Wczesne średniowiecze (V-X w.)
- Koniec cesarstwa rzymskiego.
- Wyłanianie się nowych państwowości zachodnioeuropejskich. Powstanie i rozwój państwa Franków – patrymonialny ustrój państwowy.
- Wojny z Arabami.
- Odnowienie idei cesarstwa przez Karola Wielkiego i powstanie jego imperium – wyłonienie się z niego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego i Francji.
- Ukształtowanie się feudalizmu.
- Opanowanie Wysp Brytyjskich przez Normanów.
- Ukształtowanie się w państwie Karola Wielkiego średniowiecznego, dwustopniowego systemu edukacji (trivium i quadrivium).
Filozofia
- V w.: działalność świętego Augustyna (dualizm – neoplatonizm chrześcijański).
- Od VI do XII w.: działalność neoplatończyków, często kontynuatorów świętego Augustyna.
- Przełom V i VI w.: działalność Boecjusza.
- VI w.: powstanie zakonu benedyktynów.
- IX w.: działalność Jana Szkota Eriugena.
- XII w.: Piotr Abelard.
Dojrzałe średniowiecze ((XI-XIII)
- Konflikt uniwersalizmów cesarstwa i papiestwa.
- Powstanie nowych chrześcijańskich państwowości: w Europie Środkowej – Węgier, Polski, Czech; chrystianizacja Skandynawii.
- Rozkwit feudalizmu i jednoczesne wyłanianie się społeczeństwa stanowego.
- Pojawienie się mieszczaństwa.
- Początki reformy Kościoła.
- 1054 r.: schizma wschodnia – między kościołem wschodnim a zachodnim (prawosławie i katolicyzm).
- Powstawanie ruchów heretyckich.
- Powołanie inkwizycji; polowania na czarownice.
- Wyprawy krzyżowe; powstanie zakonów rycerskich.
- Odnawiający się konflikt angielsko-francuski.
- Wykształcenie się monarchii parlamentarnej.
- Powstawanie uniwersytetów.
Filozofia
- Działalność świętego Tomasza – powstanie tomizmu (filozofia harmonijna).
- Okres szczytowego rozwoju scholastyki.
- Odrodzenie augustynizmu – tzw. augustynizm trzynastowieczny: działalność świętego Bonawentury.
- Działalność świętego Franciszka z Asyżu.
Schyłek średniowiecza (XIV-XV w.)
- Kształtuje się późny gotyk.
- Kryzys scholastyki.
- Rozwój nauki; wzrost zainteresowania antykiem; początki humanizmu; pojawienie się dzieł prekursorskich wobec renesansu.
- Odkrycie druku.
- Upadek uniwersalizmów cesarskiego i papieskiego
- Wojna stuletnia między Anglią i Francją.
- Ekspansja Burgundii.
- Stan rycerski przekształca się w szlachecki.
- Bunty chłopskie.
- Kryzys i zanik feudalizmu.
- Zwiększanie się ekonomicznej roli mieszczaństwa; początki manufaktur i bankowości.
- Szalejące zarazy.
- Wielkie odkrycia geograficzne.
- Ciąg dalszy reformy Kościoła.
- Husytyzm.
- Upadek Bizancjum.
- Ekspansja Turków.
Filozofia
- Rozwój koncepcji mistycznych
- Niemcy: Mistrz Eckhardt.
- Francja: Tomasz à Kempis.
Polska
Wczesne średniowiecze (od X do XII w.)
Początki literatury łacińskiej powstającej w Polsce. Zapisy języka polskiego ograniczają się do pojedynczych słów w dokumentach i dziełach historiograficznych, o literaturze w języku narodowym nikomu się jeszcze nie śni. Powstaje pierwsza wielka kronika – Galla Anonima, dotycząca Polski, ale napisana po łacinie. Dominacja stylu romańskiego. Początkowo to czas kształtowania się państwowości, później – panowania Piastów i formowania się feudalizmu. Trwa ciągła walka o suwerenność w stosunku do potężnego sąsiada z Zachodu – Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego, które w chwilach wolnych od sporu o inwestyturę zajmuje się głównie ekspansją na wschód. Od roku 1138 – rozbicie dzielnicowe.
