Alegorią nazywamy obrazowe przedstawienie jakiegoś pojęcia za pomocą umownych i stałych motywów. Umownych i stałych – to bardzo ważne – bo to przede wszystkim odróżnia alegorię od symbolu. Alegoria opiera się na skojarzeniu możliwie oczywistym i jednoznacznym, np. paw, przedstawiający, czyli alegoryzujący pychę. Alegoria nie podlega interpretacji – można najwyżej jej nie zrozumieć na skutek braku zdolności autora bądź niedostatków własnej wiedzy i wyobraźni.
Przykładem alegorii może być choćby owa rozkładająca się pani owinięta chustą i wyposażona w kosę w Rozmowie mistrza Polikarpa... Albo inna postać, z zawiązanymi oczyma, trzymająca w jednej ręce wagę, a w drugiej miecz i alegoryzująca sprawiedliwość. Nie musi to być zresztą osoba ani w ogóle coś ożywionego.
Przyjrzyjmy się dokładniej najbardziej znanym średniowiecznym motywom.
Choćby taki taniec śmierci (danse macabre) – to przecież nic innego niż alegoria jej potęgi.
Mógłby ktoś powiedzieć, że przecież to przykład metafory, i miałby rację. Alegoria bowiem to po prostu specyficzny jej rodzaj – działający automatycznie, przez błyskawiczne skojarzenie, nie zaś interpretację.
Jeszcze coś – alegoriami mogą być nie tylko rzeczy i przedmioty, ale określone zachowania i gesty. Przykładem problem ars moriendi – z jej wszystkimi rytualnymi, stosownymi dla danego stanu społecznego następującymi kolejno po sobie akcesoriami – z których każde alegoryzuje tę lub tamtą cechę i zasługę umierającego.
Zapamiętaj!
Alegoria odpowiada w zasadzie temu, co nazywamy symbolem w potocznym języku. Ale tu kryje się poważna pułapka. Bo jeśli w języku codziennym mówimy, że na przykład dziecko na znaku drogowym symbolizuje niebezpieczeństwo potrącenia go, to w języku teorii literatury symbolem nazywamy jakiś obraz wieloznaczny – nadający się do różnorakich interpretacji.
Zobacz:
12. Danse macabre i ars moriendi – przedstaw stosunek człowieka średniowiecza do śmierci
Czym jest motyw danse macabre w literaturze i sztuce średniowiecznej?
Czym jest motyw danse macabre w literaturze i sztuce średniowiecznej?
Przedstaw wizję śmierci i danse macabre w Rozmowie mistrza Polikarpa ze Śmiercią.
Motyw danse macabre w Rozmowie mistrza Polikarpa ze Śmiercią