Poeci:
- starsi:
Stefan Żeromski, Bolesław Leśmian, Leopold Staff – ci, którzy zaczynali w Młodej Polsce, a w dwudziestoleciu prezentują już twórczość dojrzałą. - młodzi:
- skamandryci (Tuwim, Lechoń, Słonimski, Wierzyński, Iwaszkiewicz),
- futuryści (Jasieński, Wat, Czyżewski, Stern),
- awangardziści (Przyboś, Czechowicz),
- samodzielni (Broniewski, Gałczyński).
Poetki:
- Maria Pawlikowska-Jasnorzewska,
- Kazimiera Iłłakowiczówna.
Pisarze:
- Maria Dąbrowska,
- Zofia Nałkowska,
- Maria Kuncewiczowa.
Twórcy awangardowi:
- Witkacy,
- Witold Gombrowicz,
- Bruno Schulz…
Witkacy
Stanisław Ignacy Witkiewicz. Najbardziej chyba barwna postać dwudziestolecia – prowokator, geniusz, od dziecka związany ze światem artystów, kultury. Był przecież synem Stanisława Witkiewicza – znanego w Młodej Polsce pisarza i malarza, dane jednak mu było przerosnąć ojca. Nawet więcej: Witkacy przerósł swoją epokę, jego oryginalne pomysły, wizje, nowatorstwo teatralne przekroczyło ramy dwudziestolecia. To, co stworzył w dramacie, kontynuowali wybitni twórcy powojenni – a nazwano ten nurt teatrem absurdu (antyteatrem).
Katastrofizm, który głosił Witkacy, spełnił się – choćby w zwycięstwie rewolucji (a Witkacy nienawidził rewolucji), w postaci II wojny czy też zwycięstwa cywilizacji nad człowiekiem.
Witkacy reprezentował umysł wszechstronny: pisał powieści, dramaty, filozofował, był też malarzem – teatr i malarstwo pragnął zreformować. Zajmował się fotografią, ignorował film. Uwielbiał bulwersować społeczeństwo, łamać konwenanse, drażnić „przyzwoite” (i, dodajmy, nietolerancyjne z gruntu), dobre towarzystwo. Był duszą towarzystwa i najważniejszą osobą życia artystycznego w Zakopanem. W jego malarstwie krytycy dostrzegają kubizm, futuryzm, ekspresjonizm, wizjonerstwo. Witkacy podróżował ze słynnym Malinowskim, zwiedził Indie i Australię, zetknął się też z rewolucją rosyjską. Jego przeżycia rewolucyjne otoczone są tajemnicą, musiały jednak silnie oddziałać na psychikę i poglądy pisarza. Tak jak niekonwencjonalnym był twórcą – tak oryginalnym był małżonkiem Jadwigi Urung, którą poślubił w 1923 roku i do której pisał frywolne listy, pełne humoru i szokujących szczegółów intymnych… Kiedy wybuchła wojna, artysta filozof wyruszył na Polesie. Gdy dowiedział się o wkroczeniu Armii Radzieckiej do Polski, 18 września we wsi Jeziory popełnił samobójstwo przy użyciu własnej brzytwy.
Witold Gombrowicz
Gombrowicz chyba bardziej należy do polskiej literatury powojennej, emigracyjnej, niemniej swoją najgłośniejszą powieść wydał w roku 1937. Chodzi oczywiście o Ferdydurke. Również Iwona, księżniczka Burgunda, pierwszy jego dramat, ukazała się jeszcze przed wojną. To następna kontrowersyjna postać naszej literatury, drwiąca z konwenansów i stereotypów, ale też to pisarz, który odcisnął na literaturze polskiej niezwykłe piętno. Gombrowiczowski styl, Gombrowiczowska walka z konwencją, kategoria Formy, śmiałe eksperymenty z gatunkiem powieści czy dramatu (do tego doszła „moda na Gombrowicza”) – wszystko to sprawiło, że Gombrowicz jest niepowtarzalny, a o literaturze współczesnej bez Gombrowicza nie ma mowy. W międzywojniu zdążył ukończyć prawo, wejść w warszawskie życie literackie, wyjechać do Paryża, wyjechać do Włoch. W wakacje roku 1939 także wybrał się w podróż – do Argentyny. 1 września 1939 roku Gombrowicz był w Buenos Aires. I tu pozostał do 1963 roku. Potem Berlin, Francja – Royamont, na koniec Vence. Tu umarł (w 1969 roku, na astmę). Do kraju nigdy nie powrócił.
Gombrowicz na obczyźnie zaznał biedy, urzędniczej pracy, której nie znosił, zaprzyjaźnił się z twórcami iberoamerykańskimi.
Ożenił się w roku 1964 z Kanadyjką Ritą Gombrowicz, którą stworzy największą biografię pisarza.
Poeta trzech pokoleń, debiutował jeszcze w Młodej Polsce. Mówi się o poezji codzienności w międzywojennym etapie twórczości Staffa, o motywie wiejskiego pejzażu, poszukiwaniu piękna w realiach codziennych (tom Ścieżki polne). Podjął Staff także temat wojny – w swoich wierszach eksponował cierpienie i tragizm ludzi dotkniętych wojenną pożogą. Był autorytetem dla skamandrytów, uczestniczył w poetycko-kawiarnianym życiu stolicy.
Maria Pawlikowska-Jasnorzewska
zwana pierwszą damą Skamandra była rzeczywiście zaprzyjaźniona i związana z tym ugrupowaniem, choć formalnie do niego nie należała. Pawlikowska była mistrzynią miniatury poetyckiej, tworzyła wiersze epigramatyczne, zwieńczone dobitną pointą. Świat otaczający kobietę dwudziestolecia pełen drobiazgów, bibelotów, kwiatów, wieczory pod znakiem dansingu – to świat przeniesiony do jej poezji. Nie jest to bynajmniej tylko rejestracja tamtego świata – zawsze towarzyszy jej filozoficzna refleksja, myśl o przemijaniu, czasie, nieskończoności, starości.
Julian Przyboś
Wybitny poeta Awangardy Krakowskiej, tworzył jeszcze długo po wojnie (zaprezentuje wrogie nastawienie do turpistów). Oprócz awangardowej przynależności – jest indywidualną osobowością poezji polskiej. To Przyboś głosił postulat rzemieślniczej pracy nad językiem poetyckim, hasło: precz z watą słów. Widział istotę poezji w sile metafory, potrafił zawrzeć w jednym wersie wielokrotność skondensowanych znaczeń. Operował elipsą – takim skrótem, który polega na opuszczeniu ogniw w zdaniu. Potrafił dynamizować (poruszać, ożywiać) przestrzeń w swojej poezji. Początkowo fascynował go program ,,trzech M” (miasto, masa, maszyna), ruch, elektryczność, geometria, potem zaczął wracać do tematów tradycyjnych, ale ujmował je na swój sposób. Jego pomysłem jest ,,układ rozkwitania” – czyli rozwijanie ,,zalążka” utworu, jakim jest wyjściowy wers.
Dusiołek Bolesława Leśmiana jest swoistą realizacją poetycką pojedynku Człowiek – Bóg. To motyw bardzo charakterystyczny w polskiej literaturze od czasów romantyzmu. Któż nie wymieniłby w szeregu tych waśni Konrada – Gustawa i jego pojedynku w celi więziennej? Albo Hymnów zbuntowanego Jana Kasprowicza? I oto kontynuacja na pozór niegodna, bo zupełnie odarta z patosu: chłop Bajdała złorzeczy Bogu, za to, że prócz jego Bajdały i wołka – „potworzył jeszcze takiego Dusiołka”.
Władysław Broniewski
,,rewolucyjny romantyk”, bo łączył w swojej poezji patos rewolucji i poetykę romantyczną, szczególnie model poezji tyrtejskiej, nawołującej do walki. Utwory jego to często wiersze-apele, przepełnione obrazowymi przenośniami jak „harfa z żył” itp., pełne dynamiki i emocji. Tematycznie mieści się w nurcie poezji społecznej, w misji poety widzi powołanie trybuna ludowego, walczącego o sprawy proletariatu. Nie był to jednak poeta ideologii komunizmu, tak jak to głoszono wiele lat po wojnie. Brał udział w wojnie 1920 roku, był więziony przez władze radzieckie, był też w armii Andersa.
Poezja Władysława Broniewskiego to głos w długim ciągu wypowiedzi na temat poezji i roli poety. Wart uwagi, bo bardzo konkretny. Oto Broniewski odrzuca typ poezji romantycznej, żąda czegoś więcej, widzi potrzebę pieśni rewolucyjnej i tyrtejskiej. Walory estetyczne, to zbyt mało w świecie zła, w którym trzeba wystąpić przeciw „sykowi węży”:
Poezja
Ty przychodzisz jak noc majowa,
biała noc, noc uśpiona w jaśminie,
i jaśminem pachną twoje słowa
i jaśminem sen srebrny płynie,
(…)
To za mało!, Za mało!, Za mało!
Twoje słowa tumanią i kłamią!
Piersiom żywych daj oddech zapału!
Wiew szeroki i skrzydła do ramion!
Zobacz: