, ociężały, nie nadaje się do pracy pod presją czasu i stresu. Poza tym cechuje go… niechęć do akcji militarnych. Generał Krukowiecki? To zdrajca, który po pertraktacjach z Rosjanami podpisał akt kapitulacji Warszawy. Z kolei Lelewel to uczony zakopany w książkach i papierach, nad działania przedkłada teoretyzowanie. Wszyscy przywódcy zostali ocenieni bardzo źle. Żaden nie spełnił pokładanych w nim nadziei.
Przypatrzmy się, jakie jeszcze źródła klęski zrywu wskazywał wieszcz.
Po pierwsze, była to niedojrzałość pokolenia powstańców – bardzo młodych ludzi, podobnie jak Kordian, bohater dramatu. Decyzja o udziale w spisku, którą podejmuje Kordian, nie jest dokładnie przemyślana, podjęta zostaje pod wpływem kontaktu z piękną przyrodą i wybujałej wyobraźni bohatera. Poza tym jego decyzji sprzyja romantyczna oprawa spotkania konspiratorów – podziemia kościoła św. Jana, mrok, bliskość grobów królewskich… Chyba i młodzi powstańcy listopadowi nie przemyśleli dokładnie możliwych konsekwencji swoich czynów. Powstańcy byli także zbyt słabi moralnie, by stworzyć nową etykę walki. Chcieli pozostać wierni kodeksowi rycerskiemu; nieetyczna walka przerażała ich. Stąd wątpliwości, strach, niezdecydowanie… Przypomnijmy sobie choćby scenę, gdy Kordian właściwie bez problemu może zabić cara. Dopadają go jednak Strach i Imaginacja, wytwory jego ducha, i zamach kończy się fiaskiem.
Słowacki był również przeciwnikiem idei poświęcenia jednostki dla dobra ogółu – a taką postawę prometejską zamierzał przyjąć Kordian planujący zabójstwo cara. Tymczasem jedynie ogólnonarodowy zryw mógłby zakończyć się zwycięstwem. Niestety, naród nie dorósł do takiego czynu. Choć większość Polaków miała wrogi stosunek do zaborcy, nie była zdolna do czynu.
Zakończenie
Czy Juliusz Słowacki oskarżał powstańców, był przeciwnikiem zrywów niepodległościowych? Myślę, że nie – poeta jedynie wskazywał źródła klęski. Wieszcz doceniał ten zryw, szlachetne idee, które kierowały powstańcami i ich poświęcenie. Jednak ich zapał, patriotyzm i miłość do ojczyzny to jedyne argumenty Słowackiego na obronę powstania.
Zobacz:
Kordian jako dramat o powstaniu listopadowym. Jak Słowacki ocenia powstanie?
W jaki sposób dramat romantyczny nawiązuje do tematyki powstania listopadowego?
Jakie tematy poruszone w Kordianie Słowackiego uznasz za najważniejsze?
Omów cechy dramatu romantycznego na przykładzie Kordiana Słowackiego
Przedstaw najważniejsze wydarzenia w życiu Kordiana, bohatera dramatu Słowackiego