Mapa polskiej poezji współczesnej

Chronologiczny przegląd poezji współczesnej – według dat debiutów

Przed rokiem 1920

• LEOPOLD STAFF (1878-1957) – określany jako poeta trzech pokoleń. Choć debiutował w Młodej Polsce (Sny o potędze, 1901) wierszami przesyconymi duchem nietzscheanizmu, był bardzo aktywny również w dwudziestoleciu (m.in. Ścieżki polne, Wysokie drzewa, Barwa miodu). Utożsamiany z poetycką elegancją i spokojem, po wojnie wydał tradycyjny tom Martwa pogoda (1946), by w 1954 roku kompletnie zaskoczyć nowoczesną formą (Wiklina).

• JAROSŁAW IWASZKIEWICZ (1894-1980) – debiutował w 1915 roku, w 1920 roku został współzałożycielem grupy Skamander.
  • Pierwszy tom: Oktostychy cechował estetyzm, Dionizje (1922) – ekspresjonizm, skłaniał się też później ku klasycyzmowi, metafizyce (Lato 1932), poezji kultury, zawsze jednak jego poezja odznaczała się niezwykłym kunsztem i dbałością o formę.
  • W latach 40. publikował wiersze z czasu wojny, w latach 1945-53 do jego twórczości wkradły się akcenty socrealistyczne.
  • W tomie Jutro żniwa (1963) unowocześnił język poetycki.
  • Dwa ostatnie tomy: Mapa pogody (1977) i Muzyka wieczorem (pośmiertnie 1980) to renesans tej poezji. Pojawia się motyw starego poety, prywatność, refleksje nad kulturą i naturą, a wiersz tradycyjny sąsiaduje z nowoczesnym.
  • Był też Iwaszkiewicz mistrzem krótkiej formy prozatorskiej, opowiadania (Panny z Wilka, Brzezina). Pisał też powieści (najbardziej znana Sława i chwała).

• ANTONI SŁONIMSKI (1895-1976) – kolejny skamandryta. Choć już w 1918 zakładał kabaret literacki w kawiarni Pod Picadorem, był aktywny w latach 20. i 30. jako poeta, recenzent i felietonista, wydał także wiersze wojenne (słynny Alarm) i powojenne (Wiersze 1958-63), w których poruszał kwestie moralne i obywatelskie. Od 1939 roku przebywał na emigracji, w 1951 roku wrócił na stałe do Warszawy. Zapamiętano go jako autora Kronik tygodniowych (nawiązanie do tytułu Prusa) i Alfabetu wspomnień.

• KAZIMIERZ WIERZYŃSKI (1894-1969) – debiutował w 1913 roku, w 1919 roku wydał pierwszy tom Wiosna i wino. W międzywojniu też skamandryta, po wojnie (wyjechał w 1939 roku) nie wrócił do Polski.
  • Rozkwit jego talentu przypadł na czasy międzywojnia (Laur olimpijski, 1927).
  • Po wojnie jego talent załamał się (poeta stracił prawie wszystkich bliskich), nowy rozdział w liryce poety stanowią tomy Korzec maku (Londyn, 1951), Siedem podków (Nowy Jork, 1953) , Tkanka ziemi, Kufer na plecach, Sen mara oraz pamfletowy Czarny polonez (Paryż, lata 60.). Odnowił wtedy warsztat poetycki, odrzucił klasyczne rygory, pogłębił tematykę. Wypowiadał się również w prozie, felietonach, esejach. Napisał też książkę o Szopenie (Życie Chopina).

• JAN LECHOŃ (1899-1956) – debiutował już jako uczeń w 1913 roku, współtworzył Pro Arte et Studio, kabaret literacko-artystyczny Pod Picadorem, grupę poetycką Skamander.
  • Jego pierwszy znaczący tom Karmazynowy poemat (1920) i drugi Srebrne i czarne (1924) przyniosły mu poetycką sławę, ale także niełatwą świadomość bycia wieszczem – przytłoczony sławą, niemal zamilkł, dopiero wojna obudziła w nim poetycką pasję (Lutnia po Bekwarku, Aria z kurantem), po wojnie Marmur i róża.
  • Pisał również eseje i prowadził, opublikowany potem, dziennik.
  • Zgorzkniały, przebywał na emigracji. Do dawnej sławy i dobrej kondycji psychicznej nie wrócił już nigdy. Popełnił samobójstwo.

• JULIAN TUWIM (1894-1953) – również skamandryta, debiutował w 1913 roku, był współzałożycielem Picadora. We wczesnej liryce z lat 20. (Czyhanie na Boga, Sokrates tańczący, Siódma jesień, Wierszy tom czwarty) buntował się przeciw konwencji Młodej Polski.
  • W tomach z końca lat 20. i z lat 30. pojawiły się niepokój i gorycz. Jarmark rymów (1934) to z kolei tom z elementami ostrej satyry. Najwyższe osiągnięcie satyrycznego kunsztu to Bal w Operze (powst. 1936, wyd. 1946), ukazujący elity władzy przedwrześniowej Polski.
  • W czasie wojny powstały wydane w 1949 roku Kwiaty polskie – nawiązujące do tradycji poematu dygresyjnego.
  • W ostatnich latach życia poety nie powstały żadne istotne wiersze.
  • Warto też pamiętać o bogatym dorobku translatorskim Tuwima i o jego najbardziej chyba znanych wierszach dla dzieci.

• WŁADYSŁAW BRONIEWSKI (1897-1962) – już w 1914 roku redagował i wypełniał własnymi wierszami pisemko młodzieży niepodległościowej Młodzi idą. Ale właściwie debiutował w latach 20. (w 1924 wiersz Poeta-robotnik, przekład z Majakowskiego, w 1925 roku pierwszy tom wierszy Wiatraki oraz manifest proletariacki Trzy salwy (wraz ze Standem i Wandurskim).
  • W latach 20. i 30.w tomach Dymy nad miastem (1927), Troska i pieśń (1932) i Krzyk ostateczny (1938) oraz w poemacie Komuna Paryska dominowała problematyka społeczno-polityczna.
  • W latach wojny powstawały wiersze z tomów Bagnet na broń (1943) i Drzewo rozpaczające (1945) – w późniejsze powojenne wydania ingerowała cenzura, nie publikowano niektórych wierszy, tuszując legionową przeszłość, antysowieckie nastawienie i ideowe rozterki Broniewskiego.
  • W twórczości powojennej Broniewski opowiada się jednak jednoznacznie za systemem (Słowo o Stalinie 1949 – wzorzec poematu heroicznego), w latach 50. pisze też poematy liryczne Mazowsze i Wisła.
  • W 1956 roku wydany zostaje cykl przejmujących wierszy Anka, poświęconych córce, którą Broniewski stracił. Krytyka porównywała te utwory z Trenami Kochanowskiego.

Lata 20.

• MARIA PAWLIKOWSKA-JASNORZEWSKA (1891-1945) – siostra pisarki Magdaleny Samozwaniec, córka Wojciecha Kossaka, wnuczka Juliusza, poetka i dramaturg, bliska kręgowi Skamandra. Mistrzyni poezji ulotnej, kobiecej, erotyku. Jej poezja pełna jest kobiecych drobiazgów, bibelotów, ulotnej elegancji. Tytuły mówią same za siebie.
  • Debiutowała w 1922 roku tomem Niebieskie migdały, potem w latach 20. i 30. wydawała kolejno tomy: Różowa magia, Pocałunki, Dansing, Wachlarz, Cisza leśna, Paryż, Profil białej damy, Surowy jedwab, Szkicownik poetycki…
  • Rok 1939 stanowił smutny przełom w życiu i twórczości poetki – oderwanie od kraju, tęsknota i obniżenie poetyckich lotów (wydała wtedy 2 zbiory, trzeci zaginął u wydawcy, projektowane tam wiersze znalazły się w tomie Ostatnie utwory).
  • Twórczość to niezwykle popularna i na ogół spotykała się z uznaniem krytyki.

• KONSTANTY ILDEFONS GAŁCZYŃSKI (1905-1953) – debiutował w 1923 roku, a debiutem książkowym był Porfirion Osiełek, czyli Klub Świętokradców (powieść poetycka, 1929). Działał w grupie Kwadryga, współracował z Cyrulikiem Warszawskim. Związany był z grupą Skamandra.
  • Jego utwory z lat 20. podejmują motyw poety-cygana lub są utrzymane w tonacji groteskowo-żartobliwej.
  • W 1931 roku pisze nadrealistyczny Bal u Salomona, powstają też wiersze polityczne i Noctes aninenses.
  • W latach wojny pisze m.in. wiersze: Pieśń o żołnierzach z Westerplatte, Pieśń o fladze, Matka Boska Stalagów.
  • Po wojnie współpracuje z Przekrojem, Tygodnikiem Powszechnym, Odrodzeniem.
  • Na obczyźnie napisał Notatki z nieudanych rekolekcji paryskich, już w Krakowie Zaczarowaną dorożkę.
  • Pisał też wiersze okolicznościowe, był również znany jako autor Listów z fiołkiem i Teatrzyku „Zielona Gęś”.
  • W latach 50. wydał poemat Niobe (1951) oraz Wit Stwosz (1952). Za poetycki testament Gałczyńskiego uważa się Pieś­ni (1953).

• JULIAN PRZYBOŚ (1901-1970) to chyba najwybitniejszy poeta Awangardy Krakowskiej.
  • Debiutował wierszem Cieśle (Skamander, 1922). W pierwszych tomikach (Śruby, 1925, i Oburącz, 1926) realizował koncepcję Tadeusza Peipera (fascynacja wielkomiejską cywilizacją i pracą, bohater liryczny to człowiek aktywny, stanowiący jedność z maszyną). W tomie Z ponad (1930) pojawia się zachwyt wiejskim pejzażem, rozczarowanie miejską cywilizacją i rzeczywistością społeczną. Chłop staje się heroicznym kreatorem.
  • W latach 1933-1939 ujawniają się w wierszach nastroje katastroficzne, jednak Przyboś pozostaje wierny głównym założeniom poetyki awangardowej (m.in. zasadzie „najmniej słów”). W najlepszym tomiku Równanie serca (1938) zbliżył się do poetyki Schulza.
  • Po wojnie także był rzecznikiem poezji awangardowej. Nie rozwijał problematyki metafizycznej, sens życia widział w sztuce, a możliwość wiecznego trwania w działaniach twórczych. W 1961 roku Odą do turpistów rozpoczął głośną polemikę z młodymi poetami (to on stworzył pojęcie turpizmu!). Wyjątkowe miejsce zajmują napisane dla córki Wiersze dla Uty, będące zabawą literacką.
  • Jako krytyk debiutował atakiem na Kasprowicza. Był również autorem szkiców literackich, esejów o sztuce, tłumaczył też poezję, m.in. Majakowskiego i Rilkego.

• JERZY JURANDOT (1911-1979) – satyryk, komediopisarz, mąż znakomitej felietonistki Stefanii Grodzieńskiej. Współpracował z kabaretami: Mignon, Małe qui pro quo, Cyrulik warszawski. Założył teatr satyryków Syrena w Łodzi i Teatr Satyryków w Warszawie, gdzie prezentował skecze, monologi, wiersze i piosenki stylizowane na ballady podwórkowe (Oj niedobrze, Panie Bobrze) oraz komedie obyczajowe. W ostatnich komediach wykorzystywał osiągnięcia dramatu awangardowego (np. Pamiątkowa fotografia, 1969, i Rachunek nieprawdopodobieństwa, 1971).

• ALEKSANDER WAT (1900-1967, właśc. Aleksander Chwat) debiutował skandalizującym tomem Ja z jednej strony i ja z drugiej strony mego mopsożelaznego piecyka, złożonym z chaotycznie zestawionych fragmentów. Wat wciąż eksperymentował, zwłaszcza z językiem – deformował słowa, tworzył dziwaczne neologizmy, łamał składnię, eksponował brzmienia, otwierając pole wyobraźni, bo – jak pisał – „powstają wtedy obrazy, nie dające się wyobrazić”. Inspirowała go twórczość nadrealistów (Czyście nie widzieli ulicy Gołębiej?), popisywał się paradoksami, parodiami tradycji literackich, połączeniami słów i zdań na zasadzie gry językowej. Utwory futurystyczne były zabawą, ważne utwory powstaną później, m.in. Mój wiek (1977) – nagrane i opracowane przez Miłosza wspomnienia ukazujące dramat lewicującego intelektualisty. Wat stał się sławny dopiero po śmierci.

• ADAM WAŻYK (1905-1982) w swojej awangardowej liryce odcinał się od tradycji młodopolskiej (niechęć do nadmiernej poetyzacji, do symboliki i metafizyki) i propozycji Awangardy Krakowskiej (które wydawały mu się sztuczne).
  • W pisanych ascetycznym, prawie pozbawionym metafor, językiem w wierszach monologach zestawiał obrazy na zasadzie luźnych skojarzeń, nie zachowując między nimi logicznych związków. Jednocześnie opisywał konkretną, odbieraną zmysłowo rzeczywistość. Tę cechę poezji Ważyka oddają dwa manifesty – w Apologii jest zawarta pochwała konkretu, a w Liryce potwierdzenie, że poezja jest ciągłym cudotwórstwem i niespodzianką.
  • Prawdziwą sensacją stał się ogłoszony w 1955 roku Poemat dla dorosłych, w którym Ważyk odwołał swoje wszystkie wcześniejsze poglądy polityczno-społeczne.
  • Po 1956 roku, odszedł zupełnie od polityki i wrócił do typu twórczości sprzed wojny oraz zajął się tłumaczeniami literatury rosyjskiej, ukraińskiej i francuskiej.

Lata 30.

• Ksiądz JAN TWARDOWSKI (ur. 1915-2006) prezentuje franciszkański wymiar chrystianizmu – w ciepłej, wypełnionej miłością do świata poezji pochyla się nad każdym stworzeniem – kwiatem, biedronką, mrówką. Nie lubi poezji pojęciowej, nie operuje konkretem. W wierszu Ratunek wzywa dzikiego królika, chrząszcza i ślimaka, by ratowali go przed abstrakcjami. W jego wierszach Bóg, świat i człowiek tworzą jedność. Wiersze refleksyjne są zapisem rozważań o świecie, o istnieniu w nim dobra i zła. Za zadanie człowieka uważa dążenie do dobra, tzn. dawanie siebie innym, bo ludzie potrzebują siebie. Sprawy wielkie i ostateczne traktuje bezpośrednio, czasem bezceremonialnie. Ma wyjątkowy dar aforystycznego formułowania myśli, chętnie posługuje się paradoksem i elipsą. Zakorzeniony w tradycji, zbliżający się do awangardy przez zamiłowania do skrótu myślowego i odległej metafory, stworzył oryginalną poezję, która cieszy się ogromną popularnością i odniosła – co nie jest częste w przypadku poezji – sukces rynkowy.

• CZESŁAW MIŁOSZ (1911-2004 , pseud. Jan Syruć, ks. J. Robak) – współzałożyciel grupy poetyckiej Żagary, laureat Nagrody Nobla w 1980 roku, w powojennej Polsce wydawał od 1980 roku (z wyjątkiem tomu Ocalenie, 1945) tomiki w drugim obiegu.
  • Przed wojną opublikował Poemat o czasie zastygłym (1933) i Trzy zimy (1936) – tomiki wierszy oscylujących między tęsknotą za arkadią a przeczuciem apokalipsy. Na ich katastrofizm składa się głównie przekonanie o kryzysie wartości i przeczucie zbliżającej się nieokreślonej zagłady.
  • W 1943 roku powstał Świat (poema naiwne) otwierający nowy rozdział w twórczości, będący wyrazem wiary w dobroć i rozumność świata mimo istniejącego w nim zła. Napisane w tym czasie Głosy biednych ludzi to poezja prawie publicystyczna, posługująca się kpiną, ironią i w wypowiedziach poszczególnych osób dowodząca kryzysu kultury europejskiej.
  • Przekonaniu o ocalającej roli poezji podporządkował cały późniejszy program poetycki (Traktat moralny, Ars poetica?, Który skrzywdziłeś). W liryce był moralistą śledzącym kryzys kultury europejskiej (Dziecię Europy), próbującym zapanować nad chaosem świata ze stoickim ideałem szczęścia. Coraz częściej wracał do kraju dzieciństwa, głęboko przeżywał dramat pisania dla nikogo i konsekwentnie tworzył po polsku (Moja wierna mowo). Szukając dla poezji „formy pojemnej” (Ars poetica?), zwracał się ku klasycyzmowi i sięgał po takie gatunki literackie jak traktat (np. Traktat moralny, Traktat poetycki). Pisał językiem komunikatywnym, zachowując obiektywizm – częściej dyskutował niż rozstrzygał. Klasyczną tradycję łączył z zakorzenieniem w kulturze (mistrzowie to Eliot, Szekspir, Blake, Mickiewicz, Dostojewski, tradycja biblijna) i naturze, patos z potocznością i ironią.
  • W 1998 roku zdobył Nike za zbiór miniesejów Piesek przydrożny. W 2000 roku wydał znakomity tom wierszy To.
  • Pisał też świetne eseje (Rodzinna Europa, Rok myśliwego, Szukanie ojczyzny) oraz powieść (Dolina Issy z akcentami autobiograficznymi).

• ANNA ŚWIRSZCZYŃSKA (1909-1984) – mistrzyni poezji kobiecej, na wskroś realistycznej, lapidarnej, przesyconej codziennością. Debiutowała w 1930 roku w Bluszczu jako poetka. Najważniejsze utwory napisała po wojnie: Jestem baba (1972), Budowałam barykadę (1974) – poetycki notatnik z powstania warszawskiego, Szczęśliwa jak psi ogon (1978), pośmiertnie Cierpienie i radość. Twórczość poetycka z rekomendacją Czesława Miłosza, który tłumaczył jej wiersze i propagował jej twórczość za granicą. Pisała również wiersze i opowiadania dla dzieci oraz dramaty.

Lata 40.

• KRZYSZTOF KAMIL BACZYŃSKI (1921-1944) – twórczość poetycka przypada głównie na lata okupacji, choć zaczął tworzyć już w gimnazjum. Zdążył ogłosić tylko dwa konspiracyjne zbiory: Wiersze wybrane i Arkusz poetycki. Mimo młodego wieku był znany w środowisku literackim, zbierał entuzjastyczne recenzje (Kazimierz Wyka), jego wiersze cieszyły się popularnością. Choć zginął w powstaniu, podobnie jak jego żona Barbara, zachowały się rękopisy jego wierszy. Pierwszy powojenny wybór wierszy Śpiew z pożogi ukazał się w 1947 roku.
  Młody poeta porównywany był ze Słowackim, pisał o niepokojach pokolenia Kolumbów, o konieczności dramatycznych wyborów, straconej młodości spędzonej „z głową na karabinie”, pisał też piękne erotyki. Jego twórczość określa się jako poezję apokalipsy spełnionej.

• TADEUSZ KUBIAK (1924-1979) ma w dorobku wiele wierszy, ale to pierwszy powojenny tom Słowo pod żaglem (1948) uznano za najlepszy. Pojawił się w nim typowy dla tego czasu motyw fikcyjności świata, w którym pewna jest tylko śmierć. W okresie socrealizmu pisał utwory okolicznościowe (np. poematy: Rzecz o trasie W-Z, 1949 i Serce Partii, 1951). Później tworzył wiersze nastrojowe, liryczne, ale też żartobliwe i satyryczne. Nietrudne w odbiorze, odwołujące się do podstawowych emocji, głoszące radość życia przyniosły mu dużą popularność – najbardziej znane tomy to: Ikaryjskie morze (1964) i Piąta twarz Światowida (1966). Pisał też teksty piosenek i wiersze dla dzieci.

• TADEUSZ ŚLIWIAK (1928-1994) oprócz wierszy pisał książki dla dzieci i teksty piosenek oraz tłumaczył Okudżawę. W jego refleksyjnej poezji znajdziemy przede wszystkim tragizm historii i obrazy oblicza ziemi nakreślone przy użyciu słów kluczy, takich jak las, drzewo, ogień, popiół i zwierzę.

• WISŁAWA SZYMBORSKA (1925-2012) – poetka reprezentująca nurt intelektualny, laureatka Nagrody Nobla (1996). Debiutowała wierszem Szukam słowa (1945). Jej dwa pierwsze tomy mają charakter przygody z socrealizmem i jak stwierdził Artur Sandauer – „wydają się w ogóle tak odmienne, jak gdyby wyszły spod innego pióra”.
  • Właściwy debiut przypada na rok 1957, kiedy ukazał się tomik Wołanie do Yeti, a poetka wybrała postawę zdystansowanego obserwatora. Jej pisanie było swoistą grą pomiędzy różnymi ujęciami tego samego tematu, ale zawsze z kręgu spraw egzystencjalnych, a jej sposób widzenia ma postać subtelnej ironii i żartu. Niezależnie od wielkości i znaczenia tematyki utworów zwracają one uwagę oryginalnością językową. Autorka posługiwała się mową potoczną, neologizmami, antytezą, paralelą, prowokacyjnie zestawia kontrasty, potrafi operować wyszukaną prostotą, często lapidarnością sformułowań.

• MIRON BIAŁOSZEWSKI (1922-1983) – jego debiutancki tomik Obroty rzeczy (1956) miał w intencji autora spowodować w poezji przewrót na miarę kopernikańskiego. Wiersze te manifestowały bunt przeciw skonwencjonalizowanej oficjalnej kulturze, jej patosowi i programowemu optymizmowi. Wprowadził do poezji nowy temat – nobilitował kulturę peryferyjną, jarmarczną (cykl Ballady peryferyjne), bohaterami czynił przedmioty codziennego użytku, często brzydkie i zniszczone.
  • Kolejnymi zbiorami wierszy wpisał się w nurt poezji lingwistycznej – głównym przedmiotem zainteresowania czyniąc język. Z uwagą, ale podejrzliwie obserwuje polszczyznę, gra z jej normami, demaskuje skostnienie. Interesuje go język mówiony, potoczny – notuje i groteskowo przekształca jego niedbałe, kalekie formy, rozbija słowo na znaczące cząstki, wydobywa wieloznaczność języka, kpi z wiary w jego precyzję. Wiersze Białoszewskiego często robią wrażenie zabawy, żartu, parodii. Pozostał wierny lingwizmowi do końca swojej twórczości. W połowie lat 60. zaczął w utworach notować drobne obserwacje obyczajowe, scenki, sytuacje, podsłuchane rozmowy.
  • Jest również świetnym autorem tomów prozy, począwszy od Pamiętnika z powstania warszawskiego, poprzez tomy dotyczące mieszkania na Saskiej Kępie, wyjazdów pod Warszawę i… do USA.
  • Odrębnym osiągnięciem Białoszewskiego są jego dokonania teatralne.

• ZBIGNIEW HERBERT (1924-1998) – interesuje go problematyka moralno-egzystencjalna. Istotne miejsce w jego wierszach zajmuje przeszłość, stając się obiektem odniesienia do współczesności. W ten sposób Herbert próbuje określić kondycję człowieka XX wieku, którego obowiązkiem jest służba prawdzie i nieskazitelność etyczna. Poeta umiejętnie łączy klasycyzm rozumiany jako uzasadnienie harmonijnej wizji świata z doświadczeniem awangardy, patos z elementami groteski i paradoksu, intelektualny dyskurs z prostotą.
  • Utwory poetyckie i felietony o poezji zaczął drukować na łamach pism literackich już w 1948 roku, ale za właściwy debiut uważany jest tom Struna światła (1956) zawierający dorobek 15 lat. Kolejne zbiory poezji to – Hermes, pies i gwiazda (1957), Studium przedmiotu (1961), Napis (1969), Pan Cogito (1974), Osiemnaście wierszy (1983), Elegia na odejście (1990), Rovigo (1992), z których Pan Cogito jest pozycją o najwyższym kunszcie twórczym, przepełnioną filozoficznym dociekaniem istoty powinności człowieka. Utwory dramatyczne docierały do czytelników poprzez sceny wielu teatrów i słuchowiska radiowe.
  • Wrażenia z podróży po Francji i Włoszech zawarł w szkicach Barbarzyńca w ogrodzie (1962).
  • Jego twórczość zamyka tom esejów na temat XVII-wiecznego malarstwa holenderskiego Martwa natura z wędzidłem (1993).

• TADEUSZ NOWAK (1930-1991) w swoich pierwszych tomikach był bliski poetyce socrealizmu (Uczę się mówić, 1953, i Porównania, 1954). Od tomiku Prorocy już odchodzą (1956) zwrócił się ku kulturze ludowej. Jego wyobraźnię ukształtowały przeżycia z dzieciństwa w rodzinie chłopskiej – kontakt z przyrodą, udział w obrzędach ludowych, świat baśni, gawęd, pieśni i psalmów. Nowak stworzył własną wizję wsi trwającej w pradawnym, świętym obyczaju, zachowującej odrębność sposobu myślenia i wyobrażeń. W wierszach powtarza się motyw obcości wobec miejskiej cywilizacji i poczucia winy z powodu opuszczenia wsi. Opisuje ją, posługując się kontrastami, sugestywną symboliką (Psalm o nożu), stosuje animizujące metafory. Tworzy głównie obrazy liryczne (np. Psalm majowy), rzadziej groteskowe (np. Odpustowa ballada o rebelii). Jego ulubione motywy to m.in. jutrznia, sen, rzeka, jabłoń, kamień, pies. Tworzy zwykle cykle wierszy – ballad, kolęd, a zwłaszcza psalmów o charakterze ­nadrealistycznym.

• TADEUSZ RÓŻEWICZ (1921-2014) – w 1944 roku wydał pod pseudonimem Satyr powielony zbiór poezji Echa leśne, ale za faktyczny debiut uważany jest Niepokój (1947), wprowadzający do literatury polskiej nowy typ wypowiedzi lirycznej, w której zatarła się granica pomiędzy językiem poezji i prozy. Uzasadniając wybór takiego stylu, Różewicz pisał w posłowiu do Kto jest ten dziwny nieznajomy Staffa, że „taniec poezji zakończył swój żywot w okresie drugiej wojny światowej”. Tradycyjne środki poetyckie określał jako „maski i kostiumy”. Swojej poetyce pozostał wierny do końca. Pisał stylem powściągliwym, rezygnując z tradycyjnych sposobów rytmizowania tekstów i interpunkcji. O poetyckości jego wierszy decyduje silne zabarwienie emocjonalne. Dużą wagę przywiązywał do kompozycji tekstu (np. Ocalony) i jego ukształtowania wersyfikacyjnego (wiersz intonacyjny). Pierwsze tomiki (Niepokój, Czerwona rękawiczka, 1948) są zapisem psychicznych skutków wojny oraz prób wyzwolenia się z wojennej obsesji.
  • W latach 50. powstawała dość słaba upolityczniona poezja.
  • Od tomu Srebrny kłos (1955) odchodzi od tematyki politycznej. Poemat otwarty (1956) jest wyrazem świadomości, że wojna jest tylko szczególnym przypadkiem, a w los człowieka wpisane są cierpienie, przemijanie i śmierć. Różewicz przemawia teraz w wierszach z pozycji moralisty, biologicznej naturze człowieka przeciwstawia jego naturę społeczną, zadaje pytania o to, kim jest człowiek i jakie jest jego miejsce we współczesnym świecie. W twórczości Różewicza często pojawia się pytanie o miejsce i obowiązki poezji, szczególnie wyrażone w tomikach z lat 90. Częściej niż poprzednio pojawia się też w nich humor i autoironia.
  • W latach 90. ukazały się tomy wierszy: Płaskorzeźba i Zawsze fragment. Recycling, oraz Historia pięciu wierszy i Matka odchodzi (nagroda Nike).
  • Znaczną część dorobku stanowią wybitne dramaty – począwszy do Kartoteki poprzez Białe małżeństwo, Pułapkę, Do piachu, aż po Kartotekę rozrzuconą (lata 90.).

Lata 50.

• STANISŁAW GROCHOWIAK (1934-1976) w swojej twórczości manifestował fascynację brzydotą, biedą, kalectwem i śmiercią. Tą postawą antyestetyzmu oraz upodobaniem do ironii i groteski przełamywał obowiązujące konwencje poetyckie. Styl jego poezji Przyboś określił mianem turpizmu. Przykładem swoistego buntu przeciw przyjętej hierarchii wartości w ocenie brzydoty i piękna są nowatorskie wiersze prezentowane w zbiorach – Menuet z pogrzebaczem (1958), Rozbieranie do snu (1959) i Agresty (1963). Tendencje stylizacyjne późniejszej poezji zbliżają ją do baroku oraz do twórczości Leśmiana, Norwida i Baudelaire’a (reprezentują ją m.in. zbiory Kanon, 1965, Nie było lata, 1969, i Bilard, 1965).

• JERZY HARASYMOWICZ (1933-1999) przez dłuższy czas mieszkał na Sądecczyźnie i temu terenowi (zwłaszcza Muszynie) pozostał wierny w twórczości. Przedstawiciel pokolenia `56. Założył grupę literacką Muszyna (1957-1963). Debiutancki tom wierszy Cuda (1959) utrzymany w ciepłej żartobliwej tonacji był sukcesem poety. Na charakter jego twórczości wpłynęła fascynacja Gałczyńskim (Cuda), wyobraźnią nadrealistów (Wieża melancholii), zainteresowanie kulturą ludową (m.in. Mit o świętym Jerzym, Madonny polskie) i folklorem miejskim, często przetwarzanym w konwencję groteskową. W swoich wierszach dociera do zapomnianych, opuszczonych miejsc, opisuje urodę starych cerkiewek, kościołów, chat, piękno pejzażu, i w ten sposób pozwala przemówić wyobraźni czytelnika. Wykorzystuje wątek sarmacki, ormiański, tatarski i łemkowski.

• ERNEST BRYLL (ur. 1935) poza tym, że od lat pisze wiersze i prozę, jest dramatopisarzem, a także był m.in. ambasadorem RP w Irlandii i kierownikiem literackim Teatru Polskiego w Warszawie. Debiutował tomem Wigilia wariata (1958). W twórczości nawiązuje do tradycji ludowej, sięga po stylizację staropolską lub romantyczną, posługuje się dosadnym słownictwem i obrazowaniem. Bardzo znane są jego wiersze z okresu stanu wojennego i tworzenia się Solidarności. W dorobku ma także scenariusze filmowe, popularne widowisko jasełkowe (Po górach, po chmurach, 1969) i oratorium kolędnicze (Kolęda Nocka, 1981).

• ANDRZEJ BURSA (1932-1957) to legenda pokolenia `56. Zmarł na serce w wieku 25 lat. Debiutował w 1954 w Życiu Literackim wierszem Głos w dyskusji o młodzieży – gwałtownym oskarżeniem dorosłych o zakłamanie. Wydanie książkowe jego utworów ukazało się dopiero pośmiertnie. We wczesnych wierszach (utrzymanych w tradycyjnej poetyce) pojawia się tęsknota za szczęśliwym, harmonijnym czasem dzieciństwa (Fiński nóż). Późniejsze wiersze są przede wszystkim wyrazem gwałtownego buntu przeciw zakłamaniu i okrucieństwu świata (Nauka chodzenia), jałowości życia (Kasjer), miłości (Trzynastoletnia), mitom narodowym (Wernyhora) i literaturze (Poeta). Bursa drwił, prowokował brutalnością, makabrycznością obrazów i wulgarnym słownictwem. Początkowa skłonność do kreowania nadrealistycznych wizji ustąpiła miejsca naturalizmowi. Brzydkie, odrażające obrazy polskiej rzeczywistości przeczyły propagandowym mitom. Był też autorem groteskowo-makabrycznej prozy (powieść Zabicie ciotki i krótki tekst Ze sposobów znęcania się nad gośćmi niskiego wzrostu). Być może za gniewem i buntem kryła się tęsknota za światem prawdziwych wartości – bowiem pod koniec życia Bursa napisał utwory afirmujące miłość (Luiza), odpowiedzialność życiową (Święty Józef) i sztukę (Obrona żebractwa).

• JOANNA KULMOWA (1928) skończyła wydział aktorski w łódzkiej Filmówce, a została poetką, dramatopisarką i autorką książek dla dzieci. Przez pewien czas pracowała jako reżyser teatralny, lecz zrezygnowała z tego, kupiła leśniczówkę w Strumianach koło Stargardu i poświęciła się wyłącznie pisaniu. W poezji dla dorosłego odbiorcy łączy liryzm, powagę i metafizykę z żartem, satyrą i zabawą. W swoich utworach często wraca do wojennej zagłady Żydów (oprócz wierszy także w powieści Trzy, 1971, i dramacie Szukam, 1971).

• MAŁGORZATA HILLAR (1930-1995) – poetka pokolenia, `56. Na tle twórców swojej generacji wyróżniała się ciepłą, pogodną tonacją wierszy, ujmowaniem zjawisk w sposób prosty i bezpośredni. Pisała głównie erotyki, ukazujące radość miłości i to, że pomimo cierpienia, to ona nadaje sens życiu. W jej wierszach jest też intensywne odczuwanie przyrody i piękna świata. W erotykach widać wpływ Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej, a w sposobie kształtowania wiersza – Różewicza (duża rola wersu). Najbardziej znanym lirykiem jest My z II połowy XX wieku – obraz pokolenia wstydzącego się okazywania uczuć, kryjącego silną potrzebę miłości za sztucznymi pozami.

• HALINA POŚWIATOWSKA (1935-1967) jest autorką (poza czterema tomikami wierszy) bardzo osobistej, napisanej w formie listów, biograficznej Opowieści dla przyjaciela (1967). Poważna choroba serca, na którą cierpiała od dzieciństwa, ciągłe pobyty w szpitalach i sanatoriach wpłynęły na charakter jej wierszy – stale obecne są w nich motywy śmierci, zmagania się z nią lub próby jej oswojenia. Ale równie często pojawia się zachwyt życiem, pięknem przyrody, intensywne przeżywanie miłości i rozpacz po jej stracie (mąż Poświatowskiej, również chory na serce, zmarł krótko po ­ślubie).

• EDWARD STACHURA (1937-1979), pseudonim Sted) był przez kilka lat związany z Hybrydami, ale tak naprawdę tworzył jako indywidualista. Krytycy określają jego twórczość jako „życiopisanie” – w utworach stylizował siebie (po części tworzył własną legendę), ujawniając bardziej malownicze fragmenty swojej biografii. Stworzył własną filozofię życiową, łącząc zachwyt nad życiem z silnym poczuciem jego tragizmu. Krótko przed śmiercią zdobył popularność, a po śmierci stał się wręcz idolem młodzieży. Stachura wykreował bohatera (swoje alter ego) – samotnego wędrowca, odrzucającego życiową stabilizację, wolnego, pełnego podziwu dla przyrody i człowieka, a zarazem lęku przed skutkami współczesnej cywilizacji. Z czasem strach i poczucie wyobcowania zdominowały afirmację życia.
  Wśród pisanych specyficznym językiem (dużo patosu, inwokacji, form litanijnych) wierszy i poematów szczególną uwagę zwraca Kropka nad Ypsylonem (1975) obfitująca w eksperymenty i dowcipy językowe (m.in. słynna litania wyzwisk, zaczynających się od „ty…”). Najbardziej oryginalną częścią dorobku Steda jest trudna do sklasyfikowania gatunkowo książka Wszystko jest poezją. Opowieść-rzeka (1975) i Fabula rasa. Rzecz o egoizmie (1979). Ostatnim utworem przed samobójczą śmiercią był przejmujący poemat List do pozostałych (1979).

• ZBIGNIEW JERZYNA (1938-2010) to poeta, krytyk, autor słuchowisk radiowych i widowisk teatralnych. Debiutował w 1957 roku na łamach Nowej Kultury, gdzie zamieszczone zostały wiersze Cyrk i Sprawy niemające końca. Oprócz kolejnych tomów poetyckich opublikował Wędrówkę w słowie (1988) – opowiadanie, w którym zawarł rozważania o roli poezji i Nonsensy i używki (1992) – zbiór współczesnych anegdot z kręgów artystycznych.

Lata 60.

• EWA LIPSKA (ur. 1945) to reprezentantka Nowej Fali. W jej refleksyjnych wierszach franciszkańska pokora łączy się z łagodną ironią. Poetka świadoma dramatyzmu życia i zagrożeń czyhających na człowieka (Lęk) nie godzi się z ich obecnością (Przesłanie), ale zachowuje wobec nich intelektualny dystans (Sala 101, Korytarz). Osobisty ton debiutanckiego tomu Wiersze (1967) ustępuje miejsca filozoficznej refleksji. Stałymi motywami są: śmierć, dom, świat widziany oczami dziecka. Przed wszechobecnością śmierci często broni się melancholijnym humorem. Także dom to miejsce smutku – szpital, przypadkowy hotel, dom dziecka, dom, którego zabrakło (liryczne reportaże – Dom dziecka, Dom spokojnej młodości). W wierszach Lipskiej w okrutny świat dorosłych wciągnięte są też dzieci – swoim spojrzeniem ujawniają absurd życia.
  Lipska znakomicie posługuje się skrótem myślowym, paradoksem, aforyzmem i parabolą. Demaskuje rzeczywistość, prowadząc grę z językiem, zwłaszcza z jego oficjalną odmianą (Dyktando, Egzamin). Z pokoleniem 68 łączy ją przekonanie o generacyjnej odrębności (My, Przyszłość).
  Ostatnio wydała znaczące tomy: 1999 (tytuł mówi sam za siebie) i Sklepy zoologiczne.

• ADAM ZAGAJEWSKI (ur. 1945) to także reprezentant pokolenia Nowej Fali, który z czasem odszedł od tej poetyki. Debiutował w 1967 roku. Wczesna twórczość jest programowo antypoetyczna i związana ze społeczną i polityczną rzeczywistością (Sklepy mięsne, 1975), począwszy od Listu (1978), poprzez List. Odę do wielości, tomy Jechać do Lwowa, Płótno, Ziemię ognistą, Późne święta oddala się od tej tematyki ku liryce filozoficznej. Jest również autorem szkiców (programowy Świat nie przedstawiony – współautor, wraz z Julianem Kornhauserem) i esejów oraz powieści. Mieszka w Paryżu. Bywał wymieniany jako jeden z polskich kandydatów do Nagrody Nobla. Jest laureatem nagrody Fundacji im. Kościelskich i wielu innych.

• JOANNA POLLAKÓWNA (1939-2002) debiutowała w 1961 r. tomem wierszy Dysonanse. W powściągliwej emocjonalnie poezji (zdecydowanie dążącej do miniatury) wyraża dramat człowieka doświadczonego przez chorobę i cierpienie, szukającego sensu życia w obcym dla siebie świecie, dręczonego lękiem przed zbliżającą się śmiercią. W utworach dla dzieci (np. Generał bagniska, 1986) na pierwszy plan zawsze wybija się funkcja dydaktyczna tekstu.

• STANISŁAW BARAŃCZAK (ur. 1946) w programowej deklaracji otwierającej tom Jednym tchem (1970) stwierdził, że obowiązkiem poezji jest walczyć o „niezafałszowany obraz świata”. Do rzeczywistości społecznej, oszustw w polityce i ideologii docierał przez grę z językiem (kontynuator lingwizmu) i to z niego odczytywał stan świadomości społecznej. Parodiował nowomowę, poddawał analizie istniejącą frazeologię, przywracał dosłowność idiomom. Od Tryptyku z betonu, zmęczenia i śniegu (1980) zwrócił się ku problemom egzystencjalnym. Głosił, że w pełnym sprzeczności świecie poeta ma obowiązek uczestniczyć w zbiorowym losie. W Widokówce z tego świata (1988) poeta ostatecznie rezygnuje z polityki na rzecz refleksji egzystencjalnej i utrwalania obrazu współczesnego świata. Jest także autorem poezji humorystycznej (m.in. tom Zwierzęca zajadłość, 1991). Otrzymał NIKE za tom z lat 90. Chirurgiczna precyzja.

• JONASZ KOFTA (1942-1988) założył kabarety: Hybrydy (1962) i Pod Egidą (1968). Poza tym był oczywiście poetą i satyrykiem. Debiutował fraszkami Warsztat filozoficzny, O smutnych i Hasło, które wydrukowały w 1966 roku Szpilki. Pisał wiersze, satyry, piosenki. Współpracował z Polskim Radiem, TV i teatrami, dla których pisał libretta do musicali i dramaty. Był przez wiele lat kierownikiem literackim Festiwalu Piosenki Polskiej w Opolu. Najbardziej znane tomy wierszy to: Na wszystkich dworcach świata (1989) i Pamiętajcie o ogrodach (1991) – pewnie dlatego, że wiele z nich zostało spopularyzowanych jako piosenki.

• KRZYSZTOF KARASEK (ur. 1937) był związany w latach 60. z orientacją Hybrydy, a jako recenzent z Nowa Falą. Karasek uważa, że zadaniem poezji jest bronić człowieka przed chaosem świata. Zwłaszcza we wczesnych wierszach odnotowuje ten chaos, zestawia sytuacje, gromadzi językowe stereotypy i slogany. Ale stopniowo zmienia się charakter jego twórczości – w poemacie Świerszcze (1982) pisze, że jedyna szansa człowieka na wyzwolenie, to życie w harmonii z naturą. Kończąca utwór Oda do Jana Jakuba Rousseau to wezwanie do wyjścia poza negację. W zbiorze esejów Poezja i sobowtór (1980) twierdzi, że najważniejszym zadaniem poezji jest dawanie ludziom nadziei.

• STANISŁAW STABRO (ur. 1948) to przedstawiciel Nowej Fali, współzałożyciel krakowskiej grupy Teraz głoszącej konieczność powrotu poezji do życia społecznego i nakładającej na poetę obowiązek wpływania na rzeczywistość. Już w debiutanckim tomie Requiem (1973) pojawiają się sygnały niechęci wobec współczesnej cywilizacji. W kolejnych tomach kontestacja społeczna przybierze na sile do tego stopnia, że w poemacie Ulryka terroryzm zostanie uznany za jedyną nadzieję świata. W wierszach Stabry obsesyjnie pojawia się motyw śmierci. Wyciszenie tych nastrojów następuje dopiero w utworach z ostatnich lat.

• JÓZEF BARAN (ur. 1947) w swoich wierszach przedstawia wieś, rodzinę, zastanawia się nad sensem życia i śmierci. Poza wierszami (z których niejeden stał się bazą piosenki) wydał w 1986 roku tom szkiców Autor! Autor! Rozmowy z ludźmi pióra i palety. Jest też autorem prac redakcyjnych dotyczących twórczości ks. Twardowskiego i Artura Sandauera.

• RAFAŁ WOJACZEK (1945-1971) to postać kontrowersyjna, błyskotliwy samouk o mistycznej osobowości, wielokrotnie poszukujący śmierci aż do udanej próby przedwczesnego jej znalezienia. Jego twórczość, tak jak i życie, jest prowokacyjna, często nihilistyczna, brutalna, ale szczera. Obsesyjnie przewijają się w niej motywy dezintegracji człowieka, rodziców, Boga, głodu, seksu, autonomii, niekiedy pojawiają się motywy patriotyczne. Sarkazm i obok niego ukrywany liryzm, kunsztowna forma wierszy to ważne wyznaczniki jego poezji. Po samobójczej śmierci zasilił legendarny rejestr poetów wyklętych.

 

Lata 70.

• BRONISŁAW MAJ (ur. 1953) to reprezentant pokolenia bruLionu, poeta, krytyk literacki i eseista. Debiutował w pismach literackich w 1977 roku Jego wiersze są generalnie religijno-metafizyczne. Te z lat 80. mają charakter katastroficzny, mówią o nieuchronnej zagładzie Polski związanej z jej sytuacją dziejową. Formułuje jednak nakaz heroicznej wierności przegranej sprawie (Pokochać to, co skazane). Punktem wyjścia do refleksji jest zawsze konkretna sytuacja i stosunek poety do niej. Pewnie stąd duża emocjonalność jego wierszy. Wydał 6 tomów, m.in. Zmęczenie (1988) i Światło (1994).

• WACŁAW OSZAJCA (ur. 1947) jest jezuitą, co ma niemały wpływ na jego poezję. Oszajca zaliczany jest do twórców nurtu klasycznego w literaturze współczesnej. Jego wiersze są pogodne, czasem pojawiają się w nich delikatne żarty. Debiutował tomem Zamysł (1979). Potem wydał jeszcze Z głębi cienia (1981), Łagodność domu (1884), Ty za blisko, my za daleko (1985) oraz w Niemczech dwujęzyczny tom Podróż muzyczna. Musikalische Reise (1988).

Lata 80.

• MARCIN BARAN (ur. 1963) – przedstawiciel pokolenia bruLionu, właściwie debiutował na jego łamach w latach 80., ale pierwszy tom wydał w 1990 roku. Do tegoż roku był współredaktorem bruLionu. Pomysłodawca i redaktor antologii Długie pożegnanie, zawierającej wiersze poetów młodego pokolenia. Wczesne utwory zawarł w tomach z początku lat 90. Pomieszanie i Sosnowiec jest jak kobieta, z uznaniem spotkały się jego kolejne zbiory (Zabiegi miłosne, Sprzeczne fragmenty). Uważany jest za odnowiciela poezji erotycznej i poetę konceptu.

• JACEK PODSIADŁO (ur. 1964) – wylansowany przez bruLion poeta pokoleniowy i poeta osobny. Samouk, po ukończeniu szkoły podstawowej wędrował po kraju, zarabiając na życie jako „zapinacz hakowy” w hucie w Ostrowcu Św. W poezji odrzucił problematykę narodowo-społeczną na rzecz prywatnej. Tytuły tomów: Nieszczęście doskonałe (1987), W lunaparkach smutny, w lunaparkach śmieszny (1990), Języki ognia, Dobra ziemia dla murarzy (1990). Jest laureatem Fundacji im. Kościelskich.

Lata 90.

• MARCIN ŚWIETLICKI (ur. 1961) nazywany jest poetą kontestującym. Jest twórcą krakowskiego pokolenia bruLionu. W 1992 roku założył zespół rockowy Świetliki, w którym śpiewa własne teksty. Prowadził program kulturalny Pegaz w TVP. Jego wiersze mają charakter anarchizujący, posługuje się językiem raz bliskim brutalności, a raz liryzmowi. Odrzuca ustalone kanony wartości i szuka wolności absolutnej.

• MARZANNA BOGUMIŁA KIELAR (ur. 1963) – nazwana przez jednego z krytyków „polską Safoną”. Debiutowała tomikiem Sacra conversazione (Suwałki, 1992). Otrzymała za niego wiele prestiżowych nagród, m.in. Czasu Kultury za najlepszy debiut, nagrodę Fundacji im. Kościelskich za rok 1993 i nagrodę im. Kazimiery Iłłakowiczówny. Została też uhonorowana Paszportem Polityki.

• KRZYSZTOF SIWCZYK (ur. 1977) – jeden z najbardziej obiecujących młodych poetów. Autor tomu wierszy pt. Dzikie dzieci, stały współpracownik Czasu Kultury. W filmie Wojaczek zagrał rolę poety.

POKOLENIE `56

Zwane jest również pokoleniem Współczesności (od tytułu pisma, które krótko było ich trybuną). Są to poeci urodzeni w latach 1930-35. Ich pokoleniowym przeżyciem był przewrót październikowy po doświadczeniach czasów stalinowskich. Zbuntowani przeciwko schematycznej i programowo optymistycznej literaturze socrealizmu manifestowali

• antyestetyzm (Stanisław Grochowiak, Andrzej Bursa),
• zainteresowanie kultura peryferyjną (Miron Białoszewski),
• niezgodę na kłamstwo i konformizm (Marek Hłasko, Andrzej Bursa),
• poczucie nieprzystosowania do rzeczywistości (Marek Hłasko).

Nie tworzyli zorganizowanej grupy, byli wyraźnymi indywidualnościami. Do pokolenia `56 należeli

• poeci: Ernest Bryll, Andrzej Bursa, Stanisław Grochowiak, Jerzy Harasymowicz,
• prozaicy – Andrzej Brycht, Marek Hłasko, Ireneusz Iredyński, Marek Nowakowski, Jerzy Krzysztoń, Włodzimierz Odojewski, Władysław Terlecki,
• dramaturdzy – m.in. Sławomir Mrożek
• krytycy – np. Jan Błoński i Jacek Łukasiewicz.

Formą wypowiedzi tej generacji były teatry studenckie, m.in.

• Studencki Teatr Satyryków (STS) w Warszawie,
• Bim-Bom w Gdańsku,
• Kalambur we Wrocławiu

oraz kabarety, m.in. Piwnica pod Baranami w Krakowie.

 

NOWA FALA (POKOLENIE `68, POKOLENIE `70)

Tworzyli ją poeci urodzeni po II wojnie światowej. Inne nazwy tej generacji pochodzą od orientacji daty debiutu. Ich przeżyciem pokoleniowym były wydarzenia z lat 1960-1970, zwłaszcza Marzec `68.

• Zarzucali poprzednim generacjom, że nie sprostały wymaganiom współczesności (np. nie zapobiegły wpływowi propagandy).
• Programowym hasłem uczynili Herbertowski nakaz „dawania świadectwa”.
• Żądali od poezji prawdy, rzetelnego opisu rzeczywistości (akcent na aktualność i bliskość codziennego życia).
• Opowiadali się po stronie człowieka, bronili jego praw (ich bohater jest jednym z wielu – u Barańczaka „NN”).
• Byli moralnie bezkompromisowi, fałsz swojej epoki demaskowali przez grę z językiem (parodiowanie nowomowy, języka propagandy, przywracanie dosłowności utartym metaforom).
• Stworzyli wzór poezji podejmującej aktualne zadania.
• Nie mieli swojego pisma – wypowiadali się w Studencie, Orientacji, Nowym Wyrazie.

Program ideowy i artystyczny określili w tekstach krytycznych – Nieufni i zadufani (1971), Ironia i harmonia (1973), Etyka i poetyka (1974) Stanisława Barańczaka oraz Świat nie przedstawiony (1974) Adama Zagajewskiego i Juliana Kornhausera.

Oprócz nich do Nowej Fali należeli Ryszard Krynicki, Leszek Szaruga, Krzysztof Karasek i Ewa Lipska.
Formą wypowiedzi generacji były teatry studenckie, m.in. poznański Teatr Ósmego Dnia oraz kabarety, np. Salon Niezależnych.

Wydarzenia polityczne po 1976 roku zróżnicowały NF – wielu jej przedstawicieli tworzyło drugi obieg literatury.

 

POKOLENIE bruLionu

Jest to generacja poetów urodzonych w okolicach 1960 roku skupionych wokół kwartalnika bruLion.

• Poszukując wolności rozumianej jako absolut (Marcin Świetlicki, Do Jana Polkowskiego), wyróżnikiem swojej postawy uczynili bunt i kontestację.
• Odrzucali tradycję kulturową i patriotyczną oraz uznane autorytety (List do papieża Jana Pawła Drugiego pocztą niedyplomatyczną oraz W odpowiedzi na wiersz Czesława Miłosza „Sarajewo” a także obronie własnej Jacka Podsiadły), historii przeciwstawiali własną biografię.
• Chętnie posługują się formą intymnego dziennika poetyckiego, chcą być poetami, a nie sumieniem narodu.
• Interesują się problematyką egzystencjalną. Wyrazem ich kontrowersyjnej postawy są obrazoburcze gesty, nadużywanie w poezji wulgaryzmów. Mają silne poczucie odrębności.

Przedstawiciele „b” – Marcin Świetlicki, Jacek Podsiadło, Robert Tekieli, Marcin Baran, i związani z nimi prozaicy – Olga Tokarczuk, Magdalena Tuli, Manuela Gretkowska i Tomek Tryzna.

 

Zobacz:

Literatura współczesna (przegląd)

Omów powstanie, skład i genezę nazwy oraz charakter grupy Skamander

Jakie zagrożenia niesie współczesność? – poezja i dramat powojenny o niepokojach człowieka naszych czasów.

TEST literatura współczesna cz. 1.

TEST literatura współczesna cz. 2.