Naprawdę był filozofem! Swoim natchnieniem uczynił trzy wielkie miłości: historię swojego narodu, góry i… kobiety.
Adam Asnyk (1838-1897)
Poeta i dziennikarz (w lwowskim Dzienniku Literackim, a potem w krakowskich dziennikach Reforma i Nowa Reforma) epoki pozytywizmu znany także pod pseudonimami El…y i Jan Stożek. Wychowany w tradycjach patriotycznych (ojciec był uczestnikiem powstania listopadowego) sam angażował się w sprawy społeczne i polityczne – walczył w powstaniu styczniowym, był m.in. członkiem Rady Miejskiej Krakowa oraz posłem w sejmie. Dużo podróżował (Francja, Włochy, Tunezja, Algieria, Cejlon, Indie) i przebywał za granicą (uzyskał doktorat z filozofii w Heidelbergu). Po powrocie do kraju mieszkał najpierw we Lwowie, a potem w Krakowie. W 1875 r. ożenił się z Zofią Kaczorowską, z którą miał syna Włodzimierza. Był wielbicielem gór, jednym z pierwszych członków Towarzystwa Tatrzańskiego. Uczestniczył w sprowadzeniu z Paryża prochów Adama Mickiewicza. Chorował na gruźlicę, na którą chciał leczyć się we włoskim uzdrowisku. Zamiast odzyskać zdrowie, nabawił się tam duru brzusznego. Zarażony wrócił do kraju, gdzie po kilku miesiącach zmarł. Pochowano go na Skałce w Krakowie.
Skojarz gatunki
Utwory poetyckie Adam Asnyk publikował w tomach Poezje (1869, 1872, 1880, 1894).
Sonety – ulubiony gatunek Adama Asnyka.
- Nad głębiami – najsłynniejszy cykl trzydziestu refleksyjnych sonetów Adama Asnyka (1883-1894). Cykl ten przyniósł autorowi miano poety filozofa. Pojedyncze wiersze publikowane były w prasie (w latach 1883-1893), a całość włączona została do t. 4 Poezji (Kraków, 1894).
- Formę sonetu Asnyk nadawał także swoim erotykom i lirykom tatrzańskim.
Satyry – podejmowały bieżące sprawy społeczno-polityczne. Asnyk nie mógł pogodzić się z upadkiem powstania styczniowego, z zaprzestaniem prób odzyskania niepodległości, z ugodową polityką Polaków w zaborze austriackim. Szczególnie ostrze satyry wymierzał przeciwko tzw. stańczykom (np. Historyczna nowa szkoła, Dzień wczorajszy).
Erotyki – liryczne utwory o tematyce miłosnej, seksualnej. Do najsłynniejszych erotyków Asnyka należą np. Między nami nic nie było, Jednego serca…
Liryki poświęcone górom – m.in. cykl W Tatrach.
Asnyk uprawiał także inne niepoetyckie gatunki literackie. Pisał komedie i dramaty o tematyce politycznej, historycznej i społecznej, nowele, opowiadania, artykuły i recenzje prasowe.
Najsłynniejsze utwory
Do młodych
Wiersz opublikowany w t. 3 Poezji (Lwów, 1880), zaliczany do programowych wierszy pozytywizmu (porównywany często z Odą do młodości Adama Mickiewicza).
Temat: rozliczenie z przeszłością, dorobkiem pokoleń.
Podmiot liryczny – nie ujawnia się bezpośrednio poprzez formę gramatyczną, ale jest wyraźnie obecny. Stawia się jakby obok tych „młodych”, do których adresuje wiersz. Przyjmuje rolę świadomego łącznika pomiędzy pokoleniami – starym, któremu należy się cześć, i młodym, które stawia na naukę, wiedzę, rozum, odgradzając się od uczuć.
Adresat – zbiorowy: przedstawiciele młodego pokolenia, następcy romantyków – pozytywiści, nazwani „zdobywcami młodymi”. Otrzymują oni dużo moralnych wskazówek i nakazów, do których należą:
- poszukiwanie i głoszenie prawdy,
- poszukiwanie nowych ścieżek wiedzy, odkrywania jej tajemnic i Boskiego dzieła stworzenia,
- myślenie o przyszłości i dbanie o nią,
- poszanowanie dorobku poprzedników, którego nie powinno się odrzucać, lecz z czcią przyjąć i wzbogacać,
- włączenie się w budowanie ideowego dorobku, który służył będzie współczesnym oraz następnym pokoleniom,
- poszanowanie uczuć, sentymentów, ideałów, mitów i legend stworzonych przez poprzednie pokolenia.
Budowa: 5 strof 5-wersowych, z których każda zawiera 3 wersy 11-zgłoskowe, jeden 10- i jeden (ostatni) 7-zgłoskowy. W każdej strofie rymują się trzy końcówki wersów (rymy żeńskie), np. płomienia – stworzenia – rozprzestrzenia, oraz okalająco para rymów męskich, np. dróg – Bóg.
*** (Jednego serca…)
Temat: miłość.
Podmiot liryczny – bezpośredni, wyraźnie określony formą gramatyczną (wypowiada się w 1 os. lp., używa zaimków osobowych). Pragnie miłości – zarówno w wymiarze duchowym (pragnie serca), jak i erotycznym (pragnie ust, oczu, rąk). Miłość ta miałaby być doskonała – powinna trwać przez wieczność, aż do śmierci, powinna wzbogacać wartościami duchowymi, być natchnieniem do świętości. Jednocześnie powinna stanowić spełnienie erotyczne – poprzez pocałunki, spojrzenia, dotyk.
Budowa: typowa dla sonetu (dwie zwrotki 4-wersowe i dwie 3-wersowe).
Daremne żale
Wiersz opatrzony przez autora datą 1 kwietnia 1877 r.
Temat: rozliczenie z przeszłością, historią.
Podmiot liryczny – podobnie jak w wierszu Do młodych stawia się obok pokolenia, do którego kieruje różne wezwania.
Ale, uwaga! Tym razem nie jest to młode pokolenie!
Adresat – współczesne Asnykowi pokolenie, ale nie ludzie młodzi, lecz ci, którzy jeszcze niedawno walczyli zbrojnie o wolność Polski, a teraz nie potrafią otrząsnąć się z klęski, żyć teraźniejszością, włączyć się do bieżącego życia, aktualnych spraw. Rozpamiętują przeszłość, nie chcą się od niej odgrodzić, pogodzić ze stratą tego, co było kiedyś. „Idąc wstecz”, nie robią nic dobrego, chwalebnego, za co przyszłość może ich pozytywnie ocenić. Ich gniew, wzajemne skargi, żale nie pomogą w budowaniu przyszłości.
Morskie Oko
Temat: opis potęgi gór wznoszących się nad Morskim Okiem. Część refleksyjna poświęcona przemijaniu, małości człowieka wobec potęgi natury.
Opis natury: natura jest potężna, tajemnicza, monumentalna, trwała, niezniszczalna, niezmienna, budząca grozę.
Refleksje: przyroda musi budzić w człowieku nie tylko lęk i cześć wobec jej wielkości, ale także zachwyt nad jej pięknem. Przyroda jest obserwatorem wielowiekowej historii – zna jej tajemnice, ale ich nie zdradzi. Człowiek może podejmować próby ich odczytania, ale nie będzie pewny swoich interpretacji. Jego historia wobec historii wszechświata jest krótka, malutka i niewyobrażalna dla ludzkiego umysłu.
Skojarz aluzję literacką: widok gór, ich przemiany w rytmie dobowym przypominają „piekieł dantejskie okręgi” (nawiązanie do Boskiej komedii Dantego) – mają w sobie coś strasznego, piorunującego, groźnego, nieznanego.
Budowa: cały utwór tworzą cztery sonety.
Środki artystyczne:
- dużo epitetów (ścian olbrzymich, posępne jezioro, świat zamarły, pogięte, krzywe kosodrzewu karły, nagą pustkę),
- personifikacja natury (ubiera pustkę w wianki, pisze własną epopeję, słońce skłania złotą tarczę, noc króluje, kładzie na głowę diadem z gwiazd),
- onomatopeje i instrumentacja głoskowa (próba oddania górskiej „ciszy”, pośród której słychać plusk potoków, świst wiatru, szum drzew),
- efekty wizualne (próba oddania kolorów, świateł, cieni),
- porównanie (wybrzeża bielą się jak pokryte pościelą zmarłych),
- wykrzyknienie (Dziki zamęt!),
- przerzutnie.
Górą… góry (i trochę morza)
W liście do ojca z 28 maja 1874 r. Asnyk pisał: „Góry i morze to jedyne uniwersalne lekarstwo na wszystkie ludzkie dolegliwości, tam oddychając świeżym, wonnym powietrzem, pojąc się widokiem świeżej a wzniosłej natury można zapomnieć o cierpieniach i troskach…”.
Cechy artystyczne wierszy Adama Asnyka:
- mistrzowsko opanowana forma sonetu,
- harmonia wersyfikacyjna,
- dbałość o rytmikę, rymy w wierszach,
- intelektualizacja poezji,
- umiejętność tworzenia nastroju, patosu,
- personifikacja natury, gór, drzew w wierszach o przyrodzie,
- używanie przerzutni dynamizujących utwory,
- umiejętne używanie środków artystycznych (także oszczędne, jeśli wymaga tego forma lub temat).
Zobacz:
Wyjaśnij koncepcję filozoficzną, jaką zawarł w swojej poezji Adam Asnyk
Jakie motywy tematyczne uznasz za charakterystyczne dla poezji Adama Asnyka?
Dlaczego Daremne żale… i Do młodych Asnyka uważane są za wiersze manifesty?