Średniowiecze określają dwa style – typowe dla epoki. Są to jej symbole – budowle romańskie i gotyckie. Ale – wyrażają też filozofię średniowiecza, tworzą jego obraz i atmosferę.
Styl romański
Wcześniejszy. Budowle romańskie: kopulaste, ciężkie, kamienne gmachy projektowane według planu krzyża. Noszą cechy budowli obronnych – stąd te grube mury i małe okienka. Słabe oświetlenie stwarzające atmosferę skupienia. Romańskie warownie, kościoły, zamki to pejzaż wczesnego średniowiecza – bo w XIII stuleciu wystrzeli ku niebu… gotyk.
Cechy stylu romańskiego:
- materiał – kamień,
- ciężkie, przysadziste budowle,
- masywne, grube mury,
- z uwagi na małe, wąskie okna, we wnętrzach budowli romańskich panuje półmrok,
- prostota form, niewiele elementów dekoracyjnych, jedynie portale są bogato dekorowane,
- absydy, wieże i przybudówki półokrągłe jako urozmaicenie bryły budynku,
- półkoliste łuki okien i drzwi,
- sklepienia kolebkowe (połowa walca).
Styl gotycki
Styl, który pojawił się w XIII wieku, zaś trwał w wiekach XIV i XV. Wystrzeli w dosłownym niemal sensie – odwrotnie niż osiadłe gmachy romańskie – katedry gotyckie będą budowane wysoko, wznoszone do Boga. W ten sposób człowiek wyraża teocentryzm, świątynie wznoszone jak najwyżej ku niebu wyrażają tęsknotę i szacunek do Boga.
- Gotyckie katedry są także symbolem filozofii późnego średniowiecza – teocentryzmu, dążenia ku niebu, pochwały Boga. Miały wyrażać tęsknotę człowieka do Boga.
- Wnętrza gotyckich budowli były widne dzięki dużym oknom. Charakterystyczne dla gotyku były rozety – okrągłe okno wypełnione witrażem i ornamentem umieszczone nad głównym wejściem do kościoła.
Cechy stylu gotyckiego:
- materiał – cegła.
- budowano (tak jak w romańskim): katedry, kościoły,
- zamki, ratusze,
- smukłe, lekkie proporcje budowli,
- sklepienie łukowate,
- dominacja układu wertykalnego (pionowego)
- konstrukcja stropu oparta na lekkich, smukłuch filarach
- cienkie mury, ostre łuki,
- bogato zdobione portale (wejścia do budowli),
- wysokie, zdobione witrażami okna,
- wieloskrzydłowe ołtarze, takie jak np. ołtarz Wita Stwosza w kościele Mariackim Krakowie!
Co znaczy?
- Styl epoki – to stały, charakterystyczny dla tego właśnie czasu zestaw cech, powtarzanych w architekturze i sztuce. Typowe cechy dla późniejszego średniowiecza składają się na styl gotycki, typowe w Polsce szlacheckiej dworki – to styl dworu polskiego, wielomieszkaniowe wieżowce tworzą styl architektury współczesnej.
Styl epoki to jedno, a może też być danego artysty. Wówczas będzie to zestaw cech i zabiegów artystycznych – typowy dla tego właśnie malarza czy rzeźbiarza. Na przykład: mój styl – używam tylko błękitu…
- Monumentalne – od słowa monument, czyli pomnik. Budowle dostojne, poważne, ogromne i trwałe. Jak wieczne pomniki architektury. Bardzo pasuje do stylu romańskiego.
- Wertykalne – wyniesione, startujące w górę, pochodzi od łacińskiego słowa pionowy (verticalis). Pasuje do wysokich, strzelistych budynków gotyckich.
- Witraż – wyjątkowa, artystyczna dekoracja (bo trudno powiedzieć: szyba) w oknach gotyckich. Kompozycja różnie barwionych kawałków szkła w rezultacie daje swoisty barwny obraz, który wykorzystuje też właściwości światła. Później także tworzono witraże. Do najsławniejszych polskich artystów – twórców witrażu – należał Stanisław Wyspiański.
Zobacz: