Dlaczego twórczość Stanisława Barańczaka zyskała sobie miano poezji politycznej?
- Prawdopodobnie dlatego, że tematy, które podejmuje poeta, były zrośnięte z rzeczywistością Polski lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych, że twórczość Barańczaka była reakcją na mechanizmy działające w Polsce Ludowej i że biografia poety w pewnym sensie od wydarzeń politycznych zależała, a wiersze wydawane były w publikacjach podziemnych. Barańczak to poeta tzw. Nowej Fali lat siedemdziesiątych, związany z Poznaniem.
- Debiutował w roku 1965, działał w KOR, pracował na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza, lecz został wyrzucony za działalność wywrotową. W latach 1976 – 1980 utwory Barańczaka były objęte zakazem druku. Od 1981 r. przebywa w USA, gdzie pracuje jako profesor literatury polskiej na Uniwersytecie Harwardzkim.
- Barańczaka wlicza się w nurt poetów neolingwistów, którzy materię swoich utworów tworzyli z żywej mowy potocznej, wykorzystywali w poezji wszelkie możliwości języka, wyzyskiwali całe jego bogactwo. Wydał m.in.: Tryptyk z betonu, zmęczenia i śniegu, Atlantydę i inne wiersze z lat 1981-85.
- Barańczak był bardzo znany jako tłumacz poezji angielskiej, amerykańskiej, rosyjskiej. Faktem jest także, że łatwiej zrozumieć wymowę i atmosferę utworów poety tym, którzy pamiętają lata siedemdziesiąte i życie w Polsce Ludowej. Rzeczywistość codzienna – dziś zupełnie inna, jest bowiem jej tematem.
- Nie znaczy to jednak, że jest to poezja tylko i wyłącznie polityczna i tylko cele polityczne realizująca. Ma ona także walory moralne, jest głosem w dyskusji o pozycji Polski wobec świata, bywa też zwana poezją metafizyczną – gdyż Barańczak prowadzi często dialog z Bogiem, tyle że na czysto ludzkie, zwykłe ziemskie tematy. Główna zaś myśl tej poezji to protest przeciwko przemocy i zafałszowaniu życia, zniewoleniu jednostki, realiom komunistycznego systemu ubiegłych lat.
W Tryptyku z betonu… wyróżniał poeta tzw. wiersze mieszkalne. Jest tam wiersz pt. Mieszkać. W tym utworze zawarł poeta całą szarą beznadziejność życia w systemie ludowym. Mieszkanie to jama w betonie, poczucie wiecznej obserwacji, szpiegostwa i donosu, napiętnowania, przycupnięcia „kątem” w pustce i biedzie. W tym wszystkim – ósmy cud świata, człowiek, co brzmi zaiste ironicznie. Z kolei „wiersze nabywcze” opowiadają o świecie kolejek i filozofii tego świata (Co dziś rzucili, Pan tu nie stał itp.).
Inny ciekawy utwór to Jeżeli porcelana, to wyłącznie taka. Smutna przestroga przed jakimkolwiek przywiązaniem się do rzeczy, które otaczają człowieka, zwrot do przeciętnego obywatela zaplątanego w wir historii, który myślał (niepoprawny!), że sam stanowi o sobie i że wolno mu czuć się na świecie „jak u siebie w domu”! Ileż w tym wierszu historii, której świadkami i uczestnikami są przedmioty otaczające człowieka! Gąsienica czołgu, but tragarza – najeźdźcy, ucieczka, przeprowadzka, emigracja to odwieczne zagrożenia, które nie pozwolą uczestnikowi dziejów ani się zasiedzieć, ani gromadzić dóbr. Porcelana, fotel, odzież, książki, plany – symbole pokoju i spokojnego życia pokoleń – nie dla mieszkańca naszego kraju zostały przeznaczone. Nie wolno się do nich przywiązywać. Jeśli już muszą być, to takie, których nie żal porzucić, zostawić, oddać grabieżcy, bo nic nie jest na zawsze. Poeta, który sam odczuł gorycz historii w życiu, poucza mądrze, lecz nie jest to przesłanie cyniczne, pozbawione emocji. Pozornie – tak, mówi te słowa człowiek twardy, beznamiętny i zdecydowany. W rzeczywistości skrywa rozpacz, a nawet poczucie niesprawiedliwości, bo któż zgodzi się oddać słodycz spokojnego życia za przymus wiecznej tułaczki? Syn tego narodu, skazany na taką właśnie historię jest adresatem wiersza Barańczaka. Dlatego wiersz ten kojarzy się z Turystyką Brylla i ze zgryźliwym utworem Andrzeja Bursy Modlitwa dziękczynna z wymówką, w którym to poeta składa Bogu dziękczynienie za wszystko, a nie może mu darować jednego: „Ale dlaczego uczyniłeś mnie Polakiem?” – to właśnie jedyny zarzut.
Wiersz Jeżeli porcelana, to wyłącznie taka jest utworem powstałym w konkretnym czasie historycznym, ale to także wiersz uniwersalny. Tego typu wierszy wyłącznie do wymiaru poezji politycznej sprowadzać nie można.
Jeżeli porcelana to wyłącznie taka
Jeżeli porcelana to wyłącznie taka
Której nie żal pod butem tragarza lub gąsienicą czołgu,
Jeżeli fotel, to niezbyt wygodny, tak aby
Nie było przykro podnieść się i odejść;
Jeżeli odzież, to tyle, ile można unieść w walizce,
Jeżeli książki, to te, które można unieść w pamięci,
Jeżeli plany, to takie, by można o nich zapomnieć
gdy nadejdzie czas następnej przeprowadzki
na inną ulicę, kontynent, etap dziejowy
lub świat
Kto ci powiedział, że wolno się przyzwyczajać?
Kto ci powiedział, że cokolwiek jest na zawsze?
Czy nikt ci nie powiedział, że nie będziesz nigdy w świecie
czuł się jak u siebie w domu?
Zobacz:
Stanisław Barańczak – NN próbuje sobie przypomnieć słowa modlitwy
Jakie zjawiska poetyckie określane są w historii literatury polskiej mianem Nowej Fali?