Uniwersalizm
Oznacza, że istniała pewna jednolitość kultury, filozofii, języka w różnych miejscach.
- Jednoczyła Europejczyków wiara i wspólna władza duchowna – papież władający w Państwie Kościelnym.
- Próbowano też ustanawiać wspólną władzę świecką poprzez wskrzeszenie cesarstwa w postaci Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego. Cesarz miał być zwierzchnikiem innych władców. Samodzielne państwa i poczucie tożsamości narodowej zaczną krystalizować się z dopiero z czasem.
- Językiem jednoczącym mieszkańców kontynentu była łacina, którą się posługiwano np. przy tworzeniu dokumentów. W konsekwencji panował jednolity światopogląd, kultura oraz model nauczania.
- Wspólny język, jedna władza kościelna, wspólna władza świecka – decydowały o uniwersalizmie Europy.
.
Teocentryzm
To termin określający ówczesny system wartości. Bóg (theo) w centrum – jako najwyższa władza, najwyższa wartość, ośrodek wszelkich działań. Wg nauk św. Augustyna – jedynym celem życia człowieka jest dojście do Boga, byt doczesny ma wyłącznie przygotowywać do przyszłego życia.
.
Dualizm świata
To znaczy, że wartości i pojęcia dzielono na dwie, kontrastowe grupy. Każda rzecz ma byt ziemski (mało ważny) i duchowy (ideę) – ta jest prawdziwą wartością. Każdy czyn był dobry lub zły, człowieka czekało potępienie (piekło) lub zbawienie (niebo). Tak jak na Sądzie Ostatecznym jest strona potępionych i zbawionych, piekło i niebo, kara i nagroda, tak na ziemi funkcjonuje: zło i dobro, grzech i cnota, ciemność i jasność. Nie ma barw pośrednich. To „dwoistość” wartości wywodzi się z nauk Platona, a rozpropagował ją św. Augustyn.
Ów podział świata widoczny jest na przykład na tryptykach przedstawiających dzień Sądu Ostatecznego: w centrum Bóg-Sędzia, z jego prawej strony – zbawieni, z lewej – potępieni.
.
Magia i tajemniczość oraz wiara w znaki, symbole i tajemnice
Wierzono w stałą ingerencję Boga w sprawy ziemskie, rozmaite zjawiska przyrody odczytywano jako Boskie znaki (już w Biblii tęczę uznano za znak przymierza Boga z ludźmi itp.). Z zamiłowaniem przypisywano znaczenie liczbom:
- trójka to znak Trójcy Świętej,
- czwórka – to cyfra wyjątkowa – wszak są cztery żywioły, cztery pory roku, cztery wiatry i cztery strony świata, cztery płyny w człowieku i cztery epoki ludzkiego życia. Do ostatnich czwórek odwoła się u progu następnej epoki Mikołaj Rej, w Żywocie człowieka poczciwego. On też przypomni podział na cztery typy ludzkie – typ flegmatyków (łagodnych i powolnych), melancholików (poważnych), sangwiników (spokojnych) i choleryków (agresywnych) – ich żywioły to woda, ziemia, powietrze, ogień – w zależności od dominacji danego płynu w organizmie.
- Siódemka jest szczególna: siedem sakramentów, siedem grzechów głównych, siedem błogosławieństw, siedem momentów Męki Pańskiej itd.
- Być może, średniowieczu swą złą sławę zawdzięcza liczba 13, bowiem symbolizowała ona wówczas śmierć.
Już wtedy lilia to niewinność, kolor czerwony – miłość, a np. żółty – zdrada.
Anonimowość autorów
Była zjawiskiem zgodnym z duchem epoki. Do rzeczywistości ziemskiej nie przykładano przecież wagi – zatem sława i zasługi twórcy nie były istotne, ważne było dzieło, a nie nazwisko autora.
.
Żywotność tradycji antycznej
- Średniowiecze wcale nie odwróciło się całkowicie od antyku, jak sugeruje to renesans, pragnący być jedynym odrodzeniem i spadkobiercą starożytności. Za panowania Karola Wielkiego doszło do odrodzenia tradycji rzymskiej w duchu chrześcijańskim, powstaje wiele pięknych budowli, rozwija się literatura, muzyka i szkolnictwo.
- Arystoteles był prawdziwym autorytetem wieków średnich, a słowa Marka Aureliusza uznawano za zapowiedź przyjścia Chrystusa i interpretowano w duchu chrześcijańskim.
- Myśl epoki zdominowały dwa systemy – najpierw św. Augustyna, który przeszczepił na chrześcijański grunt ideę Platona, potem św. Tomasza, który z kolei to samo uczynił z arystotelizmem. Z Platona czerpali również filozofowie zgrupowani wokół bardzo wpływowej w XII w. szkoły Chartres – funkcjonowała ona na wzór platońskiej Akademii, uprawiano w niej oprócz filozofii nauki matematyczne, przyrodnicze i humanistyczne.
- Tłumaczono na łacinę oryginalne teksty greckie lub ich arabskie przekłady, studiowano autorów rzymskich, komentowano i rozwijano płynącą stąd wiedzę w duchu zgodności z Biblią.
- Świadectwem antycznych wpływów w średniowieczu są również interpretacje Biblii. Rozwinęły się one na starożytnym Wschodzie w I i II w., gdzie pierwszymi komentatorami byli: Filon z Aleksandrii i Orygenes. Oni to wnieśli do interpretacji Pisma Świętego elementy filozofii Platona i stoików.
- Do gatunków starożytnych przejętych przez średniowiecze należą: carmina (pieśni), tragedia, komedia, epos, satyra.
Zapamiętaj to tak!
Charakteryzując epokę, wymieniamy:
- uniwersalizm,
- teocentryzm,
- dualizm w postrzeganiu świata,
- tajemniczość, magię.
Granice czasowe:
Początek:
- 476 r. – istniejące od czasów imperium rzymskiego Cesarstwo Zachodnie upada, a jego władca zostaje zdetronizowany.
Koniec:
- 1453 r. – upadek Konstantynopola;
- 1492 r. – odkrycie Ameryki;
- ok. 1440 r. – wynalezienie techniki drukarskiej przez Jana Gutenberga
Zapamiętaj to tak!
W dziejach Europy wyróżniamy dwa okresy:
- średniowiecze wczesne (V- X w.)
- średniowiecze dojrzałe (XI-XV w.);
Wiek XII i XIII uważane są za szczyt rozkwitu epoki.
Zapamiętaj!
Dla Polski początek wieków średnich przypada na wiek X, ponieważ rok 966 przyjmujemy za początek państwowości polskiej (chrzest Mieszka I). Natomiast kres średniowiecza – to kres wieku XV, bo w początkach XVI nadchodzą do kraju pierwsze idee prekursorów renesansu.
Uniwersalizm
Główna cecha kultury średniowiecznej. Uniwersalna znaczyło w tym wypadku jednolita dla całego świata chrześcijańskiego. O uniwersalizmie decydowały przede wszystkim: język łaciński, wszechobecny w całej Europie, i ta sama religia katolicka.
Przejawiał się przede wszystkim w podobnej literaturze (te same gatunki, tematy, motywy w literaturze każdego państwa) i sztuce (styl romański i gotycki w całej Europie).
Asceta
Ulubiony przez ludzi średniowiecza model religijności polegający na odrzuceniu dóbr doczesnych (jak pieniądze, sława, miłość) i poświęceniu całego życia poznaniu mistycznemu. Towarzyszą temu praktyki umartwieniowe – od postu po samookaleczenia. Wszystko po to – by zbliżyć się do Boga i niejako złożyć mu ofiarę z samego siebie. Postawy ascetyczne były w średniowieczu dość popularne – świadczy o tym mnogość żywotów świętych – ascetów, z których najistotniejsza jest dla nas Legenda o św. Aleksym.
Zobacz:
https://aleklasa.pl/liceum/c155-powtorka-z-epok-literackich/c159-sredniowiecze/sredniowiecze-w-polsce