Historia
- 966 r.: chrzest Polski.
- Przed rokiem 1000: śmierć świętego Wojciecha.
- 1000 r.: zjazd gnieźnieński – spotkanie Bolesława Chrobrego z cesarzem Ottonem III.
- 1025 r.: koronacja Bolesława Chrobrego na pierwszego króla Polski.
- 1079 r.: śmierć świętego Stanisława, wygnanie króla Bolesława Śmiałego.
- 1138 r.: śmierć króla Bolesława Krzywoustego, początek rozbicia dzielnicowego.
Rozwój języka polskiego i piśmiennictwa
- 963 r.: pierwsza wzmianka o Mieszku I w Dziejach Saskich Widukinda z Korbei.
- Około 966 r.: relacja o Polsce pojawia się u Ibrahima Ibn Jakuba, żydowskiego kupca z Hiszpanii.
- 991 r.: powstaje Dagome Iudex.
- Około 1000 r.: powstają pierwsze łacińskie utwory literackie – trzy żywoty świętego Wojciecha i Żywot Pięciu Braci Męczenników.
- 1118 r.: Gall Anonim kończy swoją Kronikę.
- 1136 r.: powstaje tzw. Bulla gnieźnieńska.
Cywilizacja i kultura
- Około 1110 r.: w Krakowie powstaje pierwsza szkoła katedralna.
Architektura i sztuka
- Przed 1000 r.: powstanie pierwszych budowli sakralnych z kamienia – kościoła w Gnieźnie i kaplicy na Ostrowie Lednickim.
- Po 1000 r.: powstaje rotunda św. Feliksa i Adaukta na Wawelu.
- Około 1130 r.: powstają drzwi gnieźnieńskie, bogato zdobione płaskorzeźbami.
Dojrzałe średniowiecze (od XIII do XIV)
Literatura łacińska w rozkwicie, polska w powijakach. Prawdopodobnie wówczas powstaje Bogurodzica. Pojawiają się pierwsze budowle w stylu gotyckim. Powstaje pierwszy uniwersytet w Krakowie. Większość tego czasu upływa pod znakiem rozbicia dzielnicowego. Przełom XIII i XIV w. to czas ogromnie burzliwy: jedni próbują jednoczyć kraj, inni, przede wszystkim potężni wówczas Czesi, chcą nim zawładnąć. Ostateczne zjednoczenie udaje się dopiero Władysławowi Łokietkowi. Początek konfliktu z zakonem krzyżackim. Rozkwit kraju za panowania Kazimierza Wielkiego. Rozwój feudalizmu.
Historia
- 1226 r.: sprowadzenie Krzyżaków do Polski.
- 1241 r.: wielki najazd Mongołów i bitwa pod Legnicą.
- 1308 r.: inwazja Krzyżaków na Pomorze Gdańskie.
- 1320 r.: koronacja Władysława Łokietka – ostateczny koniec rozbicia dzielnicowego.
- 1331 r.: bitwa pod Płowcami – pierwsze większe, choć niezbyt istotne zwycięstwo nad Krzyżakami.
- 1370 r.: śmierć Kazimierza Wielkiego – koniec panowania dynastii Piastów.
- Lata 1370-1385: okres panowania dynastii węgierskiej.
- 1374 r.: podatkowy przywilej koszycki – pierwszy przywilej dla szlachty.
- 1384 r.: koronacja Jadwigi na króla (!) Polski.
- 1385 r.: zawarcie pierwszej unii polsko-litewskiej w Krewie; władca Litwy Jagiełło przyjmuje na chrzcie imię Władysław i zostaje królem Polski.
Rozwój języka polskiego i piśmiennictwa
- Przełom XII i XIII w.: Wincenty Kadłubek piszę swoją Kronikę.
- Około 1270 r.: w Księdze henrykowskiej pojawia się najstarsze z dziś znanych pierwsze zdanie zapisane po polsku („Day ut ia pobrusa a ti poziwai”).
- Koniec XIII w.: najbardziej prawdopodobny czas powstania pierwszych strof Bogurodzicy.
- Początek XIV w.: powstają Kazania świętokrzyskie.
- 1384 r.: swoją Kronikę kończy Janko z Czarnkowa.
- Koniec XIV w.: powstaje Psałterz floriański.
Cywilizacja i kultura
- XIII w.: rozwój sieci szkół parafialnych.
- 1229 r.: nadanie skodyfikowanych praw miejskich Wrocławowi.
- 1273 r.: wielki naukowiec Witelo wydaje swój traktat O optyce.
- 1364 r.: powstanie uniwersytetu w Krakowie.
Architektura i sztuka
- Upowszechnia się styl romański; powstają budowle romańskie we Wrocławiu, Płocku i Kruszwicy.
- Upowszechnia się gotyk; budowa kościoła Mariackiego w Krakowie, a w 1390 r. – ukończenie krakowskich Sukiennic.
Późne średniowiecze (od XV do poł. XVI w.)
Literatura w równym niemal stopniu powstaje po łacinie i po polsku. W architekturze dominuje gotyk. W polityce – początek i rozwój unii polsko-litewskiej i dynastii Jagiellonów. Narastanie konfliktu z Krzyżakami i upadek zakonu; na terenach pozostających dotąd pod ich władzą powstają Prusy. W połowie XV w. spore sukcesy Polski na arenie międzynarodowej; dynastyczne kombinacje Jagiellonów kończą się jednak fiaskiem. Powstanie i rozwój Sejmu – początki postępującego osłabienia władzy królewskiej.
Historia
- 1410 r.: bitwa pod Grunwaldem.
- 1413 r.: unia w Horodle – konkretyzacja unii polsko-litewskiej.
- 1434: śmierć Władysława Jagiełły.
- 1444: bitwa pod Warną, śmierć króla Władysława Warneńczyka, władcy Polski i Węgier.
- 1454-1466: wojna trzynastoletnia.
- 1525 r.: hołd pruski – ostateczny koniec zakonu krzyżackiego.
- 1561 r.: sekularyzacja Inflant.
- 1569 r.: unia lubelska – unia polsko-litewska przybiera kształt ostateczny.
- 1572: śmierć Zygmunta Augusta – wygaśnięcie dynastii Jagiellonów.
Rozwój języka polskiego i piśmiennictwa
- Około 1410 r.: powstają Kazania gnieźnieńskie.
- Około 1455 r.: powstaje Biblia Królowej Zofii, tłumaczenie Starego Testamentu.
- Około 1480 r.: Jan Długosz kończy swoje Roczniki […] Królestwa Polskiego.
W tym samym wieku powstają:- Legenda o świętym Aleksym – żywot świętego; Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią – dialog;
- O zachowaniu się przy stole Słoty – poemat obyczajowy;
- Satyra na leniwych chłopów – satyra społeczna;
- Pieśń o zabiciu Andrzeja Tęczyńskiego – utwór satyryczno-interwencyjny.
Cywilizacja i kultura
- 1400 r.: odnowienie Akademii Krakowskiej.
- Początek XV w.: rozkwit Akademii Krakowskiej, działają astronomowie Jan z Głogowa, Marcin z Żurawicy.
- Około 1473 r.: pierwsze druki w Polsce.
- 1543 r.: wydanie O obrotach ciał niebieskich Mikołaja Kopernika.
Architektura i sztuka
- Początek XV w.: powstaje Madonna z Krużlowej.
- 1489 r.: ukończenie ołtarza Wita Stwosza w kościele Mariackim.
Zobacz